به گزارش نماینده از ایسنا،  عروسک‌های خراسان جنوبی که نماد زندگی و آرزوهای زنان روستاهای این استان هستند بیشتر توسط بانوان روستاهای محدوده‌ی پروژه ترسیب کربن (راه‌اندازی کسب و کار پایدار از طریق صنایع دستی برای حفاظت از مراتع و هنر برای حفاظت از طبیعت و فرهنگ) ساخته می‌شوند. این پروژه از سوی سازمان جنگل‌ها و مراتع و سازمان ملل متحد حمایت می‌شود و هدف آن کارآفرینی پایدار برای جامعه محلی خراسان جنوبی با تکیه بر مهارت‌های بومی و فرهنگ غنی منطقه است. این طرح در تلاش است هنرهای بومی منطقه را شناسایی و با ایجاد کمترین تغییرات آن‌ها را قابل عرضه به بازار کند. روش ساخت این عروسک‌ها مهرماه سال گذشته در فهرست ملی میراث ناملموس ثبت شد که به گفته معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی خراسان جنوبی در آینده‌ای نزدیک نیز ثبت جهانی خواهد شد.

با همه‌ی این ویژگی‌ها، عروسک‌های خراسان جنوبی که هر یک کوله باری از داستان زندگی زنان، مردان وکودکان روستاهای این منطقه را به دوش می‌کشند، از نمایشگاه صنایع دستی کشور محروم ماندند.

افسانه احسانی ایده‌پرداز این طرح و مدیر پروژه ایجاد کسب و کار پایدار از طریق صنایع دستی برای منابع طبیعی که پیش‌تر پروژه سوزن‌دوزی زنان جزیره قشم را اجرا کرده بود، به خبرنگار ایسنا می‌گوید: عروسک‌های خراسان جنوبی فقط یک شئ نیستند، فکر و داستان‌های مختلفی پشت هر یک مطرح است. به صورت تجربی متوجه شدم این عروسک‌ها در پروژه‌ی کارآفرینی مستقیم‌ترین رابطه را بین ما و زنان، مردان و کودکان روستا برقرار می‌کنند و متوجه شدم این ابزاری برای جلب مشارکت همه‌ی اقشار است.

او اعتاد دارد؛ ماجرای عمیقی پشت هر یک از این عروسک‌ها وجود دارد و مستنداتی بدست آمده که نشان از هویت و ارزش تاریخی آن‌ها دارد، برای همین عروسک‌های خراسان جنوبی را مهم می‌داند و می‌گوید: در تعریف صنایع دستی آمده هر آنچه با دست درست می‌شود و خلاقیت دارد و نماد فرهنگ و ارزش ملتی در آن جلوه می‌کند، صنایع دستی است، اما این عروسک‌ها بنا بر اعلام مسؤولان خراسان جنوبی چون در طبقه‌بندی رشته‌های صنایع دستی لحاظ نشده‌اند، در نمایشگاه صنایع دستی تهران که از مهم‌ترین رویدادهای صنایع دستی کشور محسوب می‌شد نیز شرکت داده نشدند. درحالی‌که آن‌ها سال پیش در این نمایشگاه حضور داشتند.

وی اضافه می‌کند: عروسک‌های خراسان جنوبی تاکنون در بیش از ۲۰ نمایشگاه صنایع دستی و کارآفرینی شرکت داده شده‌اند، حتا در مراسم هفتادمین سالگرد یونسکو هم حضور داشتند، به سفارت ایتالیا هم رفته‌اند.

او که این پروژه را یکی از سخت‌ترین پروژه‌های زندگی‌اش می‌داند، بیان می‌کند: ما باید به دیگران ارزش این عروسک‌ها را ثابت کنیم، درحالی‌که بسیاری فکر می‌کنند ما به کودکی خود برگشته‌ایم. هدف این پروژه توان‌افزایی و ایستادگی بر استعدادهای جوامع محلی است که خوشبختانه تقریبا به هدف‌مان رسیده‌ایم. اولویت پروژه‌ی ما بر خلاف سایر پروژه‌های کارآفرینی که اقتصادی است، روی فرهنگ پایه‌گذاری شده است تا غنی و پایدار شود، قطعا وقتی این اتفاق رخ دهد، جریان اقتصادی نیز با پایداری بیشتری اتفاق می‌افتد.

عروسک بومی خراسان‌جنوبی

آمنه سیاری کارشناس پروژه ترسیب کرین در خراسان جنوبی که افسانه احسانی را در این طرح همراهی می‌کند درباره شرکت ندادن این عروسک‌ها به نمایشگاه صنایع دستی تهران، می‌گوید: ما امسال برای نمایشگاه صنایع دستی از طرف استان خراسان جنوبی دعوت نشدیم، وقتی پی‌گیری‌ کردیم کارشناسان اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گفتند فقط چهار رشته را می‌خواهند به نمایشگاه امسال ببرند، یکی از دلایل اصلی هم این بود که شاخه‌ای به نام عروسک‌سازی در صنایع دستی وجود ندارد و امکان شرکت دادن این عروسک‌ها هم نیست.

او اضافه می‌کند: با پی‌گیری‌های خانم کفاش‌زاده (پژوهشگر میراث فرهنگی) قرار شد از طریق رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی موضوع را پیگیری کنیم. آقای فرهاد نظری (مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی) پیغام داده بودند که عروسک‌ها باید در نمایشگاه صنایع دستی نمایش داده شوند، آقای محیط طباطبایی هم سفارش کرده بود، مدیرکل استان هم ظاهرا قول همکاری داده بود، اما وقتی با دفتر ایشان تماس گرفتیم گفتند؛ برای عروسک‌ها و گرفتن غرفه، اصلا لازم نیست با مدیرکل صحبت شود و ما را به کارشناس مسؤول صنایع دستی ارجاع دادند که ایشان هم گفت، از تهران اجازه نداده‌اند این عروسک‌ها امسال نمایش داده شوند، چون در صنایع دستی شاخه‌ای به نام عروسک‌سازی نداریم.

وی ادامه می‌دهد: پیشنهاد دادیم ما را در کنار باقی هنرمندان استان به نمایشگاه بفرستند که گفتند امکان‌اش نیست و نمی‌توانند غرفه بگیرند. از طریق معاونت صنایع دستی کشور در تهران پیگیری شدیم که گفتند؛ باید در سامانه نمایشگاه ثبت نام می‌کردیم با معاون میراث فرهنگی استان صحبت کردیم که به عنوان اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی، کار را پی‌گیری کنند که جواب منفی بود.

سیاری می‌گوید: کارشناس مسؤول صنایع دستی در استان معتقد بود با چهار تا عروسک نمی‌توان هویت این اداره را از این بین برد. سرانجام پس از آن همه پیگیری گفتند؛ عروسک‌ها را بدهیم تا آن‌ها با خود به نمایشگاه ببرند، ما قبول نکردیم چون این عروسک‌ها به نماینده‌ای احتیاج داشتند تا داستان‌شان را روایت کند، بعد هم قبول کردند که همراه این عروسک‌ها به تهران بیاییم، ولی گفتند؛ اسکان‌تان با خودتان باشد. ما هم چنین شرایطی را نپذیرفتیم.

او بیان می‌کند: این موضوع را درک نمی‌کنیم که چرا وقتی از تهران دستور می‌دهند عروسک‌ها در چنین نمایشگاهی حضور داشته باشند، استان مخالفت می‌کند!

اما پاسخ‌های محمود دلخوش کارشناس مسوول توسعه و ترویج صنایع دستی استان خراسان جنوبی به این جریان این بود که «عروسک‌سازی در فهرست رشته‌های صنایع دستی نیست و برخوردی که با آن شده کاملا کارشناسی بوده است.»

او به خبرنگار ایسنا می‌گوید: این عروسک‌ها سال گذشته به این دلیل در نمایشگاه شرکت کردند که تازه در فهرست میراث ناملموس ثبت شده بودند.

دلخوش در پاسخ به این سوال هم که اگر عروسک‌سازی جزو رشته‌های صنایع دستی نیست چرا سایر استان‌ها مثل همدان، کرمانشاه و هرمزگان عروسک‌هایشان را در نمایشگاه صنایع دستی به نمایش گذاشتند و این سخت‌گیری شامل حال آن‌ها نشده است؟ می‌گوید: عروسک‌سازی جزو رشته‌های صنایع دستی نیست و اگر برخی استان‌ها عروسک‌هایشان را برای نمایش به نمایشگاه‌ صنایع دستی آوردند باید کارشناسان برخورد می‌کردند.

او معتقد است: از پروژه‌ی عروسک‌سازی خراسان جنوبی به اندازه کافی حمایت شده است، از در اختیار گذاشتن فضای آموزشی، کارگاهی تا ثبت در فهرست میراث ناملموس.

البته دلخوش این نکته را هم تأکید می‌کند که «حمایت‌های ما از عروسک‌های خراسان جنوبی ادامه دارد و حضور نداشتن آن‌ها در نمایشگاه به معنی حمایت نشدن نیست.»

وی اظهار می‌کند: استان خراسان جنوبی در نمایشگاه امسال چهار غرفه داشت که به سه غرفه تقلیل یافت، ما امسال با فضای محدودی در نمایشگاه مواجه بودیم، وقتی هم نساجی سنتی و بافته‌ها را داریم نمی‌توانیم به عروسک‌سازی که جزو رشته‌های صنایع دستی نیست، اولویت بدهیم.

دلخوش می‌گوید: عروسک‌ها ثبت معنوی شد‌ه‌اند، اما این دلیل نمی‌شود که آن‌ها را به نمایشگاه صنایع دستی ببریم، این‌طوری باید تمام رشته‌های ثبت شده را هم به نمایش می‌گذاشتیم.

او اضافه می‌کند: ما به آن‌ها پیشنهاد دادیم که محصولاتشان را بدهند تا در لابه‌لای آثار غرفه‌ نمایش دهیم؛ ولی اصرار داشتند که حتما باید غرفه‌ی مستقل داشته باشند. آن‌ها پیشنهاد ما را نپذیرفتند، چون غرفه‌ی مستقل می‌خواستند آن هم در شرایطی که کل استان فقط سه غرفه داشت ما نمی‌توانستیم اولویت‌هایمان را جابجا کنیم.