نماینده؛ مهدی محمدی/ تمدید مذاکرات میان ایران و ۱+۵ اتفاق چندان با اهمیتی نیست. از بیش از یک هفته قبل روشن بود که این مذاکرات تمدید خواهد شد و دو طرف در موقعیتی نیستند که یک توافق جامع را تا ۳۰ تیر نهایی کنند.

سوال اصلی این است که چرا چنین شد؟ به عبارت دیگر، مسئله این است که دقیقا چه عواملی منجر به این شد که توافق جامع میان دو طرف نهایی نشود؟

مهم ترین نکته ای که در اینجا باید به آن توجه کرد این است که از حیث مذاکراتی اتفاق ویژه ای رخ نداده است. مذاکرات به شکل سابق –والبته در چارچوب یک توافق موقت جدید- ادامه پیدا خواهد کرد؛ با این تفاوت که دقیقه نودی که تصور می شود توافق نهایی در آن انجام خواهد شد، ۴ ماه به تعویق افتاده است. امریکایی ها از هم اکنون گفته اند تمدید دیگری در کار نخواهد بود. آقای ظریف هم اعلام کرده است موعد اصلی توافق از ابتدا، ماه نوامبر بوده است. همه این سخنان یک معنا بیشتر ندارد و آن هم تصویر سازی از ۲۴ نوامبر ۲۰۱۴ به مثابه روز سرنوشت است.

در واقع هر دو طرف می گویند تا سپتامبر (شهریور) وضعیت مذاکرات را بازنگری خواهند کرد، سعی می کنند ایده ها و راه حل های جدید پیدا کنند و دوباره سر میز مذاکرات بازخواهند گشت با این تفاوت که این بار می دانند چاره ای جز توافق ندارند.

این نوع نگاه به مسئله دارای این ایراد جدی است که کل مسئله را در اختلاف نظرهای فنی و مذاکراتی خلاصه می کند و این امر را نادیده می گیرد که آنچه در اصل مانع از نتیجه بخشی مذاکرات وین ۶ شد، الگوی راهبردی مذاکره امریکا و نوع نگاه کلان آن به روندی است که در حال طی کردن آن با ایران است.

مهم ترین پیام وین ۶ آنگونه که من می فهمم این است که در نوع نگاه امریکا به مذاکرات، مشکلات راهبردی وجود دارد که تا تصحیح نشود، احتمال نتیجه بخشی آن همچنان بسیار پایین باقی خواهد ماند.

نکات زیر روایتی اجمالی از این مسئله است.

۱- قبل از هر چیز، مسئله این است که به رغم اعتمادسازی بسیار سخاوتمندانه انجام شده از سوی دولت آقای روحانی، امریکا همچنان به فرآیند توافق جامع با ایران به عنوان نوعی «مجازات» ایران نگاه می کند. این موضوع بی نهایت مهم است. در یک هفته گذشته هم جان کری و هم وندی شرمن، بیش از یک بار به خبرنگاران گفته اند ایران نباید انتظار داشته باشد یک مذاکره پایاپای با آن انجام شود، چرا که ایران –به زعم آنها- بیش از دو دهه تعهدات هسته ای خود در قبال جامعه بین المللی را نقض کرده و بنابراین در واقع این ایران است که باید برای جبران گذشته خود یک روند سخت گیرانه اعتمادسازی را بپذیرد و از جمله برنامه غنی سازی خود را در طول این مدت به شدت محدود کند. نکته کلیدی در اینجا این است که امریکا در مذاکرات وین ۶ این موضوع را شفاف کرده است که همچنان کاملا به ایران بی اعتماد است، نیاز عملی ایران را مبنایی برای محاسبه ظرفیت غنی سازی آن در آینده نمی داند و مفهوم Break out را هم به این دلیل ابداع و به طرف ایرانی تحمیل کرده است که عقیده دارد ایران همچنان باید به دلیل گذشته اش مجازات شود. این یکی از مهم ترین مسائلی است که تا تعیین تکلیف نشود، از دل مذاکرات نتیجه ای بیرون نخواهد آمد. اگر امریکا بخواهد به توافق جامع به عنوان نوعی مجازات علیه ایران نگاه کند، این توافق در بهترنی حالت چیزی بیش از یک «صدقه جاریه» از آب درنخواهد آمد.

۲- مسئله دوم این است که امریکا حاضر به مذاکره درباره چشم انداز نیست. مذاکرات وین ۶ نشان داد امریکا انرژی خود را بر این متمرکز کرده است که اولا برنامه فعلی ایران تا حد یک برنامه سمبلیک محدود کند، ثانیا زمان توافق نهایی را چنان بلند ببیند که هیچ کس نتواند پیش بینی کند در پایان دوره ای چنین طولانی وضعیت سیاسی، اجتماعی و ... دو طرف چگونه خواهد بود و ثالثا، علاوه بر همه اینها، حتی در این شرایط هم حاضر نیست روشن کند در دورنما و چشم انداز، وضعیت برنامه غنی سازی ایران چگونه خواهد بود. ایران این موضوع را روشن کرده است که ۱۹۰ هزار سو غنی سازی را برای همین امروز نمی خواهد اما توافق درباره وضعیت اکنون برنامه غنی سازی را مشروط به این کرده است که امریکا بپذیرد ایران در چشم انداز اجازه توسعه غنی سازی، تا این حد را خواهد داشت. اصلی ترین اختلاف در وین ۶ –آن مقدار که با اطلاعات موجود می توان فهمید- این بوده است که دو طرف نه فقط درباره آن مقدار از وضعیت کنونی برنامه که می تواند حفظ شود اختلاف داشته اند، بلکه اختلاف بزرگتر آنها درباره چشم انداز برنامه غنی سازی ایران بوده و اینکه آیا پس از طی یک دوره محدود اعتمادسازی، ایران اجازه غنی سازی بدون محدودیت را خواهد داشت یا نه. امریکایی ها تا امروز زیر بار چنین تعهدی نرفته اند و متاسفانه پاراگراف آخر توافق ژنو –که به شدت ضعیف و مبهم نوشته شده – هم در موقعیتی نیست که چنین مسئله ای را تعیین تکلیف کند. رابرت آینهورن هفته گذشته به درستی گفته است استراتژی ایران این است که محدودیت های موقتی را بپذیرد تا بتواند زمانی در آینده عدم محدودیت دائمی داشته باشد. درست است که درباره میزان این محدودیت ها هم اختلاف جدی وجود دارد، ولی اختلاف حادتر این است که آیا اساسا از دید امریکا هرگز دورانی از عدم محدودیت برای برنامه غنی سازی ایران فراخواهد رسید؟ اطلاعات موجود نشان می دهد امریکایی ها به دنبال دائمی کردن برخی محدودیت ها بر برنامه غنی سازی ایران هستند و حاضر نیستند هیچ «دورنمای فارغ از محدودیتی» را برای برنامه ایران بپذیرند. به لحاظ راهبردی معنای این موضع امریکا این  است که در برنامه هسته ای ایران اجزایی وجود دارد که هرگز درباره آن اعتماد ایجاد نخواهد شد و این به نوبه خود ناشی از دیدگاه بنیادی تری در امریکاست که اساسا غنی سازی را بخشی از حقوق ایران طبق NPT نمی داند چه رسد که به ادعای برخی دوستان در داخل آن را به رسمیت شناخته باشد. تا زمانی که امریکا مبنای تفسیری خود از معاهده NPT را تغییر ندهد بسیار بعید است که در ۲۴ نوامبر یا هر زمان دیگری توافقی جامع میان ایران و ۱+۵ حاصل شود.

۳- مسئله سوم این است که امریکا همچنان کل فرآیند را بر اساس استراتژی فشار- مذاکره استوار کرده  و این راهبرد دست نخورده باقی مانده است. همین حالا که طرف ایرانی می گوید در نگارش متن توافق نهایی ۶۵ درصد پیشرفت حاصل شده، باز هم موتور محرکه مذاکرات از دید امریکایی ها این است که دائما بگویند اگر توافق نشود ایران با تحریم های جدیدی مواجه خواهد شد. حتی آقای عراقچی هم وقتی خواسته اصلی ترین دلیل تمدید مذاکرات در قالب یک توافق موقت جدید را بیان کند گفته است که اگر این کار انجام نمی شد تحریم هابه وضعیت قبلی باز می گشت. حتی اگر سخنان مقام های دولتی را مبنا قرار بدیم، این مقدار اعلام اضطرار در مقابل تحریم ها نه منطق مذاکراتی دارد و نه منطق سیاسی. هنوز دو هفته از روزی که آقای رییس جمهور اعلام کرد کاسه تحریم ها ترک خورده و هیچ بند زنی را یارای تعمیر آن نیست نگذشته است. اگر دولت به واقع نیازمند یک توافق خوب است یک بار برای همیشه باید ادبیاتش را با واقعیت منطبق کرده و این محاسبه را در ذهن امریکایی ها اصلاح نماید که (بنابر ادعا آنها) هدف اصلی برای ایران لغو تحریم هاست نه حفظ برنامه هسته ای. تا زمانی که امریکایی ها تصور کنند ایران بر سر دوراهی لغو تحریم و حفظ دستاوردهیش در زمینه  هسته ای اولی را انتخاب می کند، دائما تلاش خواهند کرد به جای نگاه کردن به مقصد، چنین دوراهی را بر سر راه ایران ایجاد کرده و تقویت کنند. استراتژی یکی به نعل و یکی به میخ درباره نیاز یا عدم نیاز کشور به لغو تحریم ها، میزان پیوند آن با مذاکرات ومیزان توان دولت برای اداره کشور بدون لغو تحریم ها، امریکایی ها را در این باره که ایران فقط برای لغو تحریم مذاکره می کند دچار سوء تفاهم بیشتری خواهد کرد و در این وضعیت لغو تحریم دقیقا همان چیزی خواهد بود که دولت به آن نمی رسد.

۴- در ۴ ماه آینده یک نبرد سهمگین رسانه ای و سیاسی برای تغییر محاسبات ایران آغاز خواهد شد. در این باره تردیدی وجود ندارد که کسانی در داخل کشور نیز سعی خواهند کرد پازل امریکا را پر کرده و برای اثرگذاری فشارهای آن بر محاسبات ایران مقدمه چینی و کارسازی کنند. خدمت و خیانت جریان ها ونیروهای سیاسی در این بازه زمانی، در تاریخ این به ثبت خواهد رسید و برای همیشه ماندگار خواهد شد. اگرایرانیان به واقع اراده کنند تغییر دادن محاسبات و پیشنهادات امریکا در این مدت نشدنی نیست به این شرط که عده ای بالاخره تکلیف خود را روشن کنند که کدم سوی میدان ایستاده اند.

منبع: وطن امروز