ماهنامه «نماینده» - شهر تهران به‌عنوان پایتخت کشور با دولتی متمرکز از منافع اقتصادی گسترده‌ای بهره‌مند شده و به همین دلیل نیز تحت تأثیر فشارهای خیل جمعیتی قرار گرفته است که می‌خواهد از این منافع، منتفع شود. برای مواجهه با رشد شتابان شهر تهران، سرمایه‌گذاری‌های بزرگی، چه به‌دست دولت و چه از سوی بخش خصوصی صورت گرفته است. اما با این حال مردم این شهر با نابسامانی ترافیکی و عدم امنیت و کارآیی آمدوشد، نابرابری شدید اقتصادی و فضایی، افزایش ریسک سوانح طبیعی و دست‌ساخته و نیز مسائل گسترده زیست‌محیطی دست به گریبان هستند.
شوراهای شهر، بستری را برای تأثیرگذاری شهروندان بر مدیریت و برنامه‌های شهری و تلاش در کاهش مشکلات شهر تهران فراهم آورده است. در نظام مدیریت شهری، نقش شهرداری‌ها در توسعه عمران شهرها مهم و اساسی است. در این بین شهر تهران در جایگاه پایتخت و بزرگترین کلان‌شهر ملی، حائز اهمیت است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که عرصه واقعی توسعه و گسترش شهر تهران فقط به محدوده قانونی و مناطق ۲۲ گانه شهرداری تهران محدود نمی‌شود بلکه شهرک‌های پیرامون آن را که ارتباط متقابلی با محدوده قانونی شهر تهران دارد، دربرمی‌گیرد. مدیریت این عرصه‌های شهری نیاز به عملکرد یکپارچه، منسجم و همسو دارد.
حال این پرسش مطرح می‌شود «شهر تهران را چه کسی اداره می‌کند؟» پاسخ به این سؤال مشکل است زیرا هنوز مدیریت یکپارچه شهری به منصه ظهور نرسیده است.
چند نکته زیر در این مجمل در باب مهم‌ترین مشکلات شهر تهران قابل تأمل است:
۱-مدیریت یکپارچه شهری:
واژه مدیریت شهری برای اولین بار در سال ۱۹۸۶ م. از سوی سازمان بین‌المللی برنامه مدیریت شهری و به توصیه بانک جهانی برای اسکان بشر و برنامه توسعه سازمان ملل، جهت بهبود مدیریت رشد شهرها در کشورهای در حال توسعه، مطرح شد.
اصطلاح مدیریت شهری از تنوع مفهومی گسترده‌ای برخوردار است و تا کنون تعریف مشخص و ثابتی در رابطه با مفهوم مدیریت شهری ارائه نشده است؛ ازاین‌رو هنوز نمی‌توان برای پایتخت ایران مدیری واحد معرفی کرد و فقدان مدیریت یکپارچه شهری باعث بروز مشکلات و ناهماهنگی‌هایی در کلان‌شهر تهران شده است.
فقدان مدیریت واحد باعث بروز مدیریتی چندگانه شده که بعضاً روند اداره امور را بسیار سنگین و طاقت فرسا می‌کند و از سوی دیگر ظهور و بروز برخی ناهماهنگی‌های مدیریتی نیز مزید بر علت شده تا امروزه مدیریت یکپارچه به‌عنوان اصلی ضروری و حائز اهمیت مورد توجه قرار گیرد.
*اقتدار شهری، تحت پوشش مدیریت شهری
مصطفی بهزادفر، استاد دانشگاه با اشاره به ضرورت تحقق مدیریت یکپارچه شهری در شهرهای کشور معتقد است: «منظور از مدیریت یکپارچه به این معنا نیست که تمام امور در ید اختیار مدیریت شهری قرار گیرد، بلکه منظور، برخورداری شهرداری از قدرت تامه است تا براساس آن بتواند در حوزه‌های مختلف شهری اظهارنظر کند، در واقع امر، یک شهردار مقتدر شهر را نه از باب اداری بلکه به لحاظ مدیریت شهری اداره می‌کند.»
عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت می‌گوید: «در تمامی شهرهای بزرگ دنیا اختیار شهرداران متناسب با اختیار رئیس‌جمهور است و این امر در کلان‌شهرها بسیار پررنگ‌تر به‌نظر می‌رسد، در واقع، شهردار رئیس آن شهر است و تمامی تصمیم‌های اجرایی یک شهر را شهردار می‌گیرد.»
*هدف از شکل‌گیری مدیریت یکپارچه
مدیریت یکپارچه از ضروریاتی است که در پی‌گیری و اداره امور شهری بسیار تأثیرگذار به نظر می‌رسد و در واقع تمامی نهادها موظف هستند در چارچوب یک ساماندهی اصولی و مدون به سامانه مدیریتی شهری پاسخ‌گو باشند و از سوی دیگر به تحرک شورای اسلامی شهر و روستا نیز چابکی و قوام هر چه بیشتری بخشیده می‌شود.
«محمدتقی رهنمایی» نیز معتقد است، تحقق مدیریت یکپارچه امری اجتناب ناپذیر است زیرا مناطق ۲۲ گانه تهران با الزامات و ضروریات متعدد و متنوعی مواجه هستند که لزوم اعمال چنین اصلی را (مدیریت یکپارچه) بیش از پیش تقویت می‌کند.
مدیریت یکپارچه به مدیریت خودسرانه، تک‌رو و تک محور گفته نمی‌شود، بلکه در این مدیریت، تمامی دستگاه‌ها و نهادهای فعال در سطح شهر باید همیار و همسو با مدیریت شهری گام بردارند و در نهایت مدیریت شهری با اتکای به هم‌اندیشی و دریافت نظرات مختلف نسبت به اتخاذ تدابیری هوشمندانه، اقدام می‌کند.
برخی کارشناسان معتقدند نیازهای شهری تهران در حوزه‌های گوناگون اعم از راهنمایی و رانندگی، انتظامی، شهری رفاهی، آب، برق، گاز، پست و... ایجاب می‌کند که در عین هم‌افزایی فزاینده اما مدیریتی یکپارچه و واحد نیز محقق شود.
بدون شک پراکندگی امور شهر در نهادهای مختلف دولتی، نیمه دولتی و خصوصی موجب اختلال در مدیریت شهری شده است. هر فعالیت اجتماعی بدون وجود مدیریت یکپارچه که اهداف و ابزارهای رسیدن به آنها را مشخص و فعالیت‌ها را هماهنگ کند، از هم می‌پاشد. کلان‌شهرها نیز بدون وجود نظام مدیریت واحد شهری که ضمن انجام برنامه‌ریزی‌های لازم برای رشد و توسعه آینده شهر به مقابله با مسائل و مشکلات کنونی آن بپردازد، بی‌سامان می‌شود.
شهردار سابق و ساکن جدید خیابان بهشت از لحاظ عقبه سیاسی و نحوه اعمال مدیریت در دو اردوگاه متفاوت از هم قرار دارند اما هر دو از مدافعان مدیریت یکپارچه شهری هستند و نسبت به عدم اجرای آن انتقاد کرده‌اند.
«محمدباقر قالیباف» با حضور در برنامه «نگاه یک»، گزارشی از عملکرد ۱۲ساله خود در شهرداری تهران ارائه داد و از نبود مدیریت یکپارچه شهری در ایران گله کرد و گفت: «موضوع شهر و شهرداری در کشور ما مشکلات ریشه‌ای دارد که مهم‌ترین آن جایگاه شهرداری‌ها در نظام اجرایی کشور است؛ اگر به نظام حکومتی کشورهای دیگر نگاه کنیم می‌بینیم که در سطح اجرایی شهرها یک مدیریت یکپارچه در مدیریت شهری خود دارند.»
قالیباف تصریح کرده بود: «در کشورهای دیگر مدیر شهر دارای اختیاراتی است و افراد واقعاً شهردار هستند و متأسفانه در کشور ما این‌گونه نیست، به‌عنوان مثال هیچ کدام از موارد مشخص شده مانند: «آب، برق و مدارس در اختیار شهرداری نیست.»
«محمدعلی نجفی» هم در بدو ورود به شهرداری در دیدار با مدیران و معاونان شهرداری، بر اجرای مدیریت یکپارچه شهری تأکید کرده بود.
آیا در فصل جدید مدیریت شهری تکلیف مدیریت یکپارچه شهری مشخص خواهد شد؟، باید شاهد کنش و واکنش‌های پارلمان و تحرکات رئیس دولت محلی(شهردار تهران) در قبال «مدیریت یکپارچه شهری» بود.
۲-آلودگی هوای پایتخت:
دومین مشکل که چندین سال است گریبان‌گیر تهرانی‌ها شده «آلودگی هوا» است. در این میان، بارها مدیران سابق شهری با در میان گذاشتن موضوع حمل‌ونقل عمومی توجهات جامعه را به‌سوی بازی دو سر برد توسعه مترو و اتوبوس کشاندند تا از این رهگذر هم آلودگی کمتری تولید شود و هم فرهنگ استفاده از حمل‌ونقل عمومی جایگزین استفاده از اتومبیل‌های شخصی شود، اتفاقی که اگر چه مورد توجه مجامع بین‌المللی قرار گرفت اما نتوانست دولت‌های گذشته و کنونی را مجاب به پرداخت بدهی‌های خود به مترو و اتوبوسرانی کند.
موضوع آلودگی هوا در جلسه شورای شهر تهران با حضور عیسی کلانتری «معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست مطرح شد»، در این جلسه که ۷ آبان ماه برگزار گردید، کلانتری خطاب به اعضای اصلاح‌طلب شورا، گفته بود: «در جلسه‌ای که با رئیس‌جمهور داشتیم، او ۴ دستور به بنده داد که از آن جمله به موضوع آلودگی کلان‌شهرها، پسماندها، ریزگردها و حق آب تالاب‌های کشور اشاره کرد و دستورات لازم را به بنده ارائه کردند.»
وی با اشاره به اینکه مسئله آلودگی کلان‌شهرها نسبی بهتر شده است، گفته بود: «تعداد روزهای آلاینده کمتر از نصف روزهای آلاینده در سال ۹۱ بوده و این هم به دلیل وضعیت بهتر سوخت بوده است.»
رئیس سازمان محیط‌زیست تصریح می‌کند: «۳۰ درصد از آلودگی تهران مربوط می‌شود به ورود کامیون‌هایی که شب‌ها وارد شهر تهران می‌شوند و این زمانی است که ما همه خوابیم و صبح که بلند می‌شویم تهران را آلودگی هوا فرا گرفته است؛ مسئولان چه در بخش دولت، شهرداری و شورا، به‌جای حرف زدن تصمیم‌گیری کنند و اقدامات عملیاتی را انجام بدهند.»
با این حال توضیح رئیس سازمان محیط‌زیست، اعضای شورای شهر تهران را قانع نکرد، «مرتضی الویری» در واکنش به گزارش کلانتری رئیس سازمان محیط‌زیست گفت: «در خصوص کاهش آلودگی هوای تهران کمبود قانون نداریم.»
وی بر این نکته تأکید کرد که براساس مصوبه شورای شهر، دولت باید از تولید و اجازه واردات موتورسیکلت‌های کاربراتوری و آلاینده، جلوگیری کند و این در صورتی است که مدت‌هاست به این موضوع بی‌توجهی می‌شود.
همچنین بهاره آروین «عضو هیئت رئیسه شورای شهر تهران» گفت: «تهران مسئله و مشکل کم ندارد، ترافیکش ساعت‌ها عمر مفید شهروندان را به هدر می‌دهد و ساخت‌وسازهای بی‌قاعده و خارج از ضوابط طرح تفصیلی، آسیب‌های اجتماعی متعدد و هزار و یک مسئله دیگر، کیفیت زندگی در تهران را به‌شدت کاهش داده‌اند اما آلودگی هوا تنها یکی از مسائل تهران در کنار دیگر معضلاتش نیست. آلودگی هوا مهم‌ترین معضل این شهر است چون آلودگی هوا می‌کشد، آلودگی هوا فقط کیفیت زندگی را کاهش نمی‌دهد چرا که آلودگی هوا شهر را زیست‌ناپذیر می‌کند.»
وی با تأکید بر این جمله که آلودگی هوا می‌کُشد، تصریح کرد: «آلودگی هوا تنها معضل این شهر است که مستقیم و بی‌واسطه سلامت و جان شهروندان را هدف می‌گیرد و هر نوع راه‌حل فردی هم در برابر آن بی‌ثمر است. با همه این موارد، از اعضای شورای شهر تهران، شهردار تهران و تمام مسئولینی که ممکن است صدایم از تریبون به گوششان برسد می‌خواهم دعوت کنم که خودمان به حل معضل آلودگی هوا در طی ۴ سال آینده متعهد بدانیم.»
این عضو شورای شهر تهران خطاب به همکاران خود در شورا و مدیریت شهری، تصریح کرد: «غلبه بر دیو ۷ سر آلودگی هوا، جز با تمرکز تلاش‌ها و سیاست‌گذاری بی‌کران پی‌گیرانه ممکن نخواهد بود و بیاییم تصمیم بگیریم معضل آلودگی هوای تهران را در ۴ سال آینده حل کنیم.»
آنچه روشن است، داستان آلودگی هوا پایانی ندارد ضمن آنکه منابع متحرک در ایجاد آلودگی هوای تهران سهم ۸۵ درصدی دارند. در پژوهشی که اخیراً شهرام شهابیان «کارشناس شهرسازی» در خصوص راه‌کارهای کاهش آلودگی هوا انجام داده است، ۲۰ راه‌کار علمی برای کاهش این منبع آلودگی پیشنهاد شده است.
این کارشناس حوزه شهرسازی با بیان اینکه در حال حاضر شهر تهران دارای ۴ میلیون خودرو بوده که تعداد خودروهای وارد شده از شهرهای اقماری به تهران را نیز باید به این عدد اضافه کرد، به «مهر» گفت: «در جهان به‌ازای هر ۵ نفر یک خودرو وجود دارد، درحالی‌که در کشور ما به‌ازای هر ۳ نفر یک خودرو وجود دارد. در کنار این تعداد خودرو باید رقمی بیش از ۷۵۰ هزار دستگاه موتورسیکلت در شهر تهران را نیز به آن اضافه کرد.»
مهم‌ترین اقدامات اولویت‌دار برای کاهش آلودگی هوا در این پژوهش، ۲۰ راه‌کار است که عبارت‌انداز: «ممنوعیت تردد و خرید و فروش خودرو با عمر بیش از ۱۵ سال در شهر تهران، بازنگری در تعاریف خودروهای فرسوده براساس عمر مفید خودروها، بازنگری در روند خروج خودروهای فرسوده و تعریف مکانیسم‌های سهل و آسان در جهت سرعت بخشیدن به آن، ممنوعیت شماره‌گذاری موتورسیکلت‌های بنزینی، ایجاد مشوق‌های لازم جهت تولید و استفاده از موتورهای برقی، بازنگری در قوانین و مقررات صدور گواهینامه موتورسیکلت، ساماندهی وضعیت نظام حرکتی و سرویس‌دهی ناوگان تاکسی‌رانی، مینی‌بوس‌رانی و اتوبوسرانی، تغییر ساعات کار مغازه‌ها در سطح شهر تهران، شبانه‌روزی کردن خطوط مترو با در نظر گرفتن امنیت شهروندان، ممنوعیت فروش روزانه آرم طرح ترافیک، استفاده حداقلی از نیروهای راهنمایی و رانندگی در سطح معابر، توسعه دوربین‌های کنترل ترافیک بر پایه سیستمی نمودن نظام حرکت در تمامی معابر شهر تهران، استفاده از رسانه ملی در جهت ارتقای فرهنگ ترافیک، وضع قوانین سخت‌گیرانه راهنمایی و رانندگی، تعیین تکلیف وضعیت خودروهای مسافرکش شخصی، برخورد جدی با خودروها و موتورسیکلت‌های دودزا، معکوس کردن نرخ بیمه خودرو به‌گونه‌ای که با افزایش سن خودرو میزان بیمه آن نیز افزایش یابد، کاهش نرخ تعرفه واردات خودروهای هیبریدی، نوسازی دائمی ناوگان تاکسی‌رانی براساس برنامه زمانی چرخشی و ممنوعیت استفاده از خودروهای چینی در ناوگان حمل‌ونقل عمومی.»
بدون شک، تکمیل پازل «مدیریت یکپارچه شهری» در حل معضل آلودگی هوا نیز تأثیرگذار خواهد بود و این نشان دهنده آن است که، مشکلات پایتخت زنجیره‌ای است و برای حل هر یک باید ابتدا مشکل نخست برطرف شود تا زنجیره‌های بعد، آزاد شود.
آیا وعده عضو هیئت رئیسه شورای شهر مبنی بر حل معضل آلودگی هوا در ۴ سال آینده محقق خواهد شد؟ آیا با هماهنگی و همگرایی ایجاد شده بین پاستور و بهشت، پرونده آلودگی هوای پایتخت بسته خواهد شد؟
۳-بافت‌های فرسوده:
بیش از ۵ درصد از مساحت شهر تهران را بافت‌های فرسوده شهری دربرمی‌گیرد که ۳۵ درصد از بافت مسکونی را دربرمی‌گیرد، به ترتیب که منطقه ۱۰ حدود ۵۳ درصد، منطقه ۱۲ حدود ۳۷ درصد، منطقه ۱۷ معادل ۷۰ درصد و منطقه ۱۱ معادل ۲۸ درصد از بافت مسکونی‌شان را بافت‌های فرسوده شامل می‌شود.
دولت و مدیریت شهری در گذشته نیز هر یک دیگری را مسئول نوسازی معرفی می‌کردند، البته طی ۱۰ سال اخیر بارها طرح‌هایی برای نوسازی بافت‌های فرسوده توسط شهرداری تهران ارائه می‌شد و برای مالکان این بافت‌ها بسته‌های تشویقی تعریف شده اما به دلیل نبود هماهنگی و تعامل میان شهرداری و دولت هر بار مالکان عطای نوسازی را به لقای آن بخشیده و ترجیح داده‌اند در همان خانه قدیمی زندگی کنند.
محسن سرخو «رئیس سابق کمیته حمل‌ونقل شورای اسلامی شهر تهران» پیش از این با تأکید بر لزوم توجه به بازسازی و احیای بافت‌های فرسوده شهر تهران، گفته بود: «با وجودی که دو نیم سال از عمر دوره چهارم شورا می‌گذرد، هنوز قدم مهمی در مورد بافت‌های فرسوده تهران برداشته نشده است.»
وی تأکید کرده بود: «در این برنامه قرار بر این است تا معابر بافت‌های فرسوده ریزدانه نفوذناپذیر از سوی شهرداری باز شود تا مردم تشویق به ساخت‌وساز شوند متأسفانه این مهم اتفاق نیافتاده و تنها در این بافت‌ها ساخت‌وساز سالی حدود یک درصد اتفاق می‌افتد با احتساب چنین سرعتی صد سال طول می‌کشد تا بافت‌های فرسوده احیا شوند.
همچنین در بسته‌ای که توسط شهرداری تهران برای نوسازی بافت‌های فرسوده ارائه شد، تخفیف‌ها به ریزدانه‌های بافت فرسوده، دو برابر شده بود. با تشکیل ستاد بازآفرینی پایدار کلان‌شهر تهران که در آن نمایندگان دولت و مجلس حضور داشتند برای واحدهای زیر ۱۰۰ متر که بخش عمده بافت فرسوده تهران را تشکیل می‌دهند، تخفیف‌های ویژه‌ای در نظر گرفته شده بود.
در همان مقطع، «عبادالله فتح‌اللهی» در تشریح این بسته تشویقی، گفته بود: «در گذشته خلأ نظام هماهنگ مدیریتی را در نوسازی بافت‌های فرسوده بسیار داشتیم که خوشبختانه در حال حاضر با تشکیل ستاد بازآفرینی پایدار کلان‌شهر تهران، این خلأ حل شده است.»
وی با اشاره به اینکه شهرداری تهران توانسته طی دو برنامه عملیاتی ۵ ساله حدود ۳۴ درصد از پلاک‌های فرسوده را نوسازی کند، ادامه داد: «از ۲۰۵ هزار پلاک فرسوده شهر تهران، ۷۱ هزار پلاک نوسازی شده و در همین راستا نیز ۸۲ هکتار معبر عمومی نیز بازگشایی شده است.»
فتح‌اللهی با بیان اینکه در گذشته ارتقای سرانه‌های عمومی در سطح بافت‌های فرسوده پایتخت به‌خوبی انجام نمی‌شد، گفت: «این موضوع هم وظیفه دولت و هم شهرداری بود اما مدیریت شهرداری تهران با تشکیل یک نظام هماهنگ در شهرداری توانست سرانه‌های عمومی را نیز افزایش دهد.»
وی با تأکید بر اینکه هم اکنون در پایتخت برای نوسازی بافت‌های فرسوده، بیشترین مشکل را در قطعات زیر ۱۰۰ متر داریم که حدود ۶۰ درصد جامعه هدف ما را دربرمی‌گیرد، تصریح کرد: «قطعات زیر ۷۵ متر ۳۶ درصد بافت فرسوده و ۷۵ تا ۱۰۰ متر حدود ۲۴ درصد را به خود اختصاص داده و باید اعلام کنم که قطعات زیر ۱۰۰ متر حدود ۱۲۲ هزار و ۶۹۱ پلاک را به خود اختصاص داده است.»
انتظار می‌رود در دوره جدید دولت ملی و دولت محلی که پیوندهایی بین پاستور و بهشت شکل گرفته است؛ پرونده «بافت‌های فرسوده» با همگرایی مسئولان ذی‌ربط بسته شود.
آنچه مسلم است، نهاد شورا نقش تأثیرگذار برای حل مشکلات کنونی شهر تهران که بسیار گسترده است ایفا می‌کند؛ ازاین‌رو به‌تازگی یک عضو شورای شهر تهران، ری و شمیرانات پیشنهاد داد: «شورای اداری شهر تهران تشکیل شود.»
افشین حبیب‌زاده «عضو شورای شهر تهران» در شانزدهمین جلسه این شورا با اشاره به اینکه بسیاری از مشکلات موجود در مواجهه شهرداری، شورای شهر و نهادهای مختلف فعال در سطح شهر تهران که به علت عدم وجود مدیریت یکپارچه در شهر تهران می‌شود، گفت: «پیشنهاد می‌شود شورای شهر تهران متولی شود و شورای اداری شهر تهران در محل شورا و با حضور مدیران اداری شهر تشکیل شود.»
به اعتقاد او، چنین شورایی در قالب شورای اداری استان و شهرستان در حال فعالیت است و به نظر می‌رسد با مصوبه شورای اداری استان امکان راه‌اندازی شورای اداری شهر تهران موجب خواهد شد که بتوان مصوباتی را برای شهر تهران و به صورت یکپارچه انجام داد.
نظر شما