«نماینده»؛ ثمانه اکوان / یکی از نمودهای عینی اجرایی شدن برجام برای ایران، توافق کشورمان با ایرباس فرانسه و همچنین بوئینگ آمریکا برای خرید هواپیماهای مسافربری نو و استفاده از آنها در ناوگان هوایی کشورمان بود. از همان ابتدای آغاز به کار دولت یازدهم، مسئله عملکرد این دولت به شدت با ماجرای برجام گره خورده بود، به نظر می‌رسد در خصوص اجرایی شدن و دیده شدن اثرات برجام، این توافق برای خرید هواپیماهای نو نیز به یکی از مهم‌ترین مسائل دولت تبدیل شده است. با وجود اینکه قرار بود برجام آثار مثبتی در صنعت و اقتصاد کشورمان داشته باشد اما وعده‌های اجرا نشده آمریکا و متحدان اروپایی‌اش در نهایت انتظارها از برجام را در سطح افزایش فروش نفت یا نوسازی ناوگان هواپیمایی کشور کاهش داد. با این حال به نظر می‌رسد همین انتظار را نیز نباید از برجام و گفت‌وگوهای ایران و آمریکا داشت چرا که نمایندگان دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات در تلاش‌اند تا با تصویب طرحی در مجلس نمایندگان آمریکا جلوی فروش ۸۰ فروند هواپیمای مسافربری بوئینگ به ایران را بگیرند و مشخص نیست ابعاد مختلف این توافق از جمله پولی که بابت این هواپیماها قرار بود هزینه شود، چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد.

آن‌طور که «ویکلی استاندارد» گزارش داده است، بهانه نمایندگان کنگره آمریکا برای تلاش در جهت ممنوعیت فروش بوئینگ به ایران، دستاویزی است که بارها گفته شده بود بعد از ماجرای هسته‌ای به شدت مورد استفاده مقامات آمریکایی قرار می‌گیرد و این دستاویز چیزی نیست جز بهانه حمایت ایران از تروریسم در منطقه. به همین دلیل نیز نمایندگان کنگره اعلام کرده‌اند فروش هواپیما به «ایران ایر» به دلیل دست داشتن این شرکت هواپیمایی دولتی در ایران در مسئله حمایت از تروریسم، به حالت تعلیق درخواهد آمد. بنا به گزارش این نشریه آمریکایی بهانه این بار حمایت ایران از حزب‌الله لبنان نیست بلکه بر اثر تحریم‌هایی که در سال ۲۰۱۱م. درباره ایرلاین‌های ایرانی اعمال شده است، این شرکت‌های هواپیمایی به دلیل ارسال سلاح به سوریه برای کمک به ثبات دولت بشار اسد تحریم شده‌اند. نمایندگان کنگره اعلام کرده‌اند که از این طریق جلوی فروش هواپیما به ایران را می‌گیرند که شرکت‌ها و بانک‌هایی که با مالیات مردم آمریکا اداره می‌شوند را از سرمایه‌گذاری و معامله با ایران در این خصوص منع می‌کنند. بر این اساس، بانک صادرات و واردات آمریکا (Export-Import Bank) قرار است در این معامله نقش واسطه‌گر را ایفا کند و وام و تضمین‌های لازم را به شرکت‌های خارجی که در کار صادرات و واردات به آمریکا هستند و به دنبال کالاهای آمریکایی هستند، اعطا کند. این بانک‌ها بر این اساس از معامله با کشورهایی که حامی تروریسم هستند، منع می‌شوند و بدین ترتیب امکان معامله با ایران و فروش بوئینگ به کشورمان وجود ندارد. البته نمایندگان آمریکایی‌ می‌دانند که حتی بر اساس این قانون نیز نمی‌توانند جلوی ایران برای خرید هواپیماهای بوئینگ را بگیرند چرا که ایران می‌تواند از طریق شرکت‌های وابسته خارجی که تعامل با آمریکا داشته و درعین‌حال به صورت غیر مستقیم نماینده ایران نیز به حساب می‌آیند، کار معامله هواپیماها را به پیش ببرند. به همین دلیل نیز «پیتر روسکام»، نماینده جمهوری‌خواه کنگره از ایالت ایلینویز اعلام کرده است که بر اساس طرح جدید نمایندگان کنگره امکان فروش بوئینگ از طریق این شرکت‌ها و بانک‌های واسطه نیز وجود نخواهد داشت و تا زمانی که پای ایران در میان باشد، فروش هواپیما نیز از طریق کنگره ممنوع خواهد شد.

«مارکو روبیو» سناتور ایالت فلوریدا نیز طرحی را ارائه کرده است که بر اساس آن ایران نمی‌تواند به‌هیچ‌وجه با شرکت‌ها و بانک‌های آمریکایی که از محل درآمد مالیات اداره می‌شوند، اقدامات اقتصادی خود را به پیش ببرد. او در این خصوص گفته است: «مالیات دهندگان آمریکایی می‌خواهند مطمئن شوند که بانک‌ها و شرکت‌های آمریکایی که از محل درآمدهای مالیاتی تغذیه‌ می‌شوند به ایران در دسترسی به هواپیماهای مسافربری که ممکن است از آنها در جهت ارسال سلاح به کشورهای دیگر نظیر سوریه استفاده شود، کمکی نرسانده‌اند.

«برد شرمن»، یکی از نمایندگان دموکرات در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان در توضیح این اقدام نمایندگان کنگره گفته است: «ما می‌دانیم که ایران از این شرکت‌ها و بانک‌های واسطه استفاده نمی‌کند اما می‌خواهیم مطمئن شویم که این اقدام هیچ‌گاه صورت نمی‌گیرد. در هر صورت همه اتومبیل‌ها هم برای اطمینان ایربگ دارند وگرنه ممکن است برای سالیان سال هیچ‌کس از ایربگ اتومبیلش استفاده نکند. اطمینان ما تنها از این طریق به دست می‌آید.»

مارکو روبیو پیش از این نیز اقدامات احتیاطی دیگری را در این زمینه در کنگره مطرح کرده بود. زمانی که جان کری وزیر امور خارجه آمریکا به کنگره رفت تا در مورد توافق هسته‌ای با ایران به نمایندگان اطمینان دهد که ایران به سیستم مالی آمریکا یا دلار دسترسی نخواهد داشت. روبیو اعلام کرد که این مسئله در مجلس نیز باید تصویب شود تا تأکید نمایندگان در این خصوص در نظر گرفته شود. در این مورد نیز به نظر می‌رسد نمایندگان به دنبال این مسئله هستند که به ایران نشان دهند برای سالیان آینده نیز نباید به فکر رابطه اقتصادی با آمریکا باشد.

شبکه خبری «سی.‌ان.‌ان» نیز در این خصوص در گزارشی نوشت: «شرکت‌های ایرباس و بوئینگ گفت‌وگوهایی را با ایران به مجرد رفع تحریم‌ها برگزار کردند و ایران توافق‌هایی را برای خرید ۸۰ فروند هواپیمای مسافربری از بوئینگ و ۱۱۸ فروند از ایرباس امضا کرد اما اختلافات و مشاجرات داخلی در ایران، نبود منابع مالی و مخالفت نمایندگان کنگره آمریکا اجرای این توافق‌ها را در هاله‌ای از ابهام گذاشته و احتمالاً حجم این خریدها به صفر رسیده یا به شدت کاهش می‌یابد.»

بنا بر گزارش «سی.‌ان.‌ان»، وزارت خزانه‌داری آمریکا مجوز کلی برای فروش هواپیما به ایران را صادر کرده اما نهایی شدن این قراردادها نیازمند این است که دولت آمریکا مجوزهای جداگانه‌ای برای هر یک از این قراردادها صادر کند.

 «سی.‌ان.‌ان» در ادامه با اشاره به مخالفت‌های مجلس نمایندگان آمریکا با فروش هواپیماهای مسافربری به ایران نوشت: «اگر «دونالد ترامپ» جمهوری‌خواه در انتخابات ریاست‌جمهوری پیروز شود، اجرای قرارداد شرکت بوئینگ نامعین‌تر از قبل می‌شود. ترامپ قرارداد هسته‌ای را نیز در سخنرانی‌های انتخاباتی‌اش کوبیده است.»

البته شرکت ایرباس از اطمینان خود در زمینه اجرای قرارداد با ایران و مجوز دولت آمریکا در اجرای تعهداتش در سایه برجام خبر داده است. سازمان هواپیمایی ایران نیز اواخر هفته گذشته از عدم لغو قرارداد با بوئینگ خبر داد. این در شرایطی است که دولت‌های اروپایی و به خصوص دولت فرانسه اعلام کرده‌اند که با وجود اینکه آمریکا به دنبال از بین بردن توافق بر سر خرید هواپیمای بوئینگ از سوی ایران است، امکان دارد به همین دلیل و به دلیل کارشکنی‌های آمریکا در مسیر توافق با ایران و جابه‌جایی منابع مالی مورد نیاز در این خصوص قرارداد ایرباس با ایران نیز زیر سؤال رفته یا احیاناً اجرایی نشود.

تحلیلگران نسبت به میزان نیاز شرکت «ایران ایر» و خرید این تعداد هواپیما در تردید هستند. آنها عنوان می‌کنند که ایران ایر قادر به تأمین هزینه‌های مالی بسیار زیاد این قرارداد بدون کمک دولت نخواهد بود و حتی در تربیت خلبان لازم و وجود تعمیرکاران برای سرویس‌دهی به ناوگانی در این حجم، مشکل دارد.

«پاتریک کلاسون» تحلیلگر اندیشکده «واشنگتن» نیز معتقد است که شرکت ایرباس کمتر از نیاز ایران هواپیما برای فروش دارد و معین نیست که چرا ایران ایر فکر می‌کند که می‌تواند به اندازه کافی هواپیمای مسافربری از آنها بخرد.

«سی.‌ان.‌ان» در خاتمه این گزارش با اشاره به عدم توانایی دولت روحانی در تأمین منابع مالی برای خرید این تعداد هواپیما نوشت: «ایران برای ترتیب دادن منابع مالی جهت اجرای این قراردادها تا زمانی‌ که وزارت خزانه‌داری آمریکا شفافیت بیشتری را در مسیر تراکنش بانک‌ها با ایران فراهم کند، مشکل دارد. این در حالی است که محدودیت‌های آمریکا بر نظام بانکداری چون موانع در تراکنش مالی با ایران با دلار آمریکا و نیز امتناع بانک‌ها از سرمایه‌گذاری در ایران مادامی‌که آنها درباره بایدها و نبایدهای اقداماتی که قادرند با ایران انجام دهند، لازم است توضیحات شفاف‌تری ارائه نمایند، کماکان به قوت خود باقی است. چندین بانک چون «HSBC» و «BNP Paribas» نیز به خاطر تعامل با ایران با وجود تحریم‌های آمریکا علیه این کشور، میلیاردها دلار جریمه شدند.»