به گزارش «نماینده» اگر بخواهیم کمی علمی‌تر و دقیق‌تر از نقشه‌های پهنه‌های گسلی سخن بگوییم، باید گفت، طراف گسل‌ها را نواری تشکیل می‌دهد که به آن حریم گسل گفته می‌شود که درمجموع پهنه‌های گسلی را تشکیل میدهند، پهنه‌هایی که اندازه آنها ارتباط مستقیمی با توان قدرت شکستگی دارد. به عبارتی به هر میزان گسل، فعال‌تر و بزرگ‌تر باشد، پهنه وسیع‌تری خواهد داشت. به این معنا که گسلی با پهنه بزرگ‌تر شاید تا فاصله ۳۰۰ متر آن ضوابط خاصی باید رعایت شود که در گسل کوچک‌تر این امر چندان اهمیت ندارد. بر این اساس باید علاوه بر نقشه گسل‌ها پهنه‌های گسلی نیز تهیه و با نقشه تطبیق داده شود. اقداماتی که برآیند آنها داشتن بناهایی مستحکم و ایمن است؛ اما اینکه اکنون با ابلاغ نقشه پهنه‌های گسلی شهر تهران در این کلان‌شهر دیگر بنایی روی شکستگی‌های مذکور احداث نمی‌شود؟ و آیا مقارها در این زمینه نیز باید مورد توجه قرار گیرند؟ مواردی است که موجب شد تا پای صحبت‌های علی بیت‌الهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی بنشینیم تا به سؤالات ما پاسخ دهد.
* با توجه به اینکه از تهران به‌عنوان شهری زلزله‌خیز یاد می‌شود و مطالعات مربوط به این نقشه ۱۰ سال نیز زمان برده است و شاید بتوان گفت، این نقشه دیر تدوین و ابلاغ شده است، حال اما آیا ابلاغ این نقشه به این معنا است که دیگر ساخت و سازی روی گسل‌ها در این کلان‌شهر نخواهیم داشت؟
در این زمینه چند مبحث مورد توجه قرار گرفته است. همان‌طور که می‌دانید در چنین شرایطی ما مسائل اجتماعی، موارد مرتبط با تملک افراد، مباحث مسکونی و ساخت‌وسازهایی را داریم که اکنون در حال انجام است. ساخت‌وسازها شامل احداث بناهای مهم و حساس مانند بیمارستان‌ها می‌شود که ما ساخت‌وساز این بناها را در این محدوده‌ها ممنوع اعلام کرده‌ایم.
* پس ما یک نقشه و حریم از گسل در سطح شهر و اطراف شهر داریم. حریمی که هر زمان بخواهیم یک پروژه مانند بیمارستان یا مخزن سوخت را بسازیم، یا ساختمان و بناهایی که حساس و مهم هستند باید مورد توجه قرار گیرد؟
بله، حتی زمانی که قصد احداث یک مدرسه را داشته باشیم، زمانی که روی زون زلزله قرار گیرد، نباید اقدام به احداث آن کنیم.
ممنوعیت برج‌سازی در حریم گسل‌ها هم البته مدنظر قرار دارد. دلیل آن این است؛ ساختمانی که از نظر اداری یا از نظر مسکونی بودن پرتراکم است، قرار گرفتن آنها روی این زون گسیختگی تلفات بیشتری را به همراه خواهد داشت. در مورد بحث مربوط به ساخت‌وسازهای مسکونی نیز باید گفت، اگر هر پلاکی بر حریم گسل قرار گیرد، باید ضوابط ساخت‌وساز روی گسل را رعایت کند.
* پس افراد ازاین‌پس خانه یا بنایی می‌سازند که باید بر اساس آیین‌نامه ۲۸۰۰ قطر ستون و نوع محصولات مورد استفاده در آن مشخص باشد؟
بله باید مصالح و بنای ایجاد شده که بتواند پاسخگوی زلزله باشد. علاوه بر آن ما در حال تدوین استاندارد جدیدی نیز هستیم که بر اساس آن پهنه‌هایی که گسل و حریم آنها را در برمی‌گیرد. اگر هر مالکی در آن محدوده خانه مسکونی به هر تعداد طبقات می‌خواهد بسازد، به جز برج‌ها که تکلیف آنها مشخص است باید طبق ضابطه تعیین شده و مشخصی باشد که بر اساس آیین‌نامه باید اقدامات دیگری را نیز مد نظر قرار دهد. مواردی که مطمئن‌تر بوده و تا حدی سخت‌گیرانه است. البته این موضوع مربوط به ساختمان مسکونی است، بنابراین هر ساختمان مسکونی که بخواهد ساخته شود باید با توجه به کارکرد خود ضوابطی که تعیین شده است را باید رعایت کند.
* از مالکان سخن گفتید آیا برای شرکت‌های حامل سوخت نیز با توجه به خطرآفرینی آنها مقرراتی وضع شده است؟
شرکت‌های گاز، نفت، فاضلاب، مخابرات و غیره موظف شده‌اند، تقاطع المان‌های خود را با خطوط گسلی تعین کرده و تمهیدات ایمنی لازم را بیندیشند؛ زیرا اگر گسلی حرکت کند لوله‌ای که برای انتقال یکی از این حامل‌های انرژی در نظر گرفته شده است، از هم گسیخته می‌شود. البته برای رعایت این ضابطه، مفصل‌بندی انجام شده است که شکل زانویی و U شکل دارد که در اثر جابجایی لوله توان انعطاف را داشته باشد بدون اینکه از هم گسیخته شود.
* چقدر این موارد به ضوابط کشورهای پیشرفته که قوانین دقیقی برای ساخت‌وساز با در نظر گرفتن احتمال زلزله دارند، شباهت دارد؟
در همین نقشه پهنه‌های گسلی به‌جرئت می‌توان گفت این کار در کمتر کشور اجرایی شده و ازآنجاکه ایران کشور لرزه‌خیز است، احتمال تلفات بالایی را نیز داریم، در این زمینه تلاش کرده‌ایم تا آیین‌نامه‌ها و قوانین دقیق‌تری داشته باشیم. البته از سال ۶۸ که ویرایش اول و دوم این نقشه شروع شد، الگوبرداری از نقشه‌های اروپایی و آمریکایی را داشتیم. بااین‌وجود اصل بومی‌سازی را با توجه به مواردی مانند مختصات، مصالح موجود و ... مدنظر داشته‌ایم. فرض کنید ما ساختمان‌های بنایی، گلی و غیره را داریم که در سایر کشورها وجود ندارد بنابراین با توجه به همه این موارد آیین‌نامه‌ها در حوزه ساخت‌وساز در برابر زلزله تدوین شده است، البته اشتراک زیادی نیز با نقشه‌ها کشورهایی دارد که ضوابط مشخصی در این رابطه دارند.
* پس از حادثه شهران در رسانه‌ها مطرح شد گفته شده حدود ۴۰۰ نقطه مقار در زیر شهر تهران قرار دارد، آیا ممکن است این مقارها گسل‌ها را تهدید یا تجدید کند؟
مقارها گسل‌ها را تهدید نمی‌کنند، اما فعالیت این گسل‌ها موجب تشدید فرور ریزش مقارها می‌شود. اگر گسل حرکت کند ما فرور ریزش‌ها را خواهیم داشت که وقوع آن موجب گسیختگی لوله‌ها و حوادث زیادی خواهد شد. در واقع این حفره‌ها و مقارها در اثر فعالیت گسل می‌تواند ریزش کند؛ اما برعکس آن صادق نیست.
* با توجه به این احتمالات آیا اسکن و پرتونگاری انجام می‌شود که مقارهای نزدیک گسل‌ها مورد توجه قرار گیرد؟
این روش در قالب شیوه‌های راداری وجود دارد، ولی در حال حاضر انجام نمی‌شود. البته می‌تواند به‌عنوان یک پیشنهاد به مسئولان شهری پیشنهاد شود به‌ویژه در محدوده تونل‌های مترو در مسیرها و شریان‌های حیاتی. این را هم بگویم که اگر این مقارها ریزش نکنند، می‌توان در این زمینه تمهیداتی اندیشید؛ مانند تزریق بتون یا مواد زیرا که آنها حفره‌هایی هستند و با تزریق مواد خاص پر می‌شود و ریزش اتفاق نمی‌افتد.
نظر شما