«نماینده»؛ میثم مهرپور/ حتی گذشت ۴ ماه از برجام نیز نتوانست کاری کند تا غربی‌ها برای سرمایه‌گذاری به ایران بیایند. هنوز شرکت‌های بزرگ و معروف آمریکایی و اروپایی معتقدند نمی‌توانند به ایران بیایند. «محمدعلی خطیبی» نمایندة سابق ایران در اوپک در گفت‌وگو با «نماینده» می‌گوید: «خارجی‌ها می‌ترسند و نگرانند»، او البته چیز دیگری نیز در این باره اذعان می‌کند: «در برجام نیامده که شرکت‌های بزرگ نفتی می‌توانند به راحتی به ایران بیایند؛ مسئله‌ای که بسیار نگران کننده است.»

آقای مهندس! در چند روز گذشته و همزمان با برپایی دومین نمایشگاه بزرگ نفت و گاز جهان در کشور، با اینکه توقع می‌رفت بعد از برجام بزرگان نفت و گاز جهان مانند: «شل، توتال، بی.پی و ...» به ایران بیایند اما نیامدند و در این نمایشگاه حضور پیدا نکردند. جناب‌عالی از دلایل این عدم حضور اطلاعی دارید؟ چرا با این که بعد از برجام رفت‌وآمدها راحت شده بود، اما شرکت‌های بزرگ و معروف نیامدند؟

من هم این موضوع را شنیده‌ام. ضمن اینکه با نگاهی به لیست شرکت‌های نفتی دنیا می‌توانیم دقیقاً شرکت‌هایی که در این نمایشگاه حضور داشته یا غایب بوده‌اند را مشخص کنیم. اما همان طور که گفتید، شنیده‌ها حاکی است شرکت‌های بزرگ و معروف نفتی دنیا در این نمایشگاه حضور نداشتند. شل، توتال، بی.پی و... جز این شرکت‌های بزرگ بودند که حتی بعد از برجام هم به ایران نیامدند. به نظر من باید از دولتی‌ها به خصوص وزیر نفت در این باره پرسیده شود.

به نظرتان دلیل عدم حضور این شرکت‌ها در این نمایشگاه چیست؟

به نظر می‌آید هنوز شرکت‌های بزرگ بین‌المللی برای حضور و سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران مقداری نگرانی داشته و برای این حضور اطمینان خاطر ندارند. مثلاً همین شرکت توتال که در همکاری با ایران معروف است، شرکتی است که علاقة بسیاری به همکاری با ایران در زمینة صنعت نفت و گاز دارد اما در زمان تحریم‌ها این شرکت به دلیل همکاری با ایران از سوی آمریکا جریمه شده و جریمه پرداخت کرده است. از طرفی این شرکت‌ها معمولاً در تمام دنیا حتی در کشوری مانند آمریکا سرمایه‌گذاری کرده‌اند، لذا اگر احساس کنند کار در کشوری مانند کشور ما، برای سرمایه‌گذاری‌های آنها در سهام پالایشگاه‌ها، پمپ‌بنزین‌ها و بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی صنعت نفت آمریکا مشکل‌زا بوده و با ادامة این همکاری‌ها سهام یا دارایی‌هایشان در صنعت نفت به خطر می‌افتد، معمولاً سعی می‌کنند ریسک نکرده و از حضور در ایران اجتناب می‌کنند.

برجام نتوانسته در این زمینه اثرگذار باشد؟

برجام عموماً به مباحث کلی پرداخته است و در این مورد که شرکتی بدون نگرانی و با اطمینان خاطر در صنعت نفت ما سرمایه‌گذاری کند متأسفانه پیش‌بینی‌های لازم صورت نگرفته و این اطمینان خاطر به وجود نیامده است. از طرفی بعضی از شرکت‌ها به این دلیل که امکانات زیادی در آمریکا داشته و نگران این امکانات و سرمایه‌گذاری‌های خود در ايالات متحده هستند، معمولاً ریسک نکرده و زمانی به ایران می‌آیند که از حفظ دارایی‌های خود در آمریکا اطمینان خاطر داشته باشند. این در حالی است که این شرکت‌ها در حال حاضر در این زمینه تردید دارند. البته من نمی‌گویم در برجام منع قانونی در این زمینه وجود دارد بلکه علی‌رغم اینکه برجام راه تصمیمات را باز کرده اما به دلیل همین اختلاف نظرهایی که بعد از برجام به ویژه بین ایران و آمریکا شدت گرفته است، این نگرانی هنوز در شرکت‌های اروپایی رفع نشده است. شما اگر دقت کنید اختلاف‌نظرها بعد از برجام بین ایران و آمریکا شدید شده که اوج آن را می‌توان مسدود کردن دارایی‌های ایران به بهانه‌های واهی دانست. این موارد باعث شده علی‌رغم تمایل بعضي از این شرکت‌ها به حضور و سرمایه‌گذاری در ایران، کماکان احتیاط کرده و برای حضور در ایران صبر می‌کنند تا فضای مناسب‌تری به وجود آمده و بتوانند با ریسک کمتری فعالیت کنند.

گفته می‌شود اکثر شرکت‌هایی که در نمایشگاه صنعت نفت و گاز به ایران آمدند، سازندگان تجهیزات نفتی هستند. به نظرتان این موضوع باعث لطمه خوردن به تولیدات داخلی نشده و در تضاد با حمایت از تولید داخلی نیست؟  

كار نمایشگاه اصولاً همین است. یعنی محلی است که شما می‌توانید هم توانایی‌های کالایی و هم توانایی‌های خدماتی و تکنولوژیکی خودتان را عرضه کنید. در واقع نمایشگاه را می‌توان محلی برای عرضة توانمندی‌ها دانست. حالا هم شرکت‌های خارجی و هم شرکت‌های داخلی ما می‌توانند توانایی‌های خودشان را عرضه کنند. اینکه شما برای کالاهای خودتان بازاریابی کرده و خدمات و تکنولوژی‌های خود را معرفی کرده و برای آنها بازار ایجاد کنید، طبیعتاً هیچ منعی ندارد. حالا اگر بخواهیم گزینشی عمل کرده و بگوییم صرفاً می‌خواهیم بخشی از توانایی‌های داخلی یا خارجی را عرضه کنیم، باید قبل از برگزاری و در مرحلة دعوت از این شرکت‌ها مقداری محدودتر عمل کرده و برای مثال بگوییم: «سازندگان در نمایشگاه حضور داشته یا نداشته باشند یا سرمایه‌گذاران یا تکنولوژی‌های موجود در بازار فقط در این نمایشگاه حضور داشته باشند.» اگر بخواهید این گزینش‌ها را انجام دهید، موقع نمایشگاه نمی‌توانید این کارها را انجام دهید بلکه باید قبل از برگزاری نمایشگاه در دعوت‌نامة ارسالی خود فقط برای بخشی از این شرکت‌ها دعوت‌نامه ارسال کنیم وگرنه وقتی دعوت به گونه‌ای باشد که محدودیتی برای حضور این شرکت‌ها وجود نداشته باشد، آنها نیز با تمام توان و محصولات خود در این نمایشگاه‌ها حاضر می‌شوند. بنابر این اگر نمایشگاه هدف خاصی را داشته باشد و به فرض مثال به دنبال سرمایه‌گذاری است، این موضوع باید قبل از آغاز نمایشگاه و در زمان دعوت از شرکت‌های مختلف، لحاظ شود.

آقای مهندس! در خبرها آمده بود که دولت چون قصد داشت وانمود کند شرکت‌های زیادی به ایران آمده‌اند، چنین محدودیتی را اعمال نکرده و با حضور تمامي شرکت‌ها با هر قصد و فعالیتی استقبال کرده است.

اگر چنانچه ما یک محدوده‌ای از شرکت‌ها را دعوت نکرده باشیم و اجازة حضور همة شرکت‌ها را بدهیم طبیعی است که تعداد شرکت کننده‌ها افزایش پیدا می‌کند. به دلیل اینکه احساسی وجود دارد که بعد از چند سال تحریم‌ها، صنعت نفت ما می‌خواهد سرمایه‌گذاری‌های سنگینی انجام دهد. طبیعتاً تمامي کسانی که کالایی تولید کرده یا تکنولوژی دارند یا در بحث ساخت تجهیزات نفتی فعال هستند همه برای حضور در ایران تمایل دارند چرا که احساس می‌کنند ایران بازاری است که چندین سال با محدودیت‌هایی روبه‌رو بوده و امروز در حال بازگشایی است؛ لذا می‌خواهند از این بازار سهمی داشته باشند. از طرفی در این وضعیت رکودی که در دنیا وجود داشته و صنعت نفت دنیا به آن مبتلاست که باعث کاهش سرمایه‌گذاری در صنایع نفت دنیا شده است، بازار بزرگی مانند ایران وجود دارد که تقلای همة شرکت‌های دنیا برای داشتن سهمی از این بازار کاملاً طبیعی است. اما نتیجة این حضور به برخورد هوشمندانة ما بستگی دارد که این بازار را به صورت مطلق به روی همة کشورها و شرکت‌ها باز نکنیم. بلکه این بازار را طوری ایجاد کنیم که در ابتدا شرکت‌های سرمایه‌گذاری خودمان را فراموش نکرده و زمانی که می‌خواهیم سرمایه‌گذاری کنیم حتماً این شرکت‌های داخلی را نیز مد نظر داشته باشیم. از آنجا که در زمان تحریم تمامي شرکت‌های خارجی از ایران رفته بودند، همین شرکت‌های داخلی بودند که کمک کردند تا صنعت نفت ما فعال باشد. الان نباید این شرکت‌ها را فراموش کنیم. لذا اگر داریم فضا را باز می‌کنیم باید طوری باشد که شرکت‌های داخلی ما زیر پا له نشده و فراموش نشوند بلکه اتفاقاً رشد کرده و به شرکت‌های بزرگ بین‌المللی و سرمایة ملی برای کشور تبدیل شوند. ما امروز به حدود ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز نیاز داریم. شما ببینید چنین سرمایه‌گذاری به چه پیش زمینه‌هایی نیاز داشته و چقدر قطعه و خدمات نیاز دارد. لذا باید به دیگران حق داد که از هر نقطه‌ای از دنیا برای ورود به ایران تمایل داشته  و بخواهند گوشه‌ای از اقتصاد ایران را به خود اختصاص دهند.

آقای خطیبی! چند روز گذشته یکی از رسانه‌ها گزارشی را منتشر کرد که طبق آن یکی از تولیدکنندگان تجهیزات صنعت نفت از افزایش واردات بی‌رویة این تجهیزات انتقاد کرده و خطاب به آقای جهانگیری و زنگنه که در جلسة مذکور حضور داشتند، می‌گوید: «ما در داخل کشور توان تولید این قطعات را داریم. اما متأسفانه همین قطعات توسط دولت وارد می‌شود.» آقای زنگنه نیز پاسخ این تولید کننده را نداده و می‌گوید: «بعداً در فرصتی به صحبت‌های وی گوش خواهد داد.»  

من عرض کردم باز شدن بازار نفت باید هوشمندانه باشد و نباید شرکت‌های داخلی ما که کم کم در حال توانمند شدن هستند، به نابودی کشیده شوند. این شرکت‌ها سرمایه‌های ملی ما هستند. ما به عنوان یک وظیفة ملی و رسالت باید در کنار استفاده از توانایی‌های خارجی قطعاً توان شرکت‌های داخلی خودمان را هم تقویت کنیم. ضمن اینکه همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند، بایستی تحمل خودمان را در نقد بالا ببریم و این طور نباشد که در مقابل انتقاد خیلی کم طاقت باشیم. ضمن اینکه ممکن است حتی اصلاً این انتقادها درست هم نباشد. به نظرم آقایان باید تحمل خود را مقداری بالا برده و به ویژه در چنین محل‌هایی که تعداد زیادی دوربین داخلی و خارجی در این جلسات وجود دارد، بیشتر بشنوند.

برای اولین بار در افتتاح نمایشگاه صنعت نفت وزیر نفت کشور حضور نداشت. به نظرتان دلیل این عدم حضور چیست؟

تا آنجا که من به یاد دارم، معمولاً افتتاح این نمایشگاه توسط معاون اول رئیس‌جمهور یا حداقل وزیر نفت صورت می‌گرفت. اما این افتتاحیه چند روزی به تأخیر افتاد یعنی نمایشگاه آغاز به کار کرده اما افتتاحیه صورت نگرفته بود. حالا دلایلی برای این تأخیر گفته می‌شود که در جای خودش قابل تأمل است. برای مثال گفته شده آقایان در جلسة مهم دیگری حضور داشتند و برای همین نتوانستند همان روز اول در افتتاحیه حضور پیدا کنند.

به نظرتان این دلیل قانع کننده و واقعی است؟

گفته می‌شود جلسة مهمی همزمان با افتتاحیه وجود داشته است. لذا افتتاحیه در روزهای بعد و با تأخیر صورت گرفته است. به هر حال آدم وقتی موضوعی را می‌شنود باید اصل را بر صحت شنیده‌ها بگذارد.

عده‌ای معتقدند آقاي زنگنه چون نتوانسته برخی از غول‌های نفت و گاز جهان را به این نمایشگاه بیاورد و در تحقق قول‌های خود ناکام بوده در افتتاحیه نیز حضور نداشته است.

من اطلاعی در این زمینه ندارم ولی به هر حال دلیل ارائه شده از سوی دولت وجود همزمان جلسة مهم دیگری در این زمان بوده است. مهمتر از این موضوع این است که این نمایشگاه‌ها باید باعث افزایش توان داخلی و در راستای اقتصاد مقاومتی باشد. لذا باید این سرمایه‌گذاری‌های سنگینی که قرار است در بخش‌های مختلف نفتی اعم از نفت، گاز، پتروشیمی و پالایشگاه‌ها صورت بگیرد هوشمندانه و در راستای اقتصاد مقاومتی بوده و باعث مقاوم شدن اقتصاد ملی ما و افزایش توان شرکت‌های داخلی ما شود.