«نماینده»؛ مهدی کاشی‌پزها/ بازار سرمایه در دولت روحانی روزهای خوبی را پشت سر نمی‌گذارند. نوسانات بازار سرمایه در دولت یازدهم از همان روزهای نخست حضور حسن روحانی در پاستور، آغاز شد. زمانی که نتایج انتخابات ریاست جمهوری اعلام مي‌شد، شاخص بورس در حدود ۴۰ هزار واحد بود. شرکت مردم در انتخابات و ثبات در وضعیت قوة مجریه باعث شد که تا زمان رأی اعتماد و استقرار کامل دولت حسن روحانی، شاخص بورس تا ۵۰ هزار واحد افزایش پیدا کند. همزمان، مذاکرات هسته‌ای هم وارد فاز جدیدی شد و با نزدیک شدن به آذرماه ۹۲ و توافق ژنو، بورس به شکل اعجاب آوری تا نزدیک ۹۰ هزار واحد صعود کرد و رکورد جدیدی را از خود به جا گذاشت. اما در روزهایی که بورس دوران رونق خود را طی می‌کرد، حسن روحانی به عنوان نخستین رئیس‌جمهور بعد از انقلاب در یک اقدام عجیب و بی‌سابقه از مردم دعوت کرد که سرمایه‌های خود را به بورس بیاورند. این اظهارنظر رئیس دولت یازدهم در شرایطی رخ داد که پیش از این هیچ رئیس‌جمهوری به این شکل در روند بازار سرمایه، دخالت نکرده بود. در نهایت، روزهای نخست آذر ماه ۹۲ همزمان شد با توافق ژنو و بورس هم در بالاترین و بهترین وضعیت خود در طول دوران حضور حسن روحانی در رأس قوة مجریه قرار گرفت.

نقش جلسة ۱۴ دی ماه ۹۲ در سقوط بورس بعد از توافق ژنو

همه چیز داشت خوب پیش می‌رفت که ۱۴ دی ماه ۹۲ فرا رسید. روزی که تیم مذاکره کنندة هسته‌ای تصمیم گرفت تا به دیدار برخی از مدیران بورسی برود. هیچ اطلاعاتی از این جلسه به بیرون مخابره نشد ولی بعد از پایان این جلسه که تنها یک عکس از آن منتشر شد، به طرز عجیبی برخی از سهامداران سرمایه‌های خود را از بورس خارج کردند تا دوران تلخ بازار سرمایه آغاز شود.

بازار سرمایه زمستان ۹۲ و به فاصلة یک ماه بعد از توافق ژنو را با وضعیت بسیار بدی طی کرد و سقوط شاخص بورس آغاز شد. روند بازار سرمایه در این مدت به شکلی پیش رفت که شاخص بورس به نصف روزهای شکل‌گیری توافق ژنو رسید و طبق برآوردها سهامدارانی که به دعوت رئیس‌جمهور به بازار سرمایه آمده بودند، چیزی در حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومان ضرر کردند. این ضرر بی‌سابقه، بورس را در آغاز سال ۹۳ در شرایط بسیار بدی قرار داد. در این سال اکثر صنایع حاضر در بورس با افت تولید و فروش روبه‌رو شدند و زیان سنگینی بر آنها وارد شد. این وضعیت در سرتاسر سال ۹۳ ادامه داشت و به قسمت اعظمی از سال ۹۴ هم کشیده شد.

ضعیف‌ترین رئیس سازمان بورس!

در این دوران حتی رئیس سازمان بورس هم تغییر کرد و «محمد فطانت‌فرد» دوست نزدیک «رضا ویسه» معاون «اسحاق جهانگیری» در دفتر معاونت رئیس‌جمهور جای «علی صالح آبادی» را گرفت. فطانت‌فرد در اغلب اوقات علاقه‌ای به حضور در فضای رسانه‌ای و پاسخگویی به مردم نداشت و اغلب اوقات نقش منفعلی را در تحولات بازار سرمایه بازی می‌کرد. کار به جایی رسید که بارها شایعه شد که رئیس سازمان بورس به دلیل عارضة قلبی یا برخی مشکلات دیگر، قصد کناره‌گیری از ریاست سازمان بورس را دارد اما در نهایت فطانت‌فرد همچنان رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار باقی ماند. دوران حضور محمد فطانت‌فرد در بورس، دوران اخبار ناگوار و شاخص‌های ضعیف بازار سرمایه بود. به عنوان مثال در سال ۹۴ بیش از ۹۳ درصد از شرکت‌های خودرویی در بورس ضرر کردند و ۸۱ درصد از شرکت‌های پتروشیمی هم متحمل زیان سنگینی شدند. ۲۲ شرکت بزرگ فلزی کشور هم در سال گذشته با زیان ۸۶ درصدی رو‌به شدند. تعطیلی ساخت و ساز در دولت حسن روحانی هم برخی از صنایع وابسته را به شدت تحت فشار قرار داد به شکلی که صنعت سیمان کشور ۸۱ درصد در بورس ضرر کرد. این وضعیت ضعیف و فاجعه بار توأم با افت مداوم شاخص بورس، روزهای بسیار تیره و تاری را در بازار سرمایه رقم زد که نظیر آن را در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی کمتر شاهد بودیم.

در این بین دولتمردان، امید زیادی داشتند که پروسة مذاکرات هسته‌ای هرچه زودتر به نتیجه برسد تا با اثرگذاری بر بازار سرمایه قدری از فشار منتقدین دولت کاسته شود. با این وجود با وجود خبر توافق برجام در تیرماه ۹۴ هم بازار سرمایه عکس‌العمل چندان مثبتی از خود نشان نداد، اما هرچه به روز اجرای برجام نزدیک‌تر می‌شدیم وضعیت بازار سرمایه قدری بهتر می‌شد.

دولتمردان تدبیر و امید هم با اعلام نکردن نرخ خوراک پتروشیمی‌ها قصد داشتند شرایط را برای بهبود وضعیت بورس بعد از روز اجرای برجام فراهم کنند. در نهایت ۲۷ دی ماه که روز اجرای برجام بود، شاخص بورس به حدود ۷۵ هزار واحد رسید تا دولتمردان تدبیر و امید نفس راحتی بکشند. اما روند رو به رشد بازار سرمایه بعد از اجرای برجام چندان تداوم نداشت.

سقوط بی‌سابقة بورس در ۵۰ روز نخست سال ۹۵

شاخص بورس تا روزهای پایانی سال ۹۴ روی مدار ثبات قرار داشت، اما با آغاز ۹۵ همه چیز تغییر کرد. بی‌اثر بودن برجام بر اقتصاد کشور و عدم لغو تحریم‌های بانکی، فضای ناامیدی زیادی را در بورس ایجاد کرد به شکلی که سهامداران به یاد روزهای بعد از توافق ژنو افتادند و با نگاه تردیدآمیزی به تحولات بورس نگریستند. در این شرایط بورس در سال ۹۵، ۴ هزار واحد سقوط کرد. اگر به طور میانگین تحولات بازار سرمایه را در سال جاری بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که بورس در سال ۹۵ به طور میانگین روزانه ۸۰ واحد سقوط کرده است.

میانگین سقوط شاخص بورس در سال جاری یک رکورد عجیب و بی‌سابقه به شمار می‌رود که نظیر آن تا به حال در بازار سرمایه خلق نشده است. برخی از کارشناسان بازار سرمایه بر این باورند که در این شرایط اگر برخی از شرکت‌های دولتی در بازار سرمایه دخالت نمی‌کردند، شاخص بورس بسیار بیشتر از عدد فعلی سقوط می‌کرد.

برخی دیگر نیز بر این باورند که کاهش ارزش معاملات بورس تهران به زیر ۳۰۰میلیارد تومان، زنگ خطری برای بورس بوده چرا که بیم خروج نقدینگی از این بازار را تقویت می‌کند. سردرگمی اغلب معامله‌گران بازار سهام در فضایی به شدت کوتاه مدت و مبتنی بر نوسان‌گیری باعث شده تا رفتار سهامداران به شدت تحت تأثیر حرف‌ها و شنیده‌ها دست به دست شدة گروه خود قرار بگیرد. به این ترتیب به نظر می‌رسد داستان رشد حبابی بورس در روزهای توافق ژنو در سال ۹۲ در حال تکرار شدن است و این بار هم مثل همیشه این سهامداران هستند که باید تاوان تصمیمات اشتباه دولتمردان در بازار سرمایه را بدهند.

شاید وضعیت نابسامان بازار سرمایه به این زودی‌ها به ثبات نرسد و اگر برخی از معاملات هدف‌دار برخی از نمادهای دولتی را از بورس کنار بگذاریم، بازار سرمایه با سقوط بسیار وحشتناک‌تری از سال ۹۲ مواجه شود. باید دید حسن روحانی و دولت متبوعش که نقش پررنگی را در ناامن شدن بازار سرمایه در ۳ سال گذشته ایفا کردند، چه تدبیری برای خروج از وضعیت فعلی به کار خواهند برد.