«نماینده»؛ رضا تقی پور*/ فناوری اطلاعات امروزه بسیاری یا به بیان بهتر تمام جوانب زندگی را به‌نوعی تحت تأثیر قرار داده است. این فناوری دارای جوانب، اشکال و کارکردهای گوناگونی است؛ به همین دلیل حائز اثراتی بر تمام جوانب زندگی خواهد بود و طبیعتاً هر شخصی که تماس بیشتری با این فناوری و قدرت دفاعی کمتر در مقابل اثرات آن باشد، بی‌شک دستخوش تأثیرات گوناگونی خواهد شد که برخی از آن‌ها نیز مطلوب نیستند. عمومی‌ترین نماد دنیای فناوری اطلاعات، رایانه، تلفن‌های همراه هوشمند و اینترنت است که تقریباً در زندگی شهری نیاز و امری اجتناب‌ناپذیر است اما درعین‌حال، اثرات شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به حدی زیاد است که کمتر کشوری را می‌توان یافت که نسبت به تبعات آن بی‌تفاوت باشد.
سامان‌بخشی فضای مجازی به دلیل ملاحظات خاص ملی و فرهنگی تنها به کشور ما منحصر نمی‌شود بلکه حتی کشورهای ابداع‌کننده و صاحب این فناوری که در رأس آن ایالات‌متحده قرار دارد در این‌ خصوص، نگرانی‌های خاص خود را دارند. وقتی به اسناد راهبردی کشورهای پیشرفته در حوزه فضای نگاه می‌کنیم، درمی‌یابیم که آن‌ها برای نظارت و کنترل تبعات استفاده از این فضا، جلسات کارشناسی و تحقیقات فراوانی انجام داده‌اند. به‌عنوان‌مثال، توالی انتشار این اسناد در آمریکا نشان می‌دهد که حساسیت آن‌ها دراین‌باره تا چه میزان است، به‌نحوی‌که فقط از سال ۲۰۰۳ تا اواخر سال ۲۰۱۵، هشت سند راهبردی با موضوع «مدیریت امنیت» یا «تهدیدات فضای سایبری» تصویب و به انتشار رسیده است.
این امر نشان می‌دهد که باوجود تسلط آنان بر این فناوری، درعین‌حال آن را تهدیدی در حوزه‌های گوناگون می‌دانند. در اظهارات مسئولین کشورهای غربی، به افزایش تهدیدات روزافزون فضای مجازی به‌صورت صریح و آشکار اشاره می‌شود و از پیشی‌ گرفتن تهدیدات از فرصت‌ها دراین‌باره اظهار نگرانی می‌کنند.
دغدغه‌های مردم و مسئولین در مورد فضای مجازی و سازوکارهای حاکم بر آن، از این منظر که بسیاری از امورات اجتماعی و فرهنگی با آن عجین شده، موضوعی جدی و حقیقی است و صدور فرمان تشکیل شورای عالی فضای مجازی در اسفند ۱۳۹۰ توسط رهبر انقلاب ازآن‌جهت بود که اهمیت و نقش تأثیرگذار این فضا بر شهروندان، غیرقابل‌انکار و تعیین‌کننده است. اساساً اگر مواجهه فعال و مبتکرانه در این فضا صورت نگیرد به‌یقین، تهدیدات فضای مجازی بیش از فرصت‌های ایجادشده خواهد بود و این شرایطی است که اکنون با آن روبه‌رو هستیم.
برای جامعه‌ای مانند جامعه ما که اجتماعی ارزشی و برآمده از آموزه‌های اسلامی است و از فرهنگ غنی انقلابی بهره‌مند است، قطعاً تهدیدات فرهنگی، اجتماعی و ضد ارزشی یا ضداخلاقی، مسئله‌ای است که به‌هیچ‌وجه نمی‌توان از آن اغماض کرد و به‌سادگی از کنار آن عبور نمود. اگر کشورهای مخترع این فناوری نگران ضربه‌پذیری در فضای مجازی هستند، بنابراین بجا و بحق است که دغدغه ما در مورد تهدیدات سایبری – با توجه به جایگاه جمهوری اسلامی در منطقه و جهان – بیش از دل‌مشغولی‌های آنان باشد.
«اتحادیه بین‌المللی مخابرات» که زیرمجموعه سازمان ملل متحد به شمار می‌آید، در سال ۲۰۱۱ به مناسبت روز جهانی «مخابرات و جامعه‌ اطلاعات»، شعار خود را «پاسداري‌ از ‌کودکان‌ در‌ فضاي‌ اينترنت» اعلام کرد. به‌این‌ترتیب، سازمان‌های جهانی هم به خطرناک بودن ورود افراد کم‌سن‌وسال به این فضا اذعان دارند و نسبت به آسیب‌های اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی بر این دسته از افراد هشدار می‌دهند. چنانچه عوامل اصلی فروپاشی خانواده در جوامع غربی به‌عنوان مهم‌ترین رکن کالبدشکافی شود، یقیناً تأثیرات سوء فضای مجازی بر افراد خانواده از اصلی‌ترین فاکتورها خواهد بود.
بیان این خطرات و تهدیدات از سوی رهبر حکیم انقلاب در جمع فرهنگیان، بدین معنی نیست که این فضا ندیده انگاشته شود. در جلسه‌ای که نویسنده این سطور در محضر رهبر معظم انقلاب حضور داشت، ایشان فرصت‌های فضای مجازی را به بارانی تشبیه فرمودند که در بیابان می‌بارد و تأکید کردند که چنانچه از قبل، مسیرهای آب جاری‌شده مشخص شود، سدهایی برای مهار و استفاده از این آب ایجاد گردد و شبکه‌های آب‌رسانی پایین سد پیش‌بینی شود، می‌توان علاوه بر رونق کشاورزی، بهره‌های فراوانی از آب برد. اما اگر آب جاری‌شده، رها شود به سیلی بنیان‌کن بدل شده و باعث خسارت و خرابی می‌گردد. شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی هم از چنین خصوصیتی برخوردارند و اگر برای آن‌ها فکری نشود و مهار نگردند، می‌توانند نهادهای اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی را تهدید نمایند.
گلایه بحق معظم‌له در مورد رها کردن این فضای «غیر منضبط» و «غیرقابل‌کنترل» برخاسته از این واقعیت تأسف‌بار است که علیرغم گذشت بیش از چهار سال از تشکیل شورای عالی فضای مجازی، میزان پیشرفت رفع این دغدغه‌ها و رسیدگی به موارد بنیادی و ریشه‌ای، بسیار ناچیز بوده و چاره‌ای اساسی برای آن اندیشیده نشده است. بنابراین ضروری و لازم است تا دستگاه‌ها و متولیان اجرایی که در موارد ذکرشده دارای مسئولیت قانونی هستند و نیز شورای عالی فضای مجازی، زیرمجموعه‌های وابسته به آن و نیز مرکز ملی فضای مجازی، با تحرک و سرعت بیشتری به رفع نگرانی‌های جامعه و رهبری اهتمام نمایند.
هرچند که راهکارهایی برای مقابله با این تهدیدات مطرح‌شده اما مسئله مهم، شتاب همراه با تدبر است تا هر چه زودتر به اهداف این شورا دست پیدا کرد. نکته مهم اینجاست که در حکم تشکیل شورای عالی فضای مجازی تأکید شده بود که این شورا به‌منزله یک «نقطه‌ کانونی متمرکز برای سیاست‌گذاری، تصمیم‌گیری و هماهنگی در فضای مجازی کشور» است اما شاهدیم که به دلیل برخی مسائل، این عناصر در فضای مدیریتی کشور شکل نگرفته است.
نگارنده به‌عنوان عضو شورای عالی فضای مجازی و به نمایندگی از اعضای این شورا از وضعیت جاری فضای مجازی و از اینکه کوتاهی یا قصور این مجموعه باعث نگرانی رهبر انقلاب شده است، ابراز شرمساری می‌کنم. قشر عظیم متدینین و ملتزمین به انقلاب اسلامی هم از ما نمی‌پذیرند بدون اینکه فکری برای مهار آسیب‌ها و مخاطرات آن شده باشد، این فضا یله و رها گردد. طبیعی است که سازوکارهای اداره شورای فضای مجازی و مسیر فعلی باید اصلاح‌شده و برای دست‌یابی به هدف استفاده صحیح و درست از این فضا، مطابق با فرهنگ ایرانی – انقلابی، همت و تلاش مضاعفی به کار گرفته شود.

* عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی