میثم مهرپور- می‌گوید اخبار منفی در رابطه با آتش زدن سفارت عربستان باعث گرانی دلار شد؛ او معتقد است اگر افزایش نرخ ارز فعلی تا حدود یک ماه آینده طول بکشد، نشان دهنده وجود ریشه‌های بنیادی در اقتصاد ما است، اما اگر تا یک هفته بعد این نرخ ۳۰۰ تا ۴۰۰ تومان ارزان‌تر شود، معلوم است این افزایش قیمت‌ها مربوط به موضوع سفارت عربستان و مناقشات ایجاد شده بوده است. «سید کمال سیدعلی» معاون اسبق ارزی بانک مرکزی در گفت‌وگو با هفته‌نامه «نماینده» ، درباره تک نرخی شدن ارز هم سخن می‌گوید: «تا برجام اجرا نشود، تک نرخی شدن دلار امکان ندارد.»
قیمت دلار در هفته گذشته با نوسانات عجیب و قابل تأملی روبه‌رو بوده است به گونه‌ای که قیمت دلار در اوایل هفته از مرز ۳۷۳۰ تومان هم گذشت! تحلیل شما درباره گرانی عجیب دلار در آستانه اجرای برجام چیست؟
به نظر می‌رسد افزایش نرخ ارز در این مقطع زمانی بیشتر به دلیل اخبار منفی است که در رابطه با سفارت عربستان و مسائل مربوط به معاملات ما با کشورهای همسایه در چند روز اخیر ایجاد شده است. البته به نظرم بعد از اجرای برجام نرخ ارز حداقل ۱۰۰ تا ۲۰۰ تومان کاهش خواهد یافت. لازم به ذکر است اگر افزایش نرخ ارز فعلی تا حدود یک ماه آینده طول بکشد، نشان دهنده وجود ریشه‌های بنیادی در اقتصاد ما است، اما اگر تا یک هفته بعد این نرخ ۳۰۰ تا ۴۰۰ تومان ارزان‌تر شود، معلوم است این افزایش قیمت‌ها مربوط به موضوع سفارت عربستان و مناقشات ایجاد شده بوده و دلیل اقتصادی خاصی نداشته است که به معنای تأثیر موضوعات غیراقتصادی بر نرخ ارز است.
برخی از کارشناسان اقتصادی معتقدند یکی از دلایل افزایش نرخ ارز جبران کسری بودجه دولت از این طریق است. یعنی دولت برای افزایش نرخ ارز تعمد داشته و از این بابت ذی‌نفع است؟
نه، من این حرف را قبول ندارم. به نظر من دو حالت کلی وجود دارد. در ابتدا باید بدانیم قیمت ارزی که بانک مرکزی در مرکز مبادلات می‌فروشد، مشخص و تکلیف آن روشن است. از سوی دیگر چون فروش ارز بانک مرکزی تابع شرایط روز و تصمیم خود بانک مرکزی است، طبیعتاً نرخ بازار تأثیری در تعیین نرخ ارز از سوی بانک مرکزی ندارد. پس بانک مرکزی این اجازه را داشته و می‌تواند ارز خود را با هر نرخی که بخواهد بفروشد. بنابراین اگر ارز ۳ هزار تومانی تبدیل به ارز ۳۰۵۰ تومانی نیز بشود مشکل و محدودیتی در این زمینه برای بانک مرکزی وجود ندارد. موضوع دوم این است که اگر بانک مرکزی بخواهد در بازار ارز مداخله کند، یعنی اگر بخواهد نرخ مبادلاتی که در بازار ۳ هزار تومان است را با قیمت ۳۷۰۰ تومان بفروشد اگرچه در این میان ۷۰۰ تومان اضافه دریافت می‌کند اما در مرحله بعد رقم ۳۷۱۰ تومان یا ۳۷۲۰ تومان درآمد چندانی برای بانک مرکزی محسوب نمی‌شود. لذا بانک مرکزی از افزایش نرخ ارز در بازار نفع چندانی نبرده و طبیعتاً به خاطر ۱۰ تا ۲۰ تومان حاضر نخواهد شد آسیب‌های افزایش نرخ ارز برای اقتصاد ایران را به جان بخرد.
دولت یازدهم از همان ابتدای در دست گرفتن دولت مدعی بود ارز را تک نرخی خواهد کرد. اما شاهدیم با گذشت بیش از ۲ سال از عمر دولت هنوز این اتفاق نیفتاده است. برای همین دولت تمایل دارد با افزایش نرخ بازار، ارز تک نرخی، عددی بین نرخ مبادلاتی و آزاد باشد؟
اگر این طور باشد قطعاً این کار اشتباه است. بانک مرکزی به هیچ وجه نباید وسط نرخ بازار آزاد و نرخ مبادله‌ای را برای تک نرخی کردن ارز در نظر بگیرد. بلکه باید با نرخ موجود در بازار، موضوع یکسان‌سازی نرخ ارز را آغاز کرده و در مراحل بعدی اگر توانست و موفق به مدیریت متغییرهای اقتصادی شد، می‌تواند نرخ ارز را کاهش دهد.
به نظر شما، در حال حاضر شرایط برای انجام این کار فراهم است؟
نه، در حال حاضر به دلیل اینکه روابط کارگزاری‌های ما برقرار نشده و نقل‌و‌انتقال‌هاي ارزی ما ممکن نیست، شرایط برای شروع تک نرخی کردن مناسب نیست. ضمن اینکه هنوز ذخایر ما آزاد نشده و بانک‌های ما نیز نمی‌توانند وجوه خودشان را از طریق سیستم بانکی سوئیفت انجام دهند. لذا حداقل این چند شرط باید برای آغاز تک نرخی کردن ارز فراهم باشد. البته مقصود من این نیست که دولت این کار را باید در آینده بلند مدت انجام دهد بلکه این کار حتماً باید در ۳ ماهه اول سال ۹۵ و مدت کوتاهی بعد از اجرای برجام صورت بگیرد.
نرخ مناسب برای ارز را چه رقمی می‌دانید؟
نرخ بازار، یکسان‌سازی باید نرخی باشد که بانک مرکزی بتواند از آن دفاع کند. یعنی نرخ اعلامی از طرف بانک مرکزی باید نرخی باشد که بانک مرکزی بتواند به همان میزان در بازار ارز فروخته و توانایی دفاع از این نرخ را داشته باشد. ضمن اینکه این نرخ اختلافی نیز با نرخ بازار آزاد نداشته باشد. چرا که در صورت وجود اختلاف، دونرخی بودن ارز همچنان برقرار خواهد بود. در حالی که یکسان‌سازی به معنای وجود یک نرخ ارز در کشور است و طبیعتاً دولت و بانک مرکزی زمانی می‌توانند از این نرخ دفاع کنند که هرکس به مقداری که ریال بیاورد بتواند ارز مورد نیاز خود را خریداری کند.
به نظرتان این نرخ در شرایط فعلی به سمت نرخ بازار آزاد است یا نرخ مبادله‌ای؟
من عرض کردم روزی که قرار است یکسان‌سازی شروع شود بالاترین نرخ بازار باید ملاک نظر بانک مرکزی برای تعیین میزان تک نرخی باشد.
اگر شرایط همین طور پیش و نرخ بازار ۳۷۰۰ تومان باشد وجود چنین نرخی برای اقتصاد ایران تبعات ندارد؟
شاید تبعات مثبت داشته باشد اما تبعات منفی نه، چون نرخ ارزی که در بازار در حال معامله شدن است باید ملاک یکسان‌سازی این نرخ قرار گرفته و برای پیگیری و دنبال کردن اهداف اقتصادی کشور باید نرخ بازار آزاد، مورد نظر باشد. در غیر این صورت دوباره ماجرای ارز دونرخی و سوبسیدی تکرار شده و ادامه خواهد داشت.
به نظرتان چرا دولت و بانک مرکزی نسبت به افزایش نرخ ارز در روزهای گذشته بی‌تفاوت بودند؟ مثلاً در هفته‌های گذشته بانک مرکزی مراسم اربعین و سفر زائرین به کربلا را یکی از دلایل افزایش نرخ ارز می‌دانست اما در چند روز اخیر کاملاً سکوت کرده است؟
من چنین نظری ندارم. بانک مرکزی امروز بعد از ۲ سال‌ونیمی که از روی کار آمدن دولت یازدهم می‌گذرد نرخ موجود ارز همان نرخ ارز در گذشته و قبل از آغاز به کار دولت یازدهم است پس اگر ما در ۲۸ ماه گذشته نزدیک ۴۰ درصد تورم هم داشته باشیم، نشان دهنده این است که تورم در ارز ما وجود نداشته است. ضمن اینکه به نظر می‌رسد که بعد از اجرایی شدن برجام و حل شدن مسائل سوئیفت و روابط کارگزاری در یکی دو هفته اول اجرای برجام ۱۰۰ تا ۲۰۰ تومان نرخ ارز کاهش پیدا کند. لذا این فکر را نکنید که قیمت دلار بعد از برجام سقوط می‌کند.
یعنی در ۲۸ ماه گذشته دولت برای تک نرخی کردن ارز منتظر اجرای برجام بوده است؟
در حال حاضر با توجه به اینکه روابط کارگزاری برقرار نیست، اصولاً تک نرخی کردن ارز نیز در شرایط موجود مقدور نمی‌باشد. به هرحال با آزاد شدن اموال بلوکه شده ما، این منابع باید در جایی نگهداری شود که این موضوع نیازمند برداشته شدن تحریم‌ها در سیستم بانکی ما است که بتوانیم با رفع این تحریم‌ها در نقاط مختلف سپرده‌گذاری کرده و خطوط اعتباری و فاینانس‌ها برقرار شود. یعنی چند عامل عمده در آینده به یکسان‌سازی نرخ ارز ما کمک خواهد کرد. موضوع فایناس و ورود منابع ارزی خارج کشور، آزاد شدن ارزهای خودمان که در نقاط مختلف دنیا بلوکه شده است. از طرفی اگر ما در آینده بخواهیم گشایش اعتبار کنیم واردکننده ما می‌تواند خرید یک‌ساله کند که این کار به این معناست که پول ریالی خود را یک‌سال بعد پرداخت می‌کند که این موضوع همان خرید قرضی بوده و در نرخ بهره‌ها نیز تأثیر خواهد گذاشت. علاوه بر اینکه اگر یکسان‌سازی نرخ ارز اتفاق بیفتد، ایرانی‌های خارج از کشور نسبت به سرمایه‌گذاری در بورس ایران و یا سپرده‌گذاری در بانک‌های ایرانی متمایل شده و ارزهای خود را به داخل کشور هدایت می‌کنند.
من این سؤال را از این جهت پرسیدم که به هرحال دولت یازدهم از ابتدای کار و حتی در تبلیغات انتخاباتی خود مدعی تک نرخی کردن ارز بود، اتفاقی که تا به امروز هم رخ نداده است؟
با وجود تحریم‌ها نمی‌شد و نمی‌شود یکسان‌سازی نرخ ارز را عملی کرد. من چون در حوزه معاونت ارزی تجربه دارم می‌دانم که تا قبل از اینکه برجام اجرایی شود، یکسان‌سازی نرخ ارز اصلاً معنایی ندارد. یعنی اجرای این کار غیر ممکن است، ضمن اینکه حتی در صورت اجرای برجام هم باید یکسان‌سازی نرخ ارز با ملاحظات منابع و ذخایر بانک مرکزی صورت گیرد. یعنی اجرایی کردن آن، کار ساده‌ای نیست و حتماً باید در ابتدا با شکل‌گیری و فعالیت کمیته‌های مختلف مثل آموزش، حسابداری و غیره در سیستم بانکی ما، روابط صحیح و مناسبی بین بانک مرکزی و سیستم بانکی برقرار شود. با توجه به اینکه این کار در سال ۸۱ هم انجام شده است باید تمام آن دستورالعمل‌ها نوشته و آماده شوند و با فعال شدن بانک‌ها بازار بین بانکی ارز بتواند اقدامات خودش را اجرایی کند.
طبیعتاً یکی از دلایلی که شما تک نرخی کردن ارز قبل از اجرای برجام را غیر ممکن می‌دانید کاهش درآمدهای ارزی و بلوکه شدن منابع ایران در زمان تحریم‌هاست. با شرایط موجود و کاهش شدید قیمت نفت احتمالاً این مشکل همچنان ادامه خواهد داشت؟
البته تمام دلیل ادعای من این موضوع نیست. بلکه فقط یکی از موارد عدم امکان یکسان‌سازی نرخ ارز قبل از اجرای برجام این موضوع است. ما در سال ۸۱ با ۲۲ میلیارد دلار نرخ ارز را یکسان‌سازی کردیم. یعنی درآمد نفتی ما حدود ۲۲ میلیارد دلار بود که در حال حاضر ما حداقل ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلار درآمد ارزی از طریق صادرات نفتی و حداقل ۲۵ میلیارد دلار از طریق فروش نفت درآمد ارزی خواهیم داشت که با درآمدهایی از قبیل توریسم و خدمات، یک درآمد حداقل ۶۰ تا ۷۰ میلیارد دلاری خواهیم داشت که به نظر می‌رسد با چنین درآمدی یکسان‌سازی نرخ ارز کار چندانی سختی نباشد. ضمن اینکه واردات ما در ۹ ماهه اخیر رقم چندانی نبوده است.
به نظر نمی‌رسد با توجه به کاهش شدید قیمت نفت، حتی با لغو تحریم‌ها نیز اتفاق خاصی در افزایش درآمدهای ارزی ما رخ دهد؟
به هرحال اگرچه قیمت نفت سقوط کرده اما تراز تجاری ما در حال حاضر مثبت است یعنی میزان صادرات غیرنفتی ما جوابگوی واردات ما بوده است. ضمن اینکه کاهش قیمت جهانی نفت نیز صد در صد در افزایش نرخ ارز مؤثر بوده است. به طور کلی برای افزایش نرخ ارز دوحالت وجود دارد. در حالت اول کاهش قیمت جهانی نفت طبعاً باعث کاهش درآمدهای ارزی کشور شده و باعث افزایش نرخ ارز می‌شود و در حالت دوم نیز تورم بالای موجود در کشور بر افزایش نرخ ارز مؤثر است.
نظر شما