همه کسانی که به مذاکرات صحن علنی مجلس گوش می‌دهند به خوبی صدای کسی که دستور کار جلسات علنی را اعلام می‌کند و ماده به ماده پیشنهاد‌ها را می‌خواند می‌شناسند. محمدحسین فرهنگی، نماینده مردم تبریز و عضو هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی است و به لحاظ تجربه‌اش به‌خوبی جزییات قوانین مصوب مجلس را به خاطر دارد. در اولین روز ماه مبارک رمضان، میزبان وی شدیم تا هم مسائل و مشکلات حوزه انتخابیه‌اش را جویا شویم و هم جزئیات چند طرح که در دستور کار مجلس قرار دارد را بیشتر بشکافیم.
نماینده: طرح استانی شدن انتخابات مجلس به مراحل نهایی اش رسیده است. نظر شما در مورد این طرح چیست؟
فرهنگی: در خصوص طرح استانی شدن انتخابات دیدگاه‌های افراطی و تفریطی وجود دارد، برخی با دید بسیار مثبت می‌نگرند و معتقدند که با تصویب این طرح اتفاق بسیار مهمی در حوزه مجلس و انتخابات رخ می‌دهد، برخی نیز با دید بسیار منفی نگاه کرده و فکر می‌کنند که دنیا به آخر می‌رسد. من معتقدم هیچ‌کدام از اینها درست نیست. نه اتفاقات مثبتی مانند فراغت بال نماینده، توجه مضاعف نسبت به مسائل ملی و موضوعات مجلس و یا کم شدن هزینه‌های انتخابات به دلیل لیستی شدن کاندیداها رخ می‌دهد و نه اتفاقات منفی مانند حذف مناطق محروم و کاهش مشارکت رخ خواهد داد. تأثیرات جزئی هر یک از این دلایل را نفی نمی‌کنم، اما با نهایی شدن و نهایی نشدن این طرح فاجعه‌ای رخ نخواهد داد.
نماینده: مشابه این طرح در مجالس قبلی به شورای نگهبان رفته است، نظر شورای نگهبان چطور است؟
فرهنگی: این طرح هم به این شکلی که در حال رسیدگی است و هم به شکل مطلق استانی و اشکال مختلف دیگر در چهار مجلس گذشته تصویب شده و به شورای نگهبان رفت و تمام آن اَشکال را شورای نگهبان رد نمود. لذا در حال حاضر هم احتمال اینکه چنین اتفاقی بیفتد هست. با اعضا هم که صحبت می‌کنیم به دلیل وجود نظرات متفاوت درباره این طرح، نتیجه آن چندان قابل پیش‌بینی نیست؛ اما احتمال رد و منتفی شدن این طرح بیشتر است.
نماینده: خودتان نسبت به طرح چه نظری دارید؟
فرهنگی: بنده چندان موافق این طرح نیستم و علت آن نیز بیشتر مربوط به سابقه طرح است تا اینکه ایراد محتوایی داشته باشم، چرا که در گذشته تجربه شده و به نتیجه نرسیده است. استانی شدن انتخابات و وضع کنونی هر دو آثار و تبعات مثبت و منفی دارد اما از آنجایی که احتمال به نتیجه نرسیدن این طرح بیشتر است، صرف وقت افکار عمومی، رسانه‌ها و مجلس را مناسب نمی‌دانم؛ اما اگر شورای نگهبان هم تایید کرد به‌هرحال این هم شکلی از اشکال انتخابات است.
نماینده: در بعضی مواد طرح جدید، رأی دادن به لیست ائتلافی هم به رسمیت شناخته شده است. زمینه اجرای این مواد در کشور ما وجود دارد؟
فرهنگی: متأسفانه جنبه مهم حزبی شدن انتخابات کمتر مورد توجه قرار گرفته است، با توجه به گزارشی که از کمیسیون آمده رأی دادن لیستی به رسمیت شناخته شده است. این ممکن است در شهر تهران توجیه داشته باشد، چرا که در تهران غالباً انتخابات دوقطبی است اما در بقیه استان‌ها به ویژه حوزه انتخابیه‌های کوچک‌تر ممکن است باعث آثار منفی زیادی باشد. در جلسه علنی مجلس نیز اخطارهایی داده شد که هرچند رئیس جلسه وارد ندانست، اما به نظر من قابل‌توجه بود و آن این بود که اساساً قانون اساسی ما انتخابات را با نگاه حزبی ندیده است. البته اگر احزاب در لایه‌های مختلف اجتماعی نهادینه شوند این شکل هم روش بدی نیست.
از نظر یکی از اعضای شورای نگهبان یکی از اشکالات اساسی طرح این بود که اگر انتخابات استانی باشد یک توجیه دارد که مردم آن استان به کسی یا لیستی رأی می‌دهند یا نمی‌دهند اما حال که گفته شده است «حوزه انتخابیه»، اینکه مردم همه شهرستان‌های یک استان به نماینده یکی از شهرستان‌های آن استان رأی بدهند بی‌معنی است.
نماینده: معمولاً حامیان دولت برای اینکه بگویند دولت تحت‌فشار است مدعی‌اند استیضاح‌های زیادی در مجلس علیه دولت وجود دارد، الآن چند استیضاح در دستور کار نمایندگان است؟
فرهنگی: استیضاح وزیر آموزش‌وپرورش دومین استیضاح مجلس از دولت یازدهم است. همواره گروه‌هایی از نمایندگان نسبت به عملکرد بعضی از وزرا بحث‌های جدی دارند و معتقد به استیضاح هستند. بر این اساس شاید بیش از نیمی از کابینه در معرض استیضاح باشد، اما تا آنجایی که بنده اطلاع دارم جنبه سیاسی استیضاح‌ها در حداقل است و بیشتر جنبه فنی مطرح است، هرچند دولت علاقه دارد اینها را سیاسی تلقی کند.
حدود چهار استیضاح از میان استیضاح‌های پیگیری شده توسط نمایندگان جدی‌تر است، اما تا به مرحله کمیسیون نرسیده مطرح کردن آنها از نظر اخلاقی و حتی آیین‌نامه کمیسیون‌ها صحیح نیست.
علت استیضاح وزارت آموزش‌وپرورش از سوی امضاکنندگان نیز شرایط نامساعد و نامطلوب فرهنگیان است، قاطبه فرهنگیان از شرایط حاکم بر معیشت و زندگی خود ناراضی هستند و معتقدند وزیر فعلی از حل این موضوع ناتوان است و فرد کارآمدی باید عهده‌دار اداره این مجموعه باشد.
نماینده: نظر خودتان نسبت به استیضاح چیست؟ به نظر شما چرا وزارتخانه آموزش‌وپرورش ناکارآمد است؟
فرهنگی: شخصاً اصل اشکالات را رد نمی‌کنم اما معتقدم که بخش قابل‌توجهی از مسائل مربوط به فرهنگیان به خارج آموزش‌وپرورش برمی‌گردد و به کلیت دولت مربوط می‌شود. زمانی که دولت زیرمجموعه خود را به‌صورت جزیره‌ای اداره می‌کند و به آثار هر تصمیم در بخش‌های دیگر توجه ندارد نه‌تنها از طرف مجلس بلکه از طرف مردم و افکار عمومی و کارکنان خود با این انتقاد جدی مواجه است.
ما برای حل مشکل سلامت اعتباری را تصویب کرده بودیم که در جریان قانون بودجه سال ۹۳ صراحتاً استفاده از این منابع را در پرداخت حقوق کارکنان و توسعه تجهیزات اداری ممنوع کرده بود. علیرغم این ممنوعیت با توجه به اختیاراتی که دانشگاه علوم پزشکی داشت، بخش قابل‌توجهی از بودجه به جای اینکه صرف بیمه‌ها و تجهیزات پزشکی و افزایش توان درمانی بیمارستان‌ها شود به سمت حقوق و دستمزد هدایت شد.
در مباحث مدیریتی یکی از عوامل انگیزشی کارکنان مقایسه است و افراد همیشه خود را مقایسه می‌کنند؛ هنگامی‌که بخشی از کارکنان یک جامعه با امتیازات فوق‌العاده‌ای مواجه می‌شوند یا باید مراقب بود تا این اتفاق نیفتد و یا برای تمام بخش‌های دیگر مشابه آن امکانات فراهم شود، متأسفانه دولت این مراقبت را نکرد.
به نظرم بیش از وزیر آموزش‌وپرورش باید وزارت بهداشت، شخص رئیس‌جمهور و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی پاسخگوی این سؤال باشد اما درعین‌حال وزیر آموزش‌وپرورش به‌عنوان عضوی از این کابینه می‌تواند این ادعا را به‌طور جدی مطرح کند که دولت به وی کمک نمی‌کند و از خود سلب مسئولیت کند. این به ویژگی‌های وزیر برمی‌گردد. لذا استیضاح‌کنندگان معتقدند ازاین‌جهت وزیر قابل استیضاح است که چرا رفتارها و توانمندی‌هایی جهت جلوگیری از نامتوازن بودن نظام پرداخت ارائه نکرده است.
نماینده: طرحی برای حمایت از نیازمندان به امضای ۲۸۱ نماینده مجلس رسید که تقدیم هیئت‌رئیسه هم شده. کمی در مورد این طرح برای ما می گویید؟
فرهنگی: من از نحوه رسانه‌ای شدن طرح‌هایی که هنوز به‌صورت جدی مطرح نشده‌اند گلایه دارم. طرح دو فوریت حمایت از نیازمندان که آقای حاجی دلیگانی آن را مطرح نمودند به دلیل ناقص بودن اعلام وصول نشده است.
البته تعداد امضاها ملاکی برای نهایی شدن یک قانون نیست. وقتی کلیات و جزئیات یک طرح در مجلس به تصویب رسید و شورای نگهبان بر آن صحه گذاشت می‌شود به‌عنوان قانون بر آن تأکید کرد. در این طرح که الآن هنوز در حال تهیه شدن است نیز آنچه بدون استثناء موردحمایت تمام نمایندگان است حمایت از اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر است اما آنچه من مطمئنم به نتیجه نخواهد رسید منابعی است که در این طرح لحاظ شده است.
نماینده: مگر منابع تعریف‌شده در طرح چه ایرادی دارد؟
صرفه‌جویی منبع نیست و شورای نگهبان هم این را در هیچ طرحی به‌عنوان یک منبع نپذیرفته است. صرفه‌جویی یعنی آنکه دستگاه‌ها از بخشی از کارهایی که در حال انجام آن هستند صرف‌نظر کنند، درحالی‌که بخش قابل‌توجهی از هزینه‌ها، حقوق و دستمزد است که قابل‌تغییر نیست و قانون حقوق مکتسبه اشخاص است.
من جزء امضاکنندگان طرح نبودم و معتقدم در شرایط فعلی این کار عملی نیست. برداشت من این است که منظور این طرح این است که یارانه به مردم پرداخت نشود و به بخش‌های خاصی اختصاص پیدا کند. البته در این زمینه دولت هم بی‌میل نیست که چنین اتفاقی بیفتد؛ اما من با این موضوع قطعاً مخالفم.
نماینده: پس به نظر شما دغدغه‌شان برای کمک به اقشار نیازمند را چطور باید عملی کنند؟
فرهنگی: منابع این طرح قرار است فقط در اختیار اقشاری قرار بگیرد که تحت پوشش نهادهای حمایتی هستند. امروز چندین برابر افراد تحت پوشش نهادهای حمایتی، افرادی هستند که به دلیل درآمد پایین و هزینه‌های بالا، یارانه به قسمت غیرقابل تفکیکی از سبد هزینه آنها تبدیل شده است و حذف یارانه این افراد به صلاح جامعه، مجلس و دولت نیست. حداقل در شرایط فعلی کشور اینکه گفته شود مجلس مصوبه‌ای داشته مبنی بر قطع یارانه‌ها و پرداخت آن به اشخاص خاص ـ برای آنکه از دست پرداخت یارانه‌ها به همه خلاص شویم ـ تصمیم مناسبی در شرایط فعلی نیست.
نماینده: رئیس‌جمهور در سفرشان به استان آذربایجان شرقی به مصوبات اولیه دولت درباره دریاچه ارومیه اشاره کردند. مصوبه ۲۲ ماه قبل دولت توانسته کاری از پیش ببرد؟
فرهنگی: این موضوعی است که دولت فعلی از ابتدا آن را به‌عنوان یکی از اولویت‌ها مطرح کرده است. برای حل مشکل کارگروهی هم تشکیل شده و فعالیت‌هایی نیز داشته است. در سطح مطالعاتی اقدامات خوبی صورت گرفته، اما به اعتراف خود دولت در عمل اقدامی صورت نگرفته و نهایت تلاششان این بوده است که وضعیت موجود بدتر نشود.
امکان استقرار پایگاه ثابت باروری ابرها در آن منطقه یک راه‌حل راحت و کم‌هزینه است. این بدان معناست که به‌جای اینکه درخواست کنند تا گاهی پروازی از سمت یزد به ارومیه بیاید و ابرها را بارور کند، یک پایگاه ثابت در ارومیه ایجاد کنند. درصورتی‌که وقتی این موضوع را از نهادی که مسئول پروژه است درخواست کردیم، آنها گفتند که این از وظایف وزارت نیرو است!
ما در جلسه مجمع نمایندگان آذربایجان شرقی با رئیس‌جمهور نیز پیشنهاد‌هایی را به‌صورت مکتوب مطرح کردیم ولی موردتوجه قرار نگرفت. اصل ۱۳۸ قانون اساسی می‌گوید دولت در موضوعات مهمی که در کشور وجود دارد کمیسیونی با ترکیبی از وزرا و معاونین رئیس‌جمهور تشکیل بدهد و تصمیمات آنها به‌منزله تصمیم هیئت دولت باشد. این نمونه و مانند این تصمیمات می‌توانست منشأ اتفاقات مهمی باشد. با توجه جلسات محدود و سنگین دولت این کمیسیون می‌توانست هر دو هفته تشکیل شود و تصمیمات اتخاذ شده را به‌عنوان مصوبه دولت ابلاغ کند.
برخی اقدامات صورت گرفته در این سفر را تأیید می‌کنم، مثلاً «هدایت آب‌های استحصالی از تصفیه آب‌های فاضلاب به مسیر» برای جبران بخشی از آبی که ادعا می‌شود به دلیل استفاده از آب‌های شرب کم شده است؛ اما انتقال آب از ارس بسیار کند انجام می‌گیرد و همچنین انتقال آب از خزر نیز از دستور کار خارج شده است. به‌هرحال اتفاقی که آثار عملی گسترده‌ای داشته باشد شاهد نیستیم و امسال اعلام شد آب از سال پیش پایین‌تر هم رفته است.
نماینده: مبلغ اختصاص‌یافته به استان در سفر دکتر روحانی به آذربایجان شرقی کافی بود؟
فرهنگی: پاسخی که من از مسئولین مربوطه در رابطه با این سؤال شنیدم این بود که این تصمیمات باید در لوایح بودجه اعمال شود. این هم محدودیت‌های خود را دارد، اگر فردا بگویند که منابع نداریم ممکن است اجرایی نشود، لذا اینها وعده‌هایی است برای دو سال آینده، آن هم در قالب لوایح بودجه است و لااقل در کوتاه‌مدت چیزی به دست استان‌ها نمی‌رسد.
نماینده: مصوبه جدید بانک مرکزی درباره وام مسکن ۸۰ میلیونی ابلاغ شد، با یک حساب سرانگشتی می شود فهمید که آورده اشخاص برای استفاده از این طرح در خوش بینانه ترین حالت بیش از نصف مبلغ تسهیلات است به نظر شما این وام‌ها کمکی به قشر کم‌درآمد و کارمندان می‌کند؟
فرهنگی: در کمیسیون عمران بارها این موضوع را با حضور وزیر و مسئولان ذی‌ربط مطرح‌شده و گفته‌ایم اقداماتی که در حوزه مسکن اتفاق می‌افتد مطلوب نیست و حتی گزارشی در کمیسیون در مورد مسکن مهر خوانده شد که اشاره به این موضوع نیز داشت. مسکن یک مجموعه‌ای است که باید یک نگاه جامع به آن داشت و صرفاً تسهیلات به‌صورت محدود و غیر مؤثر مشکل را حل نمی‌کند. در قانونی که در این خصوص تصویب شده است، پیش‌بینی شده عرضه هم از سوی دولت اتفاق بیفتد. عرضه به این معنی که با حذف قیمت زمین در جاهایی که امکان احداث مسکن وجود دارد و ارائه تسهیلات به مالکان، زمینه برای احداث مسکن‌های جدید خارج از چارچوب بخش خصوصی هم صورت بگیرد. دولت فعلاً اعلام کرده است که به این رویه اعتقادی ندارد و معتقد است که دولت نباید در ساخت ورود کند. البته قبلاً هم اگر دولت‌ها ورود پیدا می‌کردند تنها مدیریت را به عهده داشتند و پیمانکاران احداث می‌کردند و تأمین مالی هم می‌شدند.
دولت معتقد است ساخت مسکن توسط دولت تورم‌زا است و نباید تأمین مالی گسترده‌ای صورت بگیرد و حتی بانک‌های خصوصی را از پرداخت هرگونه تسهیلات منع کرده بودند و اخیراً هم که مجوز صادر شده تا همان سقف ۸۰ میلیون تومان است. لذا معتقدیم موضوع مشکلات مسکن با تسهیلات محدود حل نمی‌شود و تمهیدات دیگری لازم است.
بسته‌ای از سیاست‌ها را باید دولت اعمال کند که حتماً یکی از ارکان آن بسته تولید مسکن باشد. طبیعتاً اگر تولید مسکن در اختیار اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی باشد و تأمین مالی هم صورت نگیرد رکود در بازار استمرار خواهد داشت و در این میان آسیب‌هایی در بخش‌های اقتصادی هم وارد می‌شود، مانند تولیدکنندگان مصالح ساختمانی و پیمانکاران و سازندگان آنها و درنهایت ضرر آن متوجه متقاضیان می‌شود. ضمن آنکه در بخش اجاره نیز اتفاق خاصی نمی‌افتد اگر دولت می‌توانست حمایت‌هایی از مستاجرین و متقاضیان مسکن اجاره‌ای داشته باشد می‌توانست در فضای تأمین نیاز تأثیر بگذارد. اگر با افراد درگیر این موضوع صحبت کنید از رکود شدیدی صحبت می‌کنند که در طول سال‌های گذشته بی‌سابقه بوده است.
نماینده: ارزیابی‌تان از وضعیت فعلی سیاسی کشور و وضعیت اصولگرایان بفرمایید.
فرهنگی: اگر بخواهم در مورد اصولگرایان صحبت کنم شاید با بسیاری از صاحب‌نظران یک اختلاف عقیده عمده داشته باشم و آن تعریف اصولگرایی است. بنده روی تعریفی که مقام معظم رهبری داشتند تأکید دارم. ایشان در این تعریف معتقدند که اصولگرایی در مقابل جریان سیاسی اصلاح‌طلبی نیست. اصولگرا هر کس که دل در گرو این نظام و حفظ ارزش‌ها و آمادگی سرمایه‌گذاری برای این نظام داشته باشد را شامل می‌شود. ایشان چندین ویژگی را مطرح کردند و البته فرمودند محدود به این ویژگی‌ها هم نیست. با توجه به این تعریف بسیاری از اصلاح‌طلبان نیز اصولگرا تلقی می‌شوند و باید تلاش کرد که جبهه‌ای در کشور با این تعریف شکل بگیرد. کسانی که معتقدند باید نظام، شهدا، راه امام و رهبری بدون تحریف و انحراف استمرار پیدا کند، یک جبهه بسیار قدرتمندی را شامل می‌شود و در میان همه اقشار حمایت گسترده‌ای صورت خواهد گرفت و یک طیف وسیعی را در بر می‌گیرد. اینکه تا چه اندازه عملیاتی می‌شود بسته به تلاشمان دارد.
در استان آذربایجان شرقی تلاش می‌کنیم که این گفتمان را مطرح کنیم، در جلسه‌ای که سال گذشته با حضور حجت‌الاسلام تقوی و استقبال گسترده مردم تبریز شکل گرفت هم این موضوع را مطرح کردیم و علاقه‌مندیم این گفتمان در سراسر کشور مطرح شود.
من اذعان می‌کنم کسانی در میان اصلاح‌طلبان فعلی مجلس هستند که اگر خطری برای نظام اتفاق بیفتد مطمئناً در خط مقدم حمایت از نظام قرار می‌گیرند، همان‌طور که در میان قاطبه اصولگرایان این اراده جدی وجود دارد و این گفتمان باید به‌صورت جدی تقویت شود و در جریان تقویت آن می‌توانیم شاهد برکات زیاد و گسترده‌ای باشیم.
اما اگر از این تعریف خارج شویم در دسته‌بندی‌های مرسوم متمرکز شویم، جای تأمل زیاد است. مثلاً در تفکیکی که در مجلس بین اصولگرایان و رهروان اتفاق افتاد، من همان جلسه اولی که با فراکسیون رهروان داشتم، پشت تریبون هم تعریف اصولگرایی را از دید رهبری عرض کردم ولی به‌هرحال موفق نبودم و این دو فراکسیون شکل گرفت.