نماینده؛ مصر یکی از مهم ترین کشورهای خاورمیانه، جهان اسلام و جهان عرب و یکی از مهدهای تمدن بشری است. این کشور از دیرباز تاکنون، یعنی از زمان فراعنه تا حال، دستخوش تغییرات گوناگونی شده که این تغییرات، بر روی کشورهای اطراف و در کل بر روی منطقه تأثیر بسزایی داشته است. اما موضوع سخن ما، مصر کنونی است؛ مصری که در یک سال و اندی که از انقلاب آن می گذرد، همانند زمان «حُسنی نامُبارک»، تقریباً روی خوش به خود ندیده است و اخیراً هم روی ثبات و آرامش. حوادث روزهای اخیر در مصر نیاز به موشکافی بیشتری دارد.
بر این اساس پایگاه اطلاع رسانی «نماینده» گفتگویی را با جناب آقای سعدالله زارعی، کارشناس ارشد مسایل خاورمیانه ترتیب داده تا نظر ایشان را دربارۀ سناریوهای محتمل در این کشور، اتفاقاتی که منجر به این سناریوها شد و تأثیر سناریوی محتمل بر اوضاع کشورهای محور مقاومت ـ از جمله جمهوری اسلامی ایران ـ جویا شود:
آقای زارعی، به نظر شما در اوضاع کنونی مصر، وقوع چه سناریوهایی محتمل است؟
با نگاهی به تحولات در مصر، می توان گفت که سه سناریو احتمالاً در آینده در این کشور اتفاق می افتد؛ گزینۀ اول، توافق است که براساس آن، اخوان المسلمین و ارتش (که در حال حاضر نیروی اصلی تعیین کننده در صحنۀ سیاسی امنیتی مصر به حساب می آید) با تنزل از خواسته های خود و عبور از خواسته های حداکثری، به یک توافق نسبی تن می دهند و همه چیز بر مبنای یک گفت و گوی جامع تعیین شده، روند آینده را شکل می دهد. البته این موضوع نیز قابل توجه است که به دلیل اتفاقات رخ داده طی حدود ۵۰ روز گذشته (از زمان برکناری مُرسی تاکنون) که منجر به کشته شدن تعداد زیادی از نیروهای اخوانی شده است، احتمال توافق بین نیروهای اخوان و ارتش را باید تا حد زیادی منتفی دانست.
احتمال دوم این است که با توسعۀ هرج و مرج فعلی در مصر، اوضاع کاملاً از کنترل ارتش و اخوان خارج گردد که در این صورت وضع امنیتی مصر به نحو فزاینده ای به سمت عدم اطمینان پیش خواهد رفت و مصر دچار یک فروپاشی جامع امنیتی، سیاسی و اجتماعی می گردد. طبیعتاً در این فضا، نیروهای گریز از مرکز، افراط گراها و نیروهای شبه نظامی رشد کرده و عمدۀ کارها در مصر، توسط این نیروها رقم خواهد خورد. متأسفانه به نظر می رسد این احتمال بسیار قوی تر است و شرایط فعلی چنین چشم اندازی را نشان می دهد.
احتمال سوم هم این است که شرایط داخلی مصر و کشمکش های کنونی و توسعۀ ناامنی ها و احساس تهدیدی که کشورهای همسایه از اوضاع امنیتی مصر می کنند، در نهایت شورای امنیت و غربی ها را به دخالت امنیتی در مصر تشویق کند و غربی ها به نام حمایت از امنیت و ایجاد ثبات در مصر، وارد عمل شده و اهداف خود را که در رأس آنها تثبیت موقعیت رژیم صهیونیستی و خاموش کردن شعله های انقلاب در منطقۀ شمال آفریقاست، محقق نمایند. متأسفانه در حال حاضر برای این احتمال که مکمل احتمال دوم است، نشانه های بسیار زیادی به چشم می خورد.
چه اتفاقاتی رخ داد تا مصری که انقلاب در آن رُخ داده بود، به جایی رسید که ما باید بگوییم در حال فروپاشی است؟
به نظر من به طور صریح باید گفت که طرفین در مصر دچار جمع بندی غلط شدند؛ اخوانی ها گمان کردند که می توانند مصر را بدون موافقت گروه های سیاسی دیگر پیش ببرند و لذا توجه آن چنانی که باید را به جلب نظر موافق گروه های دیگر نکردند. از سوی دیگر، ارتش گمان کرد که می توان به راحتی اخوان را از میدان بیرون کرده و صحنه را در کنترل خود قرار دهد، حال آنکه اخوانی ها یک گروه کارکشتۀ قدیمی با طرفداران مشخصی هستند و نتایج انتخابات دو سال اخیر نشان می دهد که به هر حال اخوانی ها بزرگ ترین و مؤثرترین گروه سیاسی حال حاضر مصر هستند که می توانند تا حد زیادی در فضای سیاسی این کشور تأثیرگذار باشند.
خطای دیگر، خطای کشورهای عربی بود؛ آنها گمان می کردند که بازی با کارت مصر به راحتی امکان پذیر است و لذا آنها به جای اینکه به ثبات در مصر کمک نمایند، تلاش کردند تا منافع خاصی را برای خود طراحی کنند و در واقع می توان گفت که با منافع مصریان بازی کردند. همان طور که می بینیم، امروز نتیجۀ این سیاست ها در واقع به یک آنارشی لجام گسیخته تبدیل شده که بر فضای مصر حاکم است و در حقیقت منافع همۀ این گروه ها را توأمان تهدید می کند.
با این رویکرد، اتفاقات رخ داده در مصر و تحولات اخیر، چه تأثیری بر اوضاع محور مقاومت (کشورهایی نظیر جمهوری اسلامی ایران، لبنان، سوریه و ...) خواهد داشت؟
طیبعتاً ایجاد ناامنی و تولید نوعی از آنارشی برای هیچکدام از کشورهای منطقه مفید نیست و نخواهد بود؛ به طبع آثار ناشی از بی ثباتی در کشور مصر در کشورهای دیگر و سایر بخش های مختلف منطقه ظاهر می شود. ما نیز چه از منظر جمهوری اسلامی و چه از منظر محور مقاومت، به طور طبیعی از تبعات چنین رخدادهایی در امان نیستیم. لذا برای محور مقاومت هم در این تحولات نه تنها سودی وجود ندارد، بلکه در حقیقت روند پیش رو در مصر یک ضرر مشترک است که کل منطقه و طرف های مختلف متحمل آن خواهند شد.
از سوی دیگر در عرصۀ بین المللی این بی ثباتی می تواند تهدیدآمیز هم باشد؛ چرا که تبعات بحران در شمال آفریقا را هیچ کشوری نمی تواند کنترل کند. بر همین اساس آثار ناشی از این بی ثباتی در مدیترانه برای همۀ کشورهایی که در حاشیه آن هستند و یا کشورهایی که می خواهند از این آب راه استفاده نمایند از جمله برای غرب بسیار خطرناک است. هم چنین این اوضاع برای کشورهای عرب متحد آمریکا نیز خسارت بار خواهد بود چرا که تحولات مصر می تواند برای آنها آثار منفی بر جای بگذارد و آنچه را که امروز در مصر شاهد آن هستیم، در این کشورها نیز قابل تکرار نماید.
بر این اساس، به نظر نمی آید که اصولاً در روند کنونی مصر منفعتی برای هیچ کشوری قابل تصور باشد؛ کما اینکه جبهۀ مقاومت نیز از این بی ثباتی آسیب می بیند و مشاهده می شود که حضور جنبش مقاومت (چه مقاومت فلسطین و چه مقاومت لبنان) در همین حوزۀ مدیترانه است که آنها نیز از شرایط آنارشی بوجود آمده که در آن وضعیت غیرقابل محاسبه خواهد بود آسیب دیده و می بینند و در آینده ممکن است دچار مشکل های بیشتری هم بشوند.
از اینکه وقتتان را در اختیار ما قرار دادید، صمیمانه سپاسگزاریم.