به گزارش «نماینده»در حالی این روزها ششمین دوره هفته مبارزه با اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی در سطح مدارس کشور در حال برگزاری است که مدارس تعطیل هستند. اگر تا پیش از این در چنین روزهایی بزرگترین نقد به آموزش و پرورش کمبود مشاوران در سطح مدارس خصوصاً در مدارس دوره ابتدایی بود و اینکه بیشتر تمرکز مشاوران به بحث کمک به هدایت تحصیلی یا کمک به انتخاب رشته در کنکور معطوف می‌شود، حال در این روزها بیشترین جای سوال برای خانواده‌ها نحوه ارتباط گیری با مشاوران برای در میان گذاشتن مشکلات دانش آموزان است؛ نحوه تعامل مشخصی برای ارتباط میان دانش آموزان و مشاوران تعریف نشده است و گرچه اولیا از طریق مدارسی که پیش از این مشاور داشتند می‌توانند با این افراد در تماس باشند اما از آنجایی که پیش از این مشاوران در مدارسی که این نیروها را در اختیار داشتند، جلوی دید بودند، مراجعه به آنها فراوان‌تر بود و از سوی دیگر مشاوران نیز در جریان رفتار دانش آموزان و مشاهده آسیب‌های احتمالی بودند. حالا دنیای مجازی خود به یکی از بزرگترین راهکارهای آموزش و یادگیری در دوران کرونا و یکی از آسیب‌های دانش آموزی تبدیل شده است که برای عبور از این بحران نیاز به بازتعریف نقش کاربردی مشاوران در تعامل با اولیا و دانش آموزان و کادر مدرسه احساس می‌شود.
فرزاد سالک نیا مشاور با سابقه مدارس و کارشناس حوزه مشاوره تحصیلی و خانواده در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص آسیب‌های اجتماعی که این روزها دانش آموزان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، گفت: در حال حاضر عملاً برای مشاوران مدرسه هیچ ابزاری جهت رصد وضعیت دانش آموزان وجود ندارد. کار ما بیشتر مشاهده‌ای است و در مدارس وقتی که مستقر هستیم خانواده و یا دانش آموز به ما مراجعه می‌کنند. تا زمانی که کسی به مشاور مراجعه نکند مشکلات پنهان می‌ماند. حال که هم خانواده و هم دانش آموز دور از دسترس هستند عملاً مشکلات پنهان است. اگر من مشاور هم بخواهم اقدامی کنم و جلو بروم، مادامی که فرد نخواهد مشکلاتش را در میان بگذارد، راه به جایی نمی بریم.
افراد باید خودشان برای مشاوره مراجعه کنند در غیر این صورت مقاومت ایجاد می‌شود
وی افزود: در حال حاضر از طریق شبکه شاد یا اپلیکیشن‌هایی که مدارس برای آموزش مجازی در اختیار دارند، یک سری پیام‌ها در حوزه سلامت روان ارسال می‌شوند. مسائل اجتماعی، آسیب‌های فضای مجازی و … اما باید واقعیت را بپذیریم در شرایطی که می‌دانیم دانش آموزان برای کلاس‌های آنلاین حاضری می‌زنند و دنبال کار خود می‌روند و وقتی معلم افراد را صدا می‌زند شاید ۵ نفر پای سیستم باشند و جواب او را بدهند، این که من مشاور فکر کنم دانش آموزان می‌نشینند و پیام‌های مرا می‌خوانند و من می‌توانم آنها را تغییر دهم خوش خیالی است.
به گفته این مشاور چون اصل مشاوره بر این اساس است که مراجع خودش مراجعه کند و مشکل را بگوید و در غیر این صورت مقاومت ایجاد می‌شود و حاصلی ندارد این روزها بسیار بیشتر از گذشته مشکلات حوزه دانش آموزی و آسیب‌های اجتماعی پنهان است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا در این شرایط صلاح نیست که هر از چندگاهی کلاس‌های مشخصی برای تعامل مشاوران و دانش آموزان گذاشته شود، تصریح کرد: بعید به نظر می‌رسد که گذاشتن کلاس اجباری فایده‌ای داشته باشد. برای چنین کاری باید پیش از این پایه‌های خوبی برای این تعامل ریخته می‌شد تا شاید امروز می‌توانستیم مشاوره‌های گروهی داشته باشیم. اما در حال حاضر این فرهنگ و پیش نیازهایش وجود ندارد. اینکه دانش آموزی در فضای آنلاین که همشاگردی‌های دیگر هم حضور دارد بیاید و مشکلاتش را بگوید دور از ذهن است و بیشتر به سمت انکار می‌روند.
آسیب‌های حوزه دانش آموزی پنهان شده اند
سالک نیا در پاسخ به این پرسش که در چنین شرایط راهکار چیست؟ بیان کرد: واقعیت این است که تدبیر کردن برای این شرایط بسیار سخت است. ما پیش از این هم در حوزه آسیب‌های اجتماعی و مشاوره، مشکلاتی داشتیم و الان دو صد چندان شده است. برای فرهنگ سازی در چنین امری هم یک ساله و دوساله نمی‌شود برنامه ریزی کرد. این که افراد به راحتی بپذیرند مشکلی دارند و بعد برای مطرح کردن آن مشکل پیش قدم شوند در میان بزرگسالان نیز سخت است چه برسد به بچه‌ها و نوجوانان. البته در حال حاضر مشاوران مدارس در دسترس خانواده‌ها هستند. خیلی از والدین از ابتدای شیوع بیماری کرونا تماس گرفتند و مشکلات فرزندشان را مطرح کردند. حتی وقتی داده شده و به مدرسه آمده اند و جلسات مشاوره برگزار شده است. عمده مسائل خانواده‌ها هم تغییر خلق و خوی بچه‌ها، مشکلات دوران بلوغ، درس نخواندن در فضای مجازی و این مسائل است. اما تعداد این مراجعه‌ها بسیار کم است و شاید نیم درصد از جمعیت مدرسه را شامل شود. در حالی که وقتی مدارس باز بود چون ما مشاوران جلوی چشم خانواده‌ها و بچه‌ها بودیم، مراجعه بسیار بیشتر بود. همان طور که گفتم آسیب‌های این حوزه پنهان شده اند.
وی ادامه داد: موضوع این است که باید یک رابطه عاطفی نیز ایجاد شود تا بچه‌ها ترغیب شوند مشکلاتشان را با مشاور در میان بگذارند. وقتی مشاور دیده نمی‌شود انگار وجود ندارد.
بزرگترین موضوع این است که در حال حاضر دسترسی به دنیای مجازی زیاد شده است و دیگر خانواده‌ها تسلطی که در گذشته برای کنترل این فضا داشتند، ندارند. وقتی مدارس باز بود خانواده‌ها تا جایی که می‌توانستند بچه‌ها را از فضای مجازی چه فضای اینترنت و چه بازی‌ها دور می‌کردند الان فیلترشکن‌ها در دسترس است و به راحتی بچه‌ها کنجکاوی‌های دوران بلوغ خود را جستجو می‌کنند
این مشاور در خصوص اینکه عمده مشکلات این روزهای دانش آموزان و خانواده‌ها را در چه می‌دانید؟ گفت: بزرگترین موضوع این است که در حال حاضر دسترسی به دنیای مجازی زیاد شده است و دیگر خانواده‌ها تسلطی که در گذشته برای کنترل این فضا داشتند، ندارند. وقتی مدارس باز بود خانواده‌ها تا جایی که می‌توانستند بچه‌ها را از فضای مجازی چه فضای اینترنت و چه بازی‌ها دور می‌کردند الان فیلترشکن‌ها در دسترس است و به راحتی بچه‌ها کنجکاوی‌های دوران بلوغ خود را جستجو می‌کنند و با دوستان خود چت می‌کنند، فیلم و عکس رد و بدل می‌کنند. بازی‌های کامپیوتری آنلاین وقت زیادی از آنها می‌گیرد و همه اینها به روح شخصیت و دیدگاهشان لطمه می‌زند و سستی و کرختی به همراه می‌آورد و اگر خانواده‌ای بخواهد این ابزار را از دانش آموز بگیرد جوابشان این است که باید آنلاین باشند و سر کلاس باشند. والدین هم نمی‌توانند تمام زمان کلاس بالای سر بچه‌ها بایستند. متأسفانه شمار زیادی از والدین بلد نیستند پس از زمان کلاس جستجو کنند و ببینند فرزندنشان در چه فضاهایی حضور داشتند. از سوی دیگر وقتی بچه‌ها دچار مشکل می‌شوند والدین نحوه برخورد با مشکلات را نیز بلد نیستند.
وی تأکید کرد: راه حل ما این بود که پیش از ورود بچه‌ها به فضای مجازی با ایجاد یک فرهنگ سپر دفاعی را برای آنها نصب می‌کردیم اما کرونا مثل یک جنگ اتفاق افتاد و ناگهان بچه‌ها از مدرسه وارد فضای مجازی شدند و همین مسئله قطعاً تلفاتی به همراه دارد. این را اضافه کنم که به گمان من محال است بعد از پایان کرونا دیگر کلاس‌های صد درصد حضوری داشته باشیم. رویه آموزش و پرورش و دانشگاه قطعاً به سمت کلاس‌های آنلاین و حضوری می‌رود و همین الان نیز برای این که فرهنگ درست استفاده از فضای مجازی را به بچه‌هایمان یاد بدهیم این شده است.
خانواده‌ها باید زبان صحبت با فرزندانشان را یاد بگیرند
وی در پاسخ به پرسش دیگری در خصوص اینکه این روزها بیشتر چه آسیب‌هایی به گوشتان می‌خورد و به خانواده‌ها چه توصیه‌ای دارید؟ اظهار داشت: توصیه ام به خانواده‌ها این است که یاد بگیرند با چه زبان و بیانی با فرزندانشان صحبت کنند که مقابله صورت نگیرد و لجبازی تشدید نشود و اینکه باید والدین آموزش ببینند که چگونه خطرها را رصد کنند و چگونه به فرزندانشان یاد بدهند که دنیای مجازی اگرچه جذاب است، آسیب رسان هم هست. متأسفانه این روزها آنچه می‌شنویم این است که مدل‌های آسیب‌های اجتماعی در بین بچه‌ها تغییر کرده است. مثلاً در حوزه اعتیاد ما شاهد یک تغییر هستیم.
وی در خصوص اینکه کدام گروه سنی از دانش آموزان را پرخطرترین گروه دانش آموزی در حوزه آسیب می‌دانید؟ گفت: قطعاً دوره متوسطه اول یکی از پرچالش ترین دوره هاست. در دوره دبستان بچه‌ها تقریباً تحت کنترل خانواده هستند و حتی مادر و بچه با هم تکالیف را انجام می‌دهند. در دوره متوسطه دوم نیز بچه‌ها بزرگ‌تر شده اند و اگر تثبیتی هم صورت گرفته باشد اتفاق افتاده و به نظر من همه اتفاقات در سه ساله متوسطه اول رخ می‌دهد. حالا از افسردگی تنش‌ها بگیرید تا شکل گیری پایه‌های اعتیاد. به گمانم باید یک مجمعی از روان شناس و جامعه شناس با متخصصان علوم انسانی شکل بگیرد تا به جامعه بگویند چطور با دنیای جدیدی که با آن روبرو شده ایم، سر کنند.
سالک نیا تصریح کرد: نکته این است که آموزش و پرورش وقتی فکر می‌کند با درسی تازه به اسم تفکر و یا ثبت زندگی باید تحولی در آموزش و تربیت ایجاد کند، پس لازم است که امروز هم به سمت تعریف‌های جدید برود و به فکر تدوین بسته‌های آموزشی و تربیتی مناسب امروز باشد. حتی به کشورهای موفق نگاه کنیم و گرته برداری کنیم. همیشه لازم نیست مولد باشیم. گاهی می‌شود مونتاژ کار خوبی باشیم. ما می‌توانیم جلوی خیلی از اشتباهات را با خرد جمعی بگیریم اما برای این کار همت جمعی نیاز است.