«نماینده» / زیر چین خط می‌کشد و با چین افتاده بر پیشانیش به صراحت می‌گوید که می‌توان با تقویت روابط با کشورهای آسیای شرقی، تحریم‌ها را دور زد. جنگ اقتصادی برایش تازگی ندارد، اما از به صدا در آمدن زنگ‌های آمریکایی‌ها می‌گوید. زمانی چریک کت و شلواری بوده و حالا توصیه‌ای برای مسئولان وزرات امور خارجه دارد. ۱۳ آبان را برای ما هیچ می‌خواند و از راحتی پشت سر گذاشتن تحریم‌ها می‌گوید. از روی ناخوش مجلس به استثانائات قانون منع به کارگیری بازنشستگان سخن به میان می‌آورد.
این بخشی از اظهارات مرتضی صفاری‌نطنزی نماینده دوره دهم مجلس شورای اسلامی از حوزه انتخابیه «نطنز» و «قمصر» است. وی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و رئیس کمیته روابط خارجی این کمیسیون است. سابقه‌ای طولانی در وزارت امور خارجه دارد و سال‌ها سفیر ایران در مجارستان، قزاقستان و اسپانیا بوده است.
در ادامه مشروح گفتگو با مرتضی صفاری‌نطنزی را می‌خوانید:
شما کسوت ریاست «کمیته روابط خارجی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی» مجلس را برعهده دارید، در ابتدا درباره اقدامات اخیر این کمیته به ما بگویید؟
این کمیته اخیرا ارتباطات نزدیکتری با وزارت امور خارجه، سفرای ایرانی در خارج از کشور و سفرای سایر کشورهای همسایه و تاثیرگذار در تهران برقرار و جلسات منظمی را با مسئولان مذکور جهت رصد روابط ایران با کشورها در سطح منطقه و بین‌الملل برگزار کرده است که می‌توان به نشست اخیرمان با سفرای کشورمان در خارج از کشور، نشست با سفرای خارجی مقیم تهران و جلساتی با سفرای کشورهای اروپایی اشاره کرد که در قالب این جلسات مسائل مهمی در حوزه‌های مختلف پیگیری شد.
این جلسات بُعد اقتصادی هم داشت؟
بله. ما نشست‌هایی با مسئولان معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه هم داشتیم و در آن جلسات همکاری‌های اقتصادی، ظرفیت‌‌های صادراتی کشور و بازارهای مقصد برای کالاهای ایرانی مورد بررسی قرار گرفت.
قرار است با برگزاری این دیدارها به چه نتایجی برسید؟
در واقع پس از اقدامات خصمانه ترامپ در خروج از برجام و تلاش‌هایی که برای مشکل‌آفرینی برای ایران به ویژه در زمینه اقتصادی انجام می‌دهند، نشست‌ها و پیگیری‌های کمیته روابط خارجی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی بیشتر شده است. ما در دیدارهای خود به دنبال آن هستیم تا راه حل‌هایی را برای حفظ روابطمان با کشورهای خارجی به خصوص در زمینه اقتصادی و افزایش صادرات کشور پیدا کنیم و از سوی دیگر به دنبال راهکارهایی برای تسهیل واردات مواد اولیه و تکنولوژی‌های مهم به کشور هستیم.
در شرایط فعلی به دنبال دیدار و گفتگو با کشورهای آسیای شرقی هستیم و مقامات کشورهایی چون چین و ژاپن به زودی به تهران می‌آیندکمیته روابط خارجی کمیسیون امنیت ملی چه برنامه یا نشست مهمی پیش رو دارد؟
ما به دنبال برگزاری نشستی جدی با مسئولان کشورهای آسیایی هستیم و از برخی از این کشورها دعوت به عمل آمده است.
از کدام کشورها؟
مقامات کشورهایی چون چین، ژاپن و مالزی در آینده نزدیک به تهران می‌آیند. در واقع در شرایط فعلی به دنبال دیدار و گفتگو با کشورهای آسیای شرقی هستیم که تمرکز اقتصادی جهان روی این بخش قرار گرفته و نگاه‌های اقتصادی به این سمت است.
در شرایطی که چین اعلام کرده است که واردات نفت از آمریکا را کاهش می‌دهد، تا چه حد ضرورت دارد که دستگاه دیپلماسی کشور از این مسئله استقبال کند و توجه بیشتری به تقویت بازار نفت ایران در چنین کشورهایی داشته باشد؟
به طور کلی نگاه قدرت‌های اقتصادی جهان از اروپا و آمریکا به مناطق آسیای شرقی چون چین تغییر کرده و این مناطق نقطه ثقل اقتصاد جهان شده است.
ایران با تقویت ارتباط نفتی با کشورهای همسو به راحتی می‌توان تحریم آمریکا را دور زدچین، دارای دومین اقتصاد بزرگ جهان است و با این روند و سرعتی که در زمینه اقتصادی پیش می‌رود، در آینده‌ای نه چندان دور بزرگترین قدرت اقتصادی جهان می‌شود و ما باید بیش از پیش به توسعه روابطمان با این کشور توجه کنیم. در واقع آمریکایی‌ها سعی دارند با عملیاتی کردن تحریم‌های نفتی شرایط مبادلات اقتصادی را برای ایران سخت‌تر از گذشته کنند اما با تقویت ارتباط نفتی با کشورهای همسو به راحتی می‌توان تحریم آمریکا را دور زد.
تاکنون عملکرد وزارت خارجه در ارتباط با کشورهای منطقه و آسیای شرقی چگونه بوده است؟
روابط وزارت خارجه با این کشورها به طور کلی خوب است اما ضعف‌هایی در داخل داریم که مشکلاتی را برای ارتباطات اقتصادی کشورایجاد کرده است. در واقع این مشکلات نشأت گرفته از این است که ارتباط اقتصادی ما خیلی دیر با قدرت‌های اقتصادی جهان شکل می‌گیرد که علت آن ضعیف بودن بخش خصوصی است و اگر در داخل کشور تغییر و تحولاتی برای تقویت بنیه اقتصادی بخش خصوصی ایجاد شود، ارتباطات اقتصادی ما با این کشورها بسیار بیشتر می‌شود. لازمه این مسئله مهم هم آن است که دولت تصدی‌گری خود را در زمینه اقتصادی کاهش دهد.
البته در حال حاضر هم ما بالاترین حجم روابط خارجی را با چین داریم و این کشور اولین شریک تجاری ما در دنیاست و در این راستا تلاش‌هایی صورت گرفته است اما قطعا وزارت امور خارجه می‌تواند برای تقویت این روابط اقدامات دیگری را انجام دهد که ماحصل بیشتری برای کشور داشته باشد.
ما باید از اقتصاد تک محصولی با محوریت نفت خارج شویم و نقش آن را در اقتصاد ملی کاهش دهیمبه نظر شما مشکلات بیشتر در کدام بخش است؟
ما باید از اقتصاد تک محصولی با محوریت نفت خارج شویم و نقش آن را در اقتصاد ملی کاهش دهیم. در واقع ما باید نفت را به عنوان یک ماده خام خودمان در داخل فرآوری و ارزش افزوده برای آن ایجاد کنیم که موجب تولید و اشتغال‌زایی برای کشور خواهد بود.
با توجه به اینکه شما زمانی سفیر ایران در خارج از کشور بودید و در حال حاضر هم در قالب ماموریت‌های ذاتی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از برخی از سفارتخانه‌ها بازدید داشتید، آیا سفرا به عنوان چریک‌های کت و شلواری توانسته‌اند در صف اول جنگ اقتصادی ماموریت‌های خود را به خوبی انجام دهند؟
این جنگ تازگی ندارد و ما از بعد از انقلاب اسلامی با تحریم‌های همه جانبه آمریکا روبرو شده‌ایم. جنگ اقتصادی آمریکا علیه ایران جدید نیست و همواره با شدت و ضعف‌هایی علیه کشورمان وجود داشته است. در اوایل دهه ۸۰ تاکیدشان بر تحریم‌های هسته ای بود و چندین سال این تحریم‌ها را دنبال کردند که علی‌رغم آنکه بسیار سنگین بود اما توانستیم به خوبی از آن مقطع حساس عبور کنیم.
همان طور که مقامات آمریکا دائما شرکت‌های اروپایی را تهدید می‌کنند و مانع روابط تجاریشان با ایران می‌شوند، مسئولان وزارت امور خارجه و سفیران ایران در خارج از کشور هم باید باید فعالتر عمل کنند و با مسئولان طراز اول دنیا در تماس و ارتباط نزدیک باشند تا روابط ایران با آنان دچار خدشه نشوددر شرایط فعلی آمریکایی‌ها جدی‌تر و وسیع‌تر برای جنگ اقتصادی با ایران وارد میدان شده‌اند و برای رسیدن به این هدف خود با مقامات تک تک کشورها و مدیران شرکت‌های تجاری و بنگاه‌های اقتصادی تماس می گیرند و آن‌ها را تهدید می‌کنند و مانع روابطشان با ایران می‌شوند. در این زمینه آمریکا پول زیادی خرج می‌کند اما با توجه به اینکه این تحریم‌ها، تحریم‌های بین‌المللی نیست بلکه تحریم‌های یک‌جانبه آمریکاست، جنبه قانونی و بین‌المللی ندارد، چرا که این تحریم‌ها در شورای امنیت سازمان ملل تصویب نشده و کشورها موظف به رعایت آن نیستند. بنابراین برای کشورهایی که به دنبال حفظ روابطشان با ایران هستند، امکان گسترش ارتباطات وجود دارد و دستگاه دیپلماسی ما باید از این فرصت برای تقویت روابط با این کشورها به خوبی استفاده کند.
البته همان طور که مقامات آمریکا دائما شرکت‌های اروپایی را تهدید می‌کنند و مانع روابط تجاریشان با ایران می‌شوند، مسئولان وزارت امور خارجه و سفیران ایران در خارج از کشور هم باید باید فعالتر عمل کنند و با مسئولان طراز اول دنیا در تماس و ارتباط نزدیک باشند تا روابط ایران با آنان دچار خدشه نشود و کشور بتواند از این دوره تحریم هم به خوبی عبور کند. دستگاه دیپلماسی قطعا در این شرایط وظیفه سنگین‌تری بر عهده دارد و باید مسئولیت خود را به خوبی انجام دهد.
۱۳ آبان هیچ اتفاقی نخواهد افتاد چرا که همه اتفاقات مورد نظر آمریکایی‌ها در گذشته هم علیه ما رخ داده است و قطعا عبور از این شرایط تحریمی از قبل راحت‌تر استاشاره کردید که تحریم‌های آمریکا در این دوره یک‌جانبه است، پس با این تفاسیر ۱۳ آبان قرار نیست اتفاق جدیدی برای کشورمان بیفتد؟
۱۳ آبان هیچ اتفاقی نخواهد افتاد چرا که همه اتفاقات مورد نظر آمریکایی‌ها در گذشته هم علیه ما رخ داده است و قطعا عبور از این شرایط تحریمی از قبل راحت‌تر است. ما باید تلاش کنیم که به کشورهای اروپایی و قدرت‌های بزرگ آسیایی چون چین و ژاپن و سایر کشورهایی که قدرت‌های نوظهور اقتصادی در دنیا هستند و استقلال بیشتری دارند، نزدیک شویم و با ایجاد پیمان‌های دوجانبه پولی، دلار را از سیستم تجاری خودمان با آن‌ها حذف کنیم که تحت تاثیر تحریم‌ها قرار نگیرد و بتوانیم روابطمان با این کشورها را به خوبی ادامه دهیم.
به مطلب خوبی اشاره کردید؛ طبق مصوبه هیئت دولت مقرر شد تا دلار از مبادلات اقتصادی کنار گذاشته و یورو جایگزین آن شود. آیا دولت به واقع توانست دلار را از مبادلات تجاری حذف و یورو را جایگزین آن کند؟
در حال حاضر پول مسلط در نقل و انتقالات بین‌المللی دلار است و آمریکایی‌ها، نقل و انتقالات ایران را از سیستم دلاری دچار محدودیت کرده‌اند. لذا ما امکانی را در حوزه یورو داریم که می‌توانیم یک تحرکاتی داشته باشیم. در واقع از آنجایی که سهام بانک‌های اروپایی در بورس‌ها و مراکز مالی آمریکا مطرح است و عرضه می‌شود، اگر آمریکایی‌ها متوجه شوند که بانک‌های خارجی با ایران تعامل دارند، جریمه‌های سنگینی برایشان در نظر می‌گیرند. بهترین روش برای پاسخگویی به این مشکل این است که بتوانیم با کشورهایی که تعاملات اقتصادی بالا داریم، یک سیستم پرداخت پولی دوجانبه ایجاد کنیم که بر اساس ارزهای ملی دو کشور هزینه‌ها محاسبه و پرداخت شود.
البته به گفته بسیاری از کارشناسان، حذف دلار از مبادلات اقتصادی به صورت رسمی اتفاق نیفتاده است و این ارتباطات پولی دوجانبه هم خیلی چشمگیر نیست؛ برای اینکه این موضوع محقق شود، راهکار مجلس برای دولت چیست؟ و چه مطالبه ای را از دولت پیگیری می کنید؟
ما همین حالا هم با کشوری چون ترکیه رابطه پولی دوجانبه داریم و در واقع هر تاجر ایرانی می‌تواند در ترکیه با لیر خرید کند و تاجر ترک هم در ایران می‌تواند کارهایش را به ریال انجام دهد. همچنین مدت‌هاست که این شیوه با روس‌ها دنبال می‌شود و ما پرداخت‌هایمان را به صورت ریال پرداخت می‌کنیم و در روسیه هم با روپ محاسبه می‌کنند و سال به سال این‌ها تهاتر می‌شود. البته نباید از انعقاد پیمان‌های پولی دوجانبه با سایر کشورها غافل باشیم و باید این رویه‌ای که با کشورهایی چون روسیه و ترکیه بر اساس پول ملی طرفین شکل گرفته است، با دیگر کشورها هم برقرار شود و سیاست جایگزین کردن دلار از سیستم مالی کشور را دنبال کنیم که راه‌حل بسیار خوبی برای عبور از محدودیت‌های ایجاد شده توسط آمریکایی‌ها در حوزه دلار است.
ناگفته هم نماند که تمام تعاملات کشور با اروپا بر حسب یورو انجام می‌شود و اخیرا هم اروپایی‌ها راهکاری را پیشنهاد کردند مبنی بر اینکه بانک‌های مرکزی اروپا با یکدیگر کنسرسیومی تشکیل دهند و برای ایران یک کانال ارتباطی در نقل و انتقالات پولی باز کنند که عملا از این راه دیگر ما مشکلی در سیستم یورو نداریم و به راحتی می‌توانیم بر این مبنا با اروپایی‌ها تعاملات خود را پیش ببریم.
مجلس برای ساماندهی در این زمینه ورود کرده؟
ما در این زمینه کمبود قانون نداریم و دولت اختیار دارد و جزء شرح وظایف بانک مرکزی هم این است که با امضای پیمان‌های دوجانبه پولی مبادلات اقتصادی را تسهیل کند. اما در صورتی که دولت برای اجرای این مسئله نیاز به قانون خاصی دارد، مجلس آمادگی کامل در این زمینه دارد.
قرار است اروپایی‌ها کانالی برای نقل و انتقالات پولی با ایران باز کنند و تعدادی از بانک‌های خود را موظف به ایجاد ارتباط بانکی با ایران کرده‌اندشنیده شده که قرار است اروپایی‌ها در قالب روند اجرای برجام کریدوری برای مبادلات بانکی با ایران تعبیه کنند. توضیح دهید که آیا این ارتباط بانکی صرفا با کشورهای عضو برجام خواهد بود یا آنکه ما با دیگر کشورهای اروپایی هم می‌توانیم این تعاملات بانکی را داشته باشیم؟
در اروپا سیستم پولی واحدی وجود دارد و همه کشورهای اروپایی بر اساس یورو، می‌توانند از این ظرفیت بهره ببرند. در واقع حتی اگر یک کانال در سیستم یورو با ایران باز شود، همه کشورهای اروپایی را شامل می‌شود و قطعا از طریق ایجاد این کریدور ما نه تنها دچار محدودیت در مبادلات بانکی با هیچ کشور اروپایی نمی‌شویم بلکه این تعاملات بانکی بیشتر و سهل‌تر می‌شود. در واقع قرار است اروپایی‌ها کانالی برای نقل و انتقالات پولی باز کنند و تعدادی از بانک‌های خود را موظف به ایجاد ارتباط بانکی با ایران کنند و تعاملات تجاری و نقل و انتقالات پولی ما با اروپا از طریق این بانک‌ها ساماندهی شود.
چرا با وجود اینکه وزارت خارجه سازوکار معاونت اقتصادی را ایجاد کرده است اما در برخی از امور اقتصادی بین‌المللی نمی‌توانیم پاسخگوی نیازهای کشور باشیم؟
در زمان فعالیت بنده در وزارت امور خارجه هم چندین بار معاونت اقتصادی در وزارت خارجه تشکیل شد اما ایجاد صرف این معاونت در وزارت امور خارجه به تنهایی کافی نیست بلکه ساختار وزارت امور خارجه و سفارتخانه‌ها باید تغییر کند. البته وجود معاونت اقتصادی در این وزارتخانه برای پیگیری و ایجاد اتصال بین شبکه سفارتخانه‌های ما در خارج از کشور با نهادهای داخلی مسئله‌ای ضروری است اما مهم‌تر این است که سفرا، دیپلمات‌ها و مسئولان وزارت خارجه ما در وظایف خود به این مسئله مهم توجه داشته باشند.
در واقع مسئولان دستگاه دیپلماسی ما باید توانمندی لازم برای ارتباط گیری و پیگیری مسائل اقتصادی را در خود ایجاد کنند و شناخت لازم از سیستم‌های پولی و بانکی خارجی و تشکل‌های متعدد اقتصادی خارج از کشور را به دست آورند. بنابراین به جای ایجاد چندباره معاونت اقتصادی در وزارت خارجه باید این نگاه اقتصادی در دیپلمات‌های ما به وجود بیاید و از این طریق برای پیشرفت اقتصادی کشور فعالیت کنند. تاکنون وجود معاونت اقتصادی در وزارت خارجه خیلی اثرگذار نبوده است و حتی چندین بار هم منحل شده است.
معاونت اقتصادی وزارت خارجه بارها منحل شده به این دلیل که اغلب دیپلمات‌های ما از شناخت اقتصاد بین‌الملل غافل بوده و فعالیت درخوری در تسهیل تجارت نداشتندعلت منحل شده معاونت اقتصادی وزارت خارجه در سال‌های پیش چه بوده است؟
علت اصلی این است که در این سال‌ها فقط به ایجاد تشکیلات اقتصادی توجه شده است اما دیپلمات‌های ما اغلب از شناخت اقتصاد بین‌الملل غافل بودند و فعالیت درخوری در تسهیل تجارت نداشتند. بنابراین بهتر است به جای تشکیل معاونت اقتصادی که تجربه نشان می‌دهد پس از مدتی منحل می‌شود، دیپلمات‌های کشورمان فعالتر شوند و به ویژه در خارج از کشور به دنبال جذب سرمایه برای ایران در محافل اقتصادی مهم دنیا باشند. از سوی دیگر با بنگاه هایی که تولیدکننده تکنولوژی هستند، ارتباط بیشتری بگیرند و آنان را تشویق به ارتباط با کشورمان کنند و از این طریق به پیشبرد مسائل اقتصادی کشور کمک کنند.
آیا لازم است دیپلماسی اقتصادی در قالب طرح و لایحه از سوی مجلس تصویب شود تا در این مقوله ریل‌گذاری درستی صورت گیرد؟
مجلس در شرایط مختلف ضرورت اجرای دیپلماسی اقتصادی را به مسئولان وزارت امور خارجه گوشزد کرده است و نیازی به تصویب قانون در این زمینه نیست چرا که بخشی از شرح وظایف وزارت خارجه ارتباط گیری و تعامل با کشورهای دیگر برای پیشرفت اقتصادی است و اگر پرسنل وزارت خارجه این توانمندی را داشته باشند، منع قانونی برای این کار ندارند. در واقع مسئول بخش قابل توجهی از دیپلماسی اقتصادی، وزارت خارجه است که بسترسازی لازم را برای برقراری ارتباط اقتصادی کشورمان با خارج از کشور فراهم کند.
همچنین بخش خصوصی، شرکت‌های غیردولتی، اتاق بازرگانی و اتحادیه های اصناف باید این مسئله را ساماندهی و در واقع منافعشان را از طریق تقویت دیپلماسی اقتصادی بیشتر تقویت کنند. بر این اساس نیازی به قانون و هُل دادن این نهادها برای تقویت دیپلماسی اقتصادی نیست و آنان باید به وظایف ذاتی خود به خوبی عمل کنند و بستر لازم را برای این مهم فراهم کند. البته لازم است دولت تسهیلات لازم را به خصوص در حوزه‌های بانکی و ارزی ایجاد کند تا این دستگاه‌ها در تعاملات اقتصادی خود با کشورهای دیگر دچار مشکل نشوند. همچنین بخشی از اقتصاد کشور در دست بنگاه‌های دولتی است که لازم است وزارتخانه‌های اقتصادی کشور در حوزه خود به این مسئله مهم توجه داشته باشند و برای سودآوری بیشتر کشور به تقویت دیپلماسی اقتصادی توجه کنند.
بگذارید مقداری هم از لوایح حساسیت برانگیز مجلس بگوییم؛ با توجه به اینکه کشورهایی چون آمریکا حتی در چارچوب بزرگتری چون برجام به تعهدات و تضامین خود پایبند نبودند، چرا تن به الحاق به کنوانسیون CFT دادیم؟ آیا تضمین‌های این کنوانسیون و FATF به ما واقعی خواهد بود یا خیر؟
ایران به هیچ وجه در FATF از ارزش‌ها و آرمان‌های خود کوتاه نخواهد آمد و قطعا مواضع خود را به آنان تحمیل می‌کنیم بحث تضمین اصلا مطرح نیست. اما نمی‌توان به صورت قطعی گفت پذیرش توصیه‌هایFATF به طور کامل برای کشور زیان بار است. جمهوری اسلامی ایران به هیچ وجه در FATF از ارزش‌ها و آرمان‌های خود کوتاه نخواهد آمد و قطعا مواضع خود را به آنان تحمیل می‌کنیم. عضویت ایران در کنوانسیون مبارزه با تامین مالی تروریسم در جهت تامین منافع ملی بوده است اما در بندی از این کنوانسیون نحوه خروج کشورها هم مشخص شده است و در صورتی که بخواهیم می‌توانیم با صدور یک اعلامیه به دبیرکل سازمان ملل، خروج خود را اعلام کنیم و زیر بار هیچ تعهدی نرویم. اما هدف ما از پیوستن به این کنوانسیون استفاده از امکانات سیستم بین‌المللی پولی و بانکی است.
همچنین برخلاف ادعای برخی افراد مبنی بر اینکه ما باید تروریست‌هایی که مدنظر آن‌هاست را تسلیم مجامع بین‌المللی کنیم، در کشور ما مسئول معرفی سازمان‌های تروریستی شورای عالی امنیت ملی است و هر گروهی را که شورای عالی امنیت ملی به عنوان تروریست تشخیص دهد، به مجامع بین‌المللی معرفی می‌شود. در واقع این نگرانی نباید وجود داشته باشد که از خارج از کشور به ما دیکته می‌شود که چه گروهی تروریست و چه گروهی تروریست نیست.