ماهنامه«نماینده»؛ سیدروح‌الله امین‌آبادی/* انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلامی، ۱۹ فروردین ۱۳۶۷ انجام و ۷ خردادماه همین سال نیز نخستین جلسه مجلس سوم برگزار شد. این دورۀ مجلس شورای اسلامی در طول مدت فعالیت خود نظارت بر دولت‌های چهارم و پنجم جمهوری اسلامی را بر عهده داشت. پس از برگزاری انتخابات پنجمین دوره ریاست‌جمهوری و انتخاب آیت‌الله «هاشمی رفسنجانی»، کابینه جدید به مجلس سوم شورای اسلامی معرفی می‌شود، در این روزها دولت «میرحسین موسوی» مشغول جمع کردن دست و پا و به قولی اثاثیه خود بود ولی نمایندگان تحمل نداشتند که از مقابل یک فساد بزرگ با این توجیه که وزیر مرتبط با آن چند روزی بیش در این مسئولیت نخواهد بود، بگذرند. «بهزاد نبوی» وزیر صنایع سنگین کابینه میرحسین موسوی در جلسه ۲۹ مرداد ۱۳۶۸ استیضاح می‌شود.
نگرانی بهزاد نبوی از احتمال استیضاح!
دلیل استیضاح فساد سنگین و گسترده درون شرکت سایپا و بازداشت مدیرعامل آن بود، هاشمی رفسنجانی در خاطرات ۱۳ خرداد ۱۳۶۸ خود یعنی اندکی بیش از ۲ ماه مانده به استیضاح می‌نویسد: «آقای بهزاد نبوی [وزیر صنایع سنگین] آمد. از احتمال استیضاح خود در مجلس در رابطه با پرونده سایپا نگران بود. گزارش آن را کمیسیون مربوط به تحقیق و تفحص اصل ۷۶ مجلس داده و پیشنهاد استیضاح داده است. برای جواب به گزارش تقاضای وقت کرد.» (۱)
۱۳۶ نماینده وقت مجلس شورای اسلامی در آن روزها طی نامه‌ای به هاشمی رفسنجانی نوشته بودند: «همان‌گونه که استحضار دارید کمیسیون محترم قضائی و گروه تحقیق و تفحص سایپا بعد از ماه‌ها تلاش و بررسی، وقت و پیگیری، گزارش مهمی را به هیئت رئیسه محترم مجلس شورای اسلامی تقدیم داشته، مقتضی است با توجه به سوءاستفادۀ عظیم مالی و با عنایت به احیای ارزش‌های جمهوری اسلامی، گزارش مذکور در جلسه علنی قرائت شود تا با اعلام آن مردم در جریان امر قرار گرفته و زمینه پیاده شدن قسط اسلامی هرچه بیشتر فراهم گردد.» (۲)
پس از حدود یک ماه گزارش تحقیق درباره سایپا در جلسه علنی ۲۸ تیر ۱۳۶۸ مجلس شورای اسلامی قرائت و بهزاد نبوی نیز سخن می‌گوید، هاشمی رفسنجانی در خاطرات این روز خود می‌نویسد: «مسئله گزارش تحقیق درباره سایپا و جواب [آقای بهزاد نبوی] وزیر صنایع سنگین به‌خوبی برگزار شد. گزارش ۶۱ صفحه‌ای را خلاصه کردند و خوانده شد. در گزارش اصلی، ناشیانه به خیلی از ارگان‌ها تهمت زده شده بود که باعث درگیری‌ها و برخوردها می‌شد.» (۳)
در توضیح این بخش از خاطرات هاشمی و در پاورقی صفحه ۲۲۷ کتاب «بازسازی و سازندگی» آمده است: «در گزارش خلاصه کمیسیون قضائی مجلس، تخلفات آقای تورج منصور، مدیرعامل شرکت سایپا (تولیدکننده خودرو رنو۵) و ۹ نفر از همکارانش، استفاده از حواله‌ها و گران کردن قیمت خودرو بدون ضابطه، معامله غیرقانونی ارزی، فروش تحمیلی کالا به مشتریان همراه با فروش خودرو، اخذ رشوه از دلالان و واسطه‌ها، انجام معاملات ربوی با اموال شرکت سایپا، ایجاد شبکه دلالان فروش خودرو و سوءاستفاده از امکانات سایپا برای منافع شخصی اعلام شده بود.» (۴)
فهرست طولانی اتهام‌های یک مدیر!
گزارش این جلسه در روزنامه‌های ۲۹ تیر ۱۳۶۸ منتشر می‌شود. «روزنامه جمهوری اسلامی» در این زمینه نوشته بود: «دستور بعدی گزارش کمیسیون امور قضائی و حقوقی مجلس در خصوص تقاضای تحقیق و تفحص جمعی از نمایندگان در زمینه تخلفات مسئول سابق سایپا بود که توسط مخبر کمیسیون قرائت شد. در خلاصه گزارش کمیسیون امور قضائی و حقوقی مجلس تخلفات «تورج منصور» مدیرعامل سابق شرکت سایپا و برخی از اعضای هیئت مدیره و کارکنان شرکت مذکور و دلالان خودرو به این شرح قرائت گردید:
۱. سوءاستفاده از حواله‌های دولتی و گران کردن خودروها، در این رابطه دلالان فروش خودرو و مدیرعامل برخی از اعضای هیئت مدیره شرکت سایپا به‌جای جذب ارز از کارگران شاغل در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، با خارج کردن ارز از کشور و خرید حواله خودروها را در داخل کشور به قیمت آزاد به‌فروش می‌رسانده‌اند و در این رابطه ۳۲ دستگاه رنو توسط تورج منصور و همکارانش مورد سوءاستفاده قرار گرفته است؛
۲. پس از بخشنامه نخست‌وزیر مبنی بر ممنوعیت معاملات ارزی ریالی متهمین مشروحه در گزارش تحقیق و تفحص حدود ۴۸۰ مورد قرارداد از این نوع با برخی دسته‌ها، وزارتخانه‌ها و نهادها منعقد کرده‌اند و از این راه ضمن لطمه زدن به پول رایج کشور و ایجاد تورم سوءاستفاده‌های کلانی مرتکب شده‌اند؛
۳. فروش بخشی از کالاها و اموال شرکت سایپا در خارج از شبکه توزیع به خریداران خودرو؛
۴. اخذ رشوه از دلالان؛
۵. انجام معاملات ربوی با استفاده از اموال متعلق به شرکت سایپا؛
۶. خرید و فروش ارز با وجوه متعلق به شرکت سایپا در جهت منافع شخصی و سوءاستفاده از سود حاصله؛
۷. ایجاد سیستم دلالان فروش خودرو و تحویل خودرو خارج از نوبت و سوءاستفاده مالی در این زمینه؛
۸. سوءاستفاده از امکانات شرکت سایپا در جهت منافع شخصی.
مخبر کمیسیون حقوقی و قضائی مجلس سوم در پایان خواستار رسیدگی قضائی و صدور احکام مربوط در زمینه تخلف مسئولین سابق شرکت سایپا شد.
اذعان بهزاد نبوی به تخلف مدیران سایپا!
پس از قرائت خلاصه گزارش گروه تحقیق و تفحص، بهزاد نبوی وزیر وقت صنایع سنگین در توضیحاتی بر محرز بودن فساد و تخلف در پرونده متهمین تأکید کرد و گفت: «از آنجا که پس از دستگیری مدیرعامل شرکت و دیگر متهمین از موضوع مطلع شده‌ام و به‌دلیل عدم در اختیار داشتن امکانات قضائی، اطلاع کاملی از جزئیات پرونده و تخلفات ندارم.»
بهزاد نبوی اظهار داشت: «به‌جز ارتباط کاری آن هم پس از دو دوره، هیچ ارتباط دیگری با «تورج منصور» نداشته‌ام!»
بهزاد نبوی علاوه‌بر اعلام بی‌اطلاعی از تخلفات صورت گرفته و اینکه ارتباطی با متهمین نداشته است، دست به مظلوم‌نمایی هم می‌زند و می‌گوید: «به‌دلیل این مشکلات و به‌خاطر بلاتکلیفی قضیه در روحیه مدیران دولتی تزلزل به‌وجود آمده است.»
وی همزمان خواستار رسیدگی جدی و اصولی به پرونده تخلفات مسئولین سابق شرکت سایپا شده و گفت: «ضمن حفظ حیثیت مدیران و حفظ وحدت در جامعه از سوءاستفاده‌های دشمنان نظام جلوگیری به‌عمل آید.»! (۵)
عدم همکاری بهزاد نبوی در رسیدگی به پرونده سایپا
این توضیحات برای نمایندگان قانع‌کننده نبود و ازاین‌رو جلسه استیضاح بهزاد نبوی، ۲۹ مرداد ۱۳۶۸ در جلسه‌ای به ریاست «مهدی کروبی» رئیس وقت مجلس شورای اسلامی برگزار شد.
«موحدی ساوجی» یکی از امضاکنندگان طرح استیضاح طی سخنانی به موارد تخلفات و سوءاستفاده شرکت سایپا که یکی از کارخانه‌های تحت پوشش وزارت صنایع سنگین بود، اشاره کرده و به‌تشریح گزارش گروه تحقیق و تفحص مجلس در مورد مسئله فوق پرداخت.
موحدی ساوجی این سؤال را مطرح کرد که «چرا وزیر صنایع برای تسریع در رسیدگی به پرونده سایپا همکاری نکرده است؟» وی همچنین گفت: «کسانی که استیضاح را امضا کرده‌اند موضع مخالفت سیاسی یا شخصی با آقای نبوی نداشته‌اند و جریان خاصی درصدد مخالفت با وی نیست.»
دلایل معاونت بهزاد نبوی در جرائم باند سایپا از زبان موحدی ساوجی!
نمایندۀ استیضاح‌کننده وزیر وقت صنایع سنگین ادامه می‌دهد: «دلایل معاونت وزیر صنایع سنگین در معاونت جرائم باند سایپا و اطلاع وی از تخلفات و جرائم منصور و عدم جلوگیری از تخلفات منصور عبارت‌انداز: اظهارات منصور دایر بر اینکه همیشه وزیر صنایع سنگین در جریان معاملات و اقدامات خود می‌گذاشته است، اطلاع داشتن وزیر از سوابق تورج منصور و آشنایی آنان با هم حداقل از سال ۱۳۶۳ تا کنون، مهم‌ترین شرکت تولیدی اتومبیل وابسته به وزارت صنایع سنگین سایپا بوده و وزیر گاهاً مهمانان خارجی را به این شرکت جهت نشان دادن پیشرفت کارهای صنعت اتومبیل‌سازی می‌برده و آن هم در تهران و در چند کیلومتری وزارتخانه مستقر بوده، چطور وزیر از وضع آن بی‌اطلاع بوده است، اعمال مجرمانه ارتکابی توسط تورج منصور و باند و عواملش مدت مدیدی و به‌طور مستمر اتفاق می‌افتاده، چطور یک بار هم شده وزیر از جریان آن بی‌اطلاع بوده است. تخلفات و اعمال مجرمانه تورج منصور و ایادیش فاحش و سنگین و مبین بوده، چطور وزیر از آنها بی‌اطلاع بوده است، چرا وزیر در کار شرکت‌های تحت پوشش وزارت صنایع سنگین از جمله سایپا بازرسی و حسابرسی و نظارت و اشراف نداشته است...»
موحدی ساوجی دست به افشاگری می‌زند و می‌گوید: «آقای وزیر صنایع سنگین در نامه‌ای خطاب به نخست‌وزیر از رفتار کمیسیون تعزیرات با منصور تهدید به استعفا می‌کند یعنی ۹ روز پس از گرفتن رأی اعتماد از مجلس و آقای نخست‌وزیر در جواب ایشان به تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۶۷ اظهار می‌دارند بنده انتظار ندارم در مورد کشف موارد فساد در ارتباط با هر دستگاهی که باشد مواجه با فشار سیاسی یا غیره بشوم چون مجبور هستم در آن صورت در جامعه فریاد بکشم» و در جای دیگری در جواب استعفای ایشان می‌فرمایند: «مرا تهدید به استعفا نکنید، عفونت سایپا بیش از آن بوده است که فقط بتواند در داخل کارخانه سایپا محدود شود و شما لازم است دامن خود را از این مسئله مبرا کنید.»
باز هم فرار به جلو و مظلوم‌نمایی!
اما بهزاد نبوی در دفاعیات خود در جلسه علنی مجلس دست به مظلوم‌نمایی می‌زند و با اذعان به قطعی بودن تخلفات می‌گوید: «در حال حاضر تخلفات مدیران سابق سایپا به اثبات رسیده است و من هنوز از کم و کیف پرونده به‌طور کامل اطلاع ندارم... به‌هیچ‌وجه تخلفات و جرائم ارتکابی متهمین پرونده سایپا را تأیید نکرده و معتقدم دستگاه‌های ذی‌ربط باید متهمین باند سایپا را به اشد مجازات برسانند.»
بهزاد نبوی در ادامه می‌گوید: «این همه اتهام به وزیر صنایع سنگین زده می‌شود درحالی‌که آیا این نادانی نیست که پس از ۳۰ سال سابقه مبارزه، من در زمان نظام جمهوری اسلامی که برای تحقق آن مبارزه کرده‌ام، چنین فسادهایی داشته باشم. آیا این‌طور برخورد به دشمنان نظام برای تبلیغات سوء خوراک نمی‌دهد؟!»
نبوی در بخش دیگری از دفاعیات خود اقدام نمایندگان را سیاسی خوانده و طرح این استیضاح با توجه به فلسفه استیضاح که حداکثر آن کنار گذاشتن وزیر از کار اجرایی است را در شرایطی که وی دیگر در کابینه جدید حضور ندارد بی‌معنا و در راستای حرکت‌های سیاسی غیر منطقی دانست.
نبوی به پرونده انفجار نخست‌وزیری نیز پلی زده و با استناد به مسکوت ماندن آن پرونده، انگیزه استیضاح‌کنندگان را حذف کردن عناصری ذکر کرد که صادقانه در خدمت نظام جمهوری اسلامی ایران هستند و تا کنون بارها به انحای مختلف با پرونده‌سازی‌های متعدد درصدد این مسئله برآمده‌اند!»
نبوی در این رابطه همچنین برخی دیگر از حرکت‌های گروه‌های محارب و ضدانقلاب در ابتدای انقلاب را بازگو کرد که آنها نیز با پخش اعلامیه‌ها و نامه‌های جعلی، عناصر مفید و دلسوز انقلاب را در مظان اتهام قرار می‌دادند.
با وجود اینکه طبق خاطرات هاشمی، بهزاد نبوی ۱۳ خرداد ۱۳۶۸ پیش او رفته و از استیضاح اظهار نگرانی کرده بود، نبوی در جلسه ۲۹ مرداد همین سال مجلس شورای اسلامی می‌گوید: «چند روز پیش نزد آقای هاشمی رفتم و از ایشان خواستم اجازه دهد مسئله استیضاح در مجلس مطرح شود تا سابقه و آبروی چندین ساله من به‌دلیل پرونده سایپا خدشه‌دار نشود. ضمناً از رئیس‌جمهور خواستم تا تحت هیچ شرایطی من را در کابینه انتخاب نکند.»! (۶)
سخنان بهزاد نبوی با مظلوم‌نمایی‌های شدید و تمرکز بر سوابق سیاسی و حمله به نیات استیضاح‌کنندگان ادامه می‌یابد و در نهایت به‌دلیل آنکه کمتر از یک هفته به پایان فعالیت بهزاد نبوی در وزارت صنایع سنگین باقی نمانده بود، نمایندگان با ۱۳۲ رأی موافق، ۷۳ رأی مخالف و ۲۱ رأی ممتنع دوباره بهزاد نبوی را به ساختمان وزارتخانه می‌فرستند تا اثاثیه خود را جمع کند و دفتر وزیر را به «محمدهادی نژادحسینیان» وزیر جدید که از سوی هاشمی رفسنجانی به مجلس معرفی شده بود، تحویل دهد.
پی‌نوشت‌ها
۱- بازسازی و سازندگی؛ کارنامه و خاطرات سال ۱۳۶۸ آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی، نشر معارف، صفحه ۱۴۶؛
۲- همان؛
۳- همان، صفحه ۲۲۷؛
۴- همان، صفحات ۲۲۷ و ۲۲۸؛
۵- جمهوری اسلامی، ۲۹ تیر ۱۳۶۸، صفحه ۲؛
۶- جمهوری اسلامی، ۳۰ مرداد ۱۳۶۸، صفحات ۱۱ و ۱۲.
*پژوهشگر تاریخ معاصر