ماهنامه«نماینده»، امیرابراهیم رسولی*/ یک نظام سیاسی به‌واسطه اجزایش رشد و نمو دارد. این اجزا گاه در این مسیر دچار آسیب می‌شوند و میزان این آسیب می‌تواند روند حرکت پیشرفت نظام را تحت تأثیرخود قرار دهد. یک نهاد با تشکیل مراتب خود، افرادش، اهدافش و آرمانش می‌تواند در تحقق منویات کل نظام نقش ایفا کرده و کارآمد باشد.
مجلس در تاریخ ایران فرازونشیب داشته است. در مقاطعی ابزار بوده، تبدیل به نمایش شده، تعطیل بود یا تاریخ‌ساز شده است. بدون اغراق میزان اثرگذاری نهادی چون مجلس پس از پیروزی انقلاب اسلامی در مقایسه با دوران‌های مختلف، قابل مقایسه نیست و باید انصاف را دراین‌باره در نظر گرفت؛ اما مسئله اصلی دراین‌باره، صِرف اثرگذاری نیست و کارآمدی فراتر از آن را در پی دارد. کارآمد بودن نهادی چون مجلس به‌واسطۀ کیفیت انجام مأموریت و وظایف محوله است.
چنانچه بپذیریم تدوین و تصویب قوانین و حوزه نظارت، مهم‌ترین بخش اقدام این نهاد است، می‌توانیم به یک قضاوت هرچند کلی دست یابیم.
مجلس به‌واسطۀ انتخاب مستقیم نمایندگان توسط مردم، نهادی با قابلیت مردمی بالا محسوب می‌شود که در عین ارتباط با مردم در تصمیم‌های کشور مؤثر است؛ اما آیا به‌واقع درحال حاضر مجلس، کارآمد است؟
فراتر از آرمان‌های پیش‌بینی شده، واقعیت نشان می‌دهد مجالس در ایران اگر اثرگذار هم بوده‌اند (مخصوصاً بعد از انقلاب اسلامی) اما در حوزه کارآمدی دچار ضعف و آسیب هستند. این آسیب مختص یک جریان یا حزب سیاسی نیست بلکه آسیب‌ها فراجناحی بوده و هر گروهی اکثریت را یافته هر چند میزان اثرش متفاوت بوده اما در کارآمدی آنها تشکیک فراوان است.
مجلس کارآمد مجلسی است که در آن روند قانون‌گذاری به‌درستی طی شود و در پی آن نظارت بر اجرای قانون نیز انجام گیرد. عموم آسیب به کارآمدی در حوزه نظارت است. بسیار قوانین خوبی که تهیه، تدوین و تصویب می‌شود اما یا اجرا نمی‌شود یا بد اجرا می‌شود و در مقابل به‌واسطۀ فقدان نظارت، کارآمد بودن اقدام نمایندگان در تصویب یک قانون مورد خدشه و بی‌اثر خواهد بود. لذا چنانچه در حوزۀ نظارت به رفع آسیب بپردازیم، بسیاری از مشکلات، به شکل خودکار حل خواهد شد و عیار کارآمدی افزون می‌گردد.
مجلس هنگامی به معنای غیر آرمانی و واقع‌گرایانه در رأس امور خواهد بود که بتواند در عرصه‌های مختلف کشور کارآمد باشد. کارآمدی به اقدام و عملی جلوبرنده است و با صرف شعار و حرف تحقق یافتنی نخواهد بود. به نظر سه آسیب کلی در ایجاد مجالس مؤثر اما غیرکارآمد وجود دارد که در صورت عدم رفع آنها آینده نظام و کشور با خطر و چالش‌های جدّی روبه‌رو خواهد شد:
الف) فقدان عمل کارشناسی
نوع رأی مردم به افراد برای کسب مسئولیت نمایندگی مجلس در بسیاری موارد به‌خصوص شهرهای کوچک، روستاها و مناطق فاصله‌دار از پایتخت، نه‌تنها مبتنی بر امور کارشناسی نیست بلکه نقش ابزار مادی، قوم و قبیله، شهرت و... باعث می‌شود پس از اعلام نتایج، افراد پیروز نمایندگانی محبوب اما غیر کارشناس در حوزه‌های مرتبط و مورد نیاز کشور بوده و در مجلس نیز به‌جای پرداخت عمیق به مباحث، صرفاً در پی جبران عوامل پیروزی خود باشند. در چنین مجلسی کارآمدی زیر سؤال خواهد رفت و ضربه‌ای جبران‌ناپذیر متوجه کشور و نظام خواهد بود. اظهارات سطحی، سخنان احساسی، عصبانیت‌های مقطعی مخصوصاً در ایراد تذکر و نطق که با اطلاع از پخش مستقیم از رسانۀ ملی است ازجمله کدهای مرتبط با آسیب‌های کارآمدی دراین‌باره است.
ب) سیاست‌زدگی
گرچه پارلمان در دنیا از سیاسی‌ترین نهادهای حکومت‌های مدرن و پیشرفته است اما چنانچه رنگ و بوی حزبی و سیاسی در امور غلبه یابد باز هم اولین آسیب از این فقره متوجه کارآمدی مجلس خواهد بود. تعلقات حزبی، دیون به اشخاص یا گروه‌های سیاسی، تقدم منافع جریانی به منافع ملی و مردم از جمله آسیب‌ها در سیاست‌زدگی نمایندگان مجلس است. نماینده‌ای که به صرف دستور یک فراکسیون به وزیر پیشنهادی رأی منفی یا مثبت می‌دهد یا در موارد مختلف به طمع امیال سیاسی به وزیری اعتراض یا از او تمجید می‌کند، چگونه می‌تواند عیار کارآمدی مجلس را در مواجهه با مشکلات کشور و مردم بالا برد؟
دراین‌باره سیاسی عمل کردن با سیاست‌زدگی تفاوت دارد اما باید پذیرفت اکثریت نمایندگان باید در امور مجلس میان عمل سیاسی و سیاست‌زدگی تمایز قائل شوند وگرنه این آسیب به‌صورت موریانه‌وار نظام را مورد نابودی قرار خواهد داد.
ج) فساد پنهان
فساد در این حوزه، فسادی پنهان است به‌طوری‌که به‌راحتی قابل مشاهده نبوده و توسط افراد مخفیانه یا به‌طور غیرمستقیم انجام می‌شود.
نماینده‌ای که به‌واسطه قولی از معاون پارلمانی دستگاهی، رأی موافق یا مخالف می‌دهد، فرزندش را به مسئولیت می‌گمارد یا برای کمک به حوزۀ انتخابیه و جلب عوامانه و محبوبیت اقدامی می‌کند، غیرمستقیم دچار فسادی است که البته از چشم‌ها پنهان است اما سخیف‌ترین ضربه را به کارآمدی نهادی می‌زند که قرار بوده با نظارت خود به اجرای قانون توسط دستگاه‌ها، کشور را در مسیر رشد و پیشرفت قرار دهد. گرچه معقول نیست این شیوه را به همگان نسبت داد اما این آسیب در درصدی از افراد وجود دارد و قابل کتمان نیست. روند رأی‌گیری‌ها، مخالفت و موافقت مخصوصاً در ایام رأی اعتماد به وزرا صحت چنین آسیبی را اثبات می‌کند و در مواقعی نیز آش چنان شور شده که صدای اعتراض خود نمایندگان را به یکدیگر بلند کرده است.
گرچه آسیب‌ها در زمینه کارآمدی مجلس به سه مورد بالا خلاصه نمی‌شود اما می‌تواند از مهم‌ترین آنها باشد. رسالت رسانه‌ها به‌خصوص دلسوزان واقف در این است که بدون نگرش و اعمال علایق شخصی ادای تکلیف کرده و با واقع‌نگری در رفع آسیب‌ها به روند حرکت کشور کمک کنند.
رسانه «نماینده» پس از سال‌ها فعالیت در حوزۀ فضای مجازی و مکتوب در قالب «هفته‌نامه»، اکنون با همان رویکرد مجلس محور اما در قالب «ماهنامه» تلاش خواهد کرد ضمن کمک به رفع آسیب‌ها در حد وسع خود، به تحلیل مسائل مجلس و نمایندگان پرداخته و امینی برای مردم و نمایندۀ آنها در مجلس باشد.
*مدیرمسئول ماهنامه«نماینده»