به گزارش «نماینده» ماه رمضان که می‌آید، انگار به شب‌های تاریک و خاموش تهران جانی دوباره می‌دهد. تهران زنده می‌شود تا سحر. ماه‌های دیگرسال اگر ۱۲ شب گذشته باشد و هنوز به خانه نرسیده باشیم با تاریکی سراسری و تعطیلی هماهنگ مغازه‌ها و رستوران‌ها روبه رو می‌شویم. انگار شهر به خواب اجباری می‌رود.
۲ سال پیش بود که پارلمان محلی پایتخت به فکر چاره‌ای برای این خاموشی شب‌های پایتخت کرد و طرح جامع روشنایی و نورپردازی فضاهای شهری در دستور کار قرار داد.
در این مصوبه، سازمان زیباسازی شهر تهران مأموریت داشت با دو هدف «رفع معضل کم‌نوری پایتخت» و همچنین «تأمین نور محیط‌های تفریحی و عمومی برای حضور شهروندان در ساعات پایانی شب» یک طرح جامع برای منظر شبانه شهر تدوین کند تا با اجرای آن در مناطق ۲۲گانه، زمینه «زیست در شب» برای پایتخت‌نشینان از طریق نورپردازی هماهنگ سطوح شهری به‌وجود بیاید.
به گفته مسئولان شهری کلیات این طرح تدوین و به شورای شهر تهران ارسال شده است اما کمتر عضوی در شورای شهر تهران خبر از سر انجام این مصوبه دارد.
ابوالفضل قناعتی عضو هیئت رئیسه شورای شهر تهران می‌گوید: دراین مدت در بحث نورپردازی و زیبایی شهر فعالیت‌های خوبی انجام شد و قرار بود که برای حل مشکل تاریکی در شهر هم جلساتی با وزارت نیرو برگزار شود که از سر انجام آن اطلاع دقیقی ندارم و حتماً در صحن آن را پیگیری می‌کنم.
در پژوهشی که مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در رابطه با وضعیت روشنایی تهران انجام داده است، مشخص می‌کند: پایتخت ایران جزو معدود کلان‌شهرهای جهان است که فعالیت در آن فقط به ساعات اداری – طول روز- محدود است در حالی که ساکنان عمده شهرهای بزرگ دنیا حتی کشورهای اسلامی، بخشی از فعالیت‌هایشان در حوزه خرید، تفریح، ورزش و گردشگری را در زمان شب انجام می‌دهند به طوری که حجم ترددهای شبانه درون‌شهری در آنها (مثلا در دبی) دست‌کمی از روز ندارد.
اما در تهران شب‌مردگی به‌خصوص در دو منطقه مرکزی شهر که ناشی از تمرکز ساختمان‌های اداری و کمبود سرانه خدماتی است، کاهش فعالیت‌های شبانه را سبب شده است.
راهکاری که مصوبه شورا برای حل این مشکل پیش بینی کرده بود گسترش «معماری شبانه» پایتخت بود که به این منظور، سازمان زیباسازی مکلف بود با استفاده از قابلیت نور و نورپردازی، به تأمین روشنایی «فضاهای عمومی، بناهای ارزشمند و تاریخی، اماکن قابل استفاده در ساعات شب، نشانه‌های شهری و تمامی ساختمان‌های در حال ساخت یا ساخته شده بالای ۹ طبقه» اقدام کند.
شب‌های روشن شهرهای موفق دنیا
شب‌های تاریک تهران زندگی شبانه در پایتخت را کمرنگ کرده است؛ در حالی که دامنه فعالیت اکثر کلان‌شهرهای دنیا تنها محدود به ساعات روز نیست. در پایتخت‌های جهان و کلان‌شهرها از طریق فعالیت‌ها و عملکردهایی متناسب با هر شهر زندگی در شب‌ها نیز جریان دارد.
بسیاری از زیبایی‌های بصری نیز در ساعات شب با استفاده از نورپردازی‌های شهری به جاذبه‌های ارزشمند چه در مراکز شهری و چه در نواحی تاریخی شهرها تبدیل می‌شوند؛ بنابراین وجود زندگی شبانه پویا و سرزنده در مراکز شهری یکی از ویژگی‌های بارز شهرهای موفق دنیاست که تاکنون در شهر تهران در سطح کلان برنامه راهبردی برای ساماندهی آن تهیه وتدوین نشده است. بسیاری از فضاها در تهران از جمله در مراکز درون شهری و به‌خصوص در مناطق ۶ و ۱۲، عملکردهایی را دربردارند که محدود به ساعات اداری در شهرهاست و پس از پایان این ساعات این نواحی از شهر به ناامن‌ترین نواحی شهر تبدیل دچار سکوت و بی‌تحرکی می‌شوند.
بر اساس پژوهش انجام شده، در شهرهای مختلف دنیای اقدامات بسیاری در زمینه احیای منظر و زیست شبانه آنها انجام شده است. شهرها برای موزه‌گردی، رفتن به سینما و تئاتر در اوقات شبانه مردم محلی و همچنین توریست‌ها آماده شده اند. گسترش عرصه حیات شبانه و فعالیت‌های غالب آن مزایا و عایدی‌های اقتصادی فراوانی را برای شهرهای مختلف به وجود آورده است. این وضعیت مختص کشورهای غربی نیست و در کشورهای غیرغربی از جمله کشورهای اسلامی خاورمیانه نیز این ویژگی دیده می‌شود و به عنوان مثال شب‌های دبی همچون روزها دارای ترافیک اتومبیل‌ها بوده و رستوران‌های ساحلی و فروشگاه‌ها و مراکز تفریحی مخاطبان فراوانی دارد. وضعیتی که در سایر شهرهای خاور میانه مانند استانبول یا قاهره نیز به خوبی دیده می‌شود.
از طرف دیگر در شهرهای مذهبی خاورمیانه همچون مکه و مشهد و کربلا زیست شبانه نه در رستوران‌ها و قهوه‌خانه‌ها بلکه در مراکز مذهبی و زیارتی توسط افراد مذهبی رخ می‌دهد.
اما مشخصه اصلی زیست شبانه در تمام این شهرها قانونی و موجه بودن بسیاری ازفعالیت‌های ذکر شده در شب‌های آنها است. به همین دلیل امکانات امنیتی و حمایتی فراوانی برای حمایت از بعد شبانه زندگی شهری انجام شده است؛ اما در کلان‌شهر تهران عمدتاً بعد از ساعت ۱۲ شب فعالیت‌های بسیاری از مراکز تجاری و تفریحی تعطیل می‌شود.
سرانجام یک مصوبه
راهکار پارلمان شهری برای حل این مشکل پایتخت اما چندان جدی گرفته نشده است، حتی توسط خود اعضای شورا. قرار بود یک سال پس از تصویب طرح جامع روشنایی و نورپردازی فضاهای شهری در شورا «نقشه جامع نورپردازی شهری» به همراه چارچوب‌ها، ضوابط و معیارهای کلی نورپردازی شهری جهت هماهنگی در اجرای طرح‌های مختلف در سطح شهر ظرف تهیه شود. اما با گذشت ۲ سال از این مصوبه تنها کلیات آن تهیه شده و در کمیسیون‌های شورا متوقف شده است.
این در حالی است که بسیاری از کارشناسان شهری معتقدند: ارتقای هویت شبانه شهر، افزایش امنیت اجتماعی با حضور مردم در فضاهای شهری، ارتقای سطح گردشگری شبانه و کمک به اقتصاد پایدار شهری، بهبود نورپردازی شبانه شهر و از بین بردن آلودگی‌های نور از جمله آثار مثبت لایحه روشنایی و نورپردازی فضاهای شهر تهران است.
همچنین استفاده از پتانسیل‌های زیست شبانه برای بازآفرینی هویت شهری، توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فراغتی شهر و سرزندگی شبانه شهر برای شهری مانند تهران ضرورتی غیرقابل انکار است.
از سوی دیگر امروزه سبک زندگی شهری سبب شده دامنه فعالیت شهروندان تا پاسی از شب ادامه می‌یابد و به این ترتیب زیست شبانه تبدیل به قسمتی از زندگی شهری شده است از این‌رو اهمیت موضوع برای ساماندهی دو چندان شده است.