به گزارش «نماینده» ، اولین نشست «درمان کتاب نخوانی» با همکاری اتحادیه انجمن های علمی دانشجویی علم اطلاعات و دانش شناسی ایران(ادکا) به میزبانی دانشگاه علوم پزشکی ایران برگزار شد.
در این نشست استادانی چون بخشعلی قنبری عضو هیات علمی گروه ادیان و عرفان دانشگاه آزاد اسلامی و پژوهشگر حوزه کتابخوانی، عصمت مومنی عضو هیات علمی گروه علم اطلاعات ودانش شناسی دانشگاه علامه طباطبائی و علیرضا نوروزی عضو هیات علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تهران و پژوهشگر در زمینه اطلاع درمانی، حسین فاطمی اطهر روانشناس و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران، علیرضا عظیمی وقار دانشجوی دوره دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه فردوسی مشهد و صدیقه سعلبی فرد دانشجوی دکترای روان‌شناسی سلامت حضور داشتند.
بخش اول این نشست با حضور علیرضا نوروزی، علی عظیمی وقار و عصمت مومنی با طرح این سوال آغاز شد که چرا باید کتاب بخوانیم؟ نوروزی با اشاره به اینکه مطالعه باید از دوران کودکی در افراد نهادینه شود، گفت: باید احساس کنیم که نیاز به اطلاعات، دانستن، دانایی و شناخت مسائل پیرامون خود داریم یانه؟ کتاب خواندن یا نخواندن ارثی و ژنتیکی نیست، تا حدود زیادی اکتسابی است و اندکی هم روان شناختی. برای مثال هیچ کودکی ذاتا دوست ندارد کتاب بخواند. در این میان پدران و مادران با صبر، پی گیری و دقت‌شان نقشی اساسی در تربیت کودکان و کتابخوان کردن‌شان دارند.
در ادامه نشست عصمت مومنی در پاسخ به این سوال که چرا باید مطالعه کنیم با بیان اینکه مقوله خواندن یک فرایند پیچیده است، گفت: خواندن ارتباطی میان تولید کننده اثر و خواننده اثر ایجاد می‌کند. این اثر ممکن است یک دریافت حسی باشد. دریافت حسی از حواس پنجگانه آغاز می‌شود و به درک می‌رسد. بعد از این مرحله به قضاوت کردن می‌رسد. پس خواندن یک فرایند پیچیده است که از دریافت حسی شروع می‌شود و به یادگیری ختم می‌شود. یعنی از حس تا حافظه کوتاه مدت و بلند مدت اتفاق می‌افتد.
وی افزود: در عین حال که خواندن و مطالعه دو مقوله متفاوتی هستند ولی مرز مشترکی نیز با هم دارند. در فرایندهای ارتباطی، ارتباط کلامی و غیر کلامی داریم. هر چه این دریافت‌ها تا مرحله تصمیم‌گیری قوی‌تر باشد آن حس کلامی قوی‌تر است. هر چه دریافت حسی قوی‌تر باشد در ارتباطات غیرکلامی متوازن‌تر عمل می‌کنید. گاهی پیش می‌آید که فردی با خنده می‌گوید فلانی فوت کرده است. این خبر با خنده نباید همراه باشد. پس دریافت حسی فرد از کلمات و جملات ناقص است و نمی داند از نظر غیرکلامی چگونه برخورد کند. زمانی می‌توانیم خلق اثر کنیم که متن را خوب دریافت کرده باشیم و بتوانیم دریافت ذهنی‌مان را در آن دخیل کنیم. کنجکاوی جزوی از ذات ماست بنابراین نباید بی‌تفاوت از کنار پدیده‌ها عبور کنیم.
عظیمی وقار نیز در پاسخ به سوال مطرح شده در ابتدای نشست، گفت: بحث خواندن و سهیم کردن جامعه در امر خواندن تاریخی قدیمی ندارد. با اینکه تاریخ نوشتن طولانی است اما ریشه‌های خواندن به پژوهشگرانی که دیدگاه سیاسی داشتند و می‌خواستند دیوار میان دانشگاه، دانشمندان و جامعه را فروبریزند، بر می گردد. در بین جنگ جهانی اول و دوم پژوهشگران متوجه تغییری در جامعه شدند. پژوهشگران متوجه شدند از علم شان می توانند برای تثبیت جایگاه‌شان استفاده کنند. از این زمان به بعد دیوار بین دانشگاه و جامعه فرو می‌ریزد.
سعلبی فرد در ادامه نشست با طرح این پرسش که چرا در سبد خرید خانواده های ایرانی کتاب جایی ندارد؟ از استادان حاضر در نشست خواست تا به آن پاسخ بگویند. نوروزی درپاسخ به این سوال گفت: باید در مدرسه و در جامعه روی عادات مطالعه کارشود، مسئله فقط عادات نیست بلکه تنبلی نیز در این میان تأثیر خود را می گذارد. ما باید خودمان را تربیت کنیم که اهل خواندن شویم. به عقیده من مطالعه روزانه در ارتباط با چیزی که به آن علاقه مندیم کمک زیادی به این مسئله می کند.
وی افزود: دومین عامل اینترنت و اصل کمترین کوشش است. متأسفانه یا خوشبختانه افراد دوست دارند بدون مراجعه به کتابخانه و با کمترین کوشش، اطلاعات را به دست بیاورند. بنابراین قبل از عادت، باید هدف و انگیزه داشته باشیم. در این صورت است که تمایل به نظم پیدا می کنیم.
مومنی با بیان اینکه قبل از عادت به مطالعه باید هدف و انگیزه داشتده باشیم، گفت: عطش در درک اطلاعات نکته مهمی است که باید به آن توجه کنیم. اگر اهداف روشن باشد می‌توانیم نظمی را ایجاد کنیم. پشت عادات و تمایل به نظم و برنامه‌ریزی هدف است. کنار یک آبشار می‌نشینید و لذت می‌برید. این نشست و به طنین صدای آبشار گوش دادن و لذت بردن نوعی مطالعه است. ما باید بدانیم که Reading با study فرق می‌کند. شما در حین کار تلویزیون هم تماشا می‌کنید اما نه از کارتان و نه از تلویزیون درکی پیدا نمی کنید. بنابراین اهداف خیلی مهم است. اگر هدف کسب معرفت باشد خواندن جایگاه خودش را پیدا می کند. به عقیده من بهترین مشوق خودآگاهی است.
وی افزود: ما چرا می خوانیم. ما می خوانیم تا شناخت مان بیشتر شود. اما خواندن جنبه دیگری هم دارد که بیشتر دانشجویان آن را دنبال می‌کنند؛ یعنی خواندن برای کسب منزلت اجتماعی. در هر حال مطالعه نیاز به تداوم دارد. وقتی تداوم به وجود آمد در پی آن نظم هم ایجاد می شود و در ادامه به تربیت و... هم می رسیم. اگر با هدف حرکت کنیم انگیزه درونی در ما تولید می‌شود. من معتقدم انگیزه‌هایمان ضعیف است. اگر انگیزه‌ها را تولید کنیم این مشکلات حل می‌شود.
بخشعلی قنبری نیز در ادامه این نشست با بیان اینکه لذت جویی از خواندن بحثی عمیقی است، گفت: زبان عاملی است که سازنده دنیای ماست. ما دنیا را به واسطه زبان می‌فهمیم. ما با خواندن با دنیای خودمان ارتباط برقرار می‌کنیم و دنیا را می‌سازیم. اگر به صورت عادت یک فیلم را نگاه می‌کنیم و اگر اطلاعات‌تان در مورد فیلم‌تان معمولی باشد یک نتیجه عادی می‌گیریم. اگر اطلاعات‌مان در مورد سینما، سازندگان و بازیگران و تکنیک‌ها بیشتر باشد، لذت بیشتری می‌بریم. بعضی دوستان می‌گویند سرانه مطالعه پایین آمده است. اما به این توجه نمی کنند که جامعه ایرانی هیچ وقت جامعه کتابخوانی نبوده است. کتابخوانی در جامعه ما نزد عده‌ای خاص بوده است. ما نیاز مند ایجاد این فرهنگ هستیم. این فرهنگ در جامعه ما وجود نداشته بنابراین خیلی نمی‌شود آرمان‌گرایانه نگاه کرد.
قنبری با تأکید بر اینکه کم کوشی و کم خواندن جزوی از نظام آموزشی ما شده است گفت: ورود به دانشگاه با سوال تستی است. سوال تستی یعنی کم نوشتن. وقتی کم می‌نویسید، کمتر هم می‌خوانید. در امریکا روی نوشتن برای دانش‌آموزان کار می‌کنند. وقتی بیشتر می‌نویسند بیشتر هم می‌خوانند. وقتی دانشجو می‌فهمد که با ننوشتن می‌تواند نمره ۲۰ بگیرد و حتی با نخواندن می‌تواند مدرک دکترا هم بگیرد، الزام هم از بین می‌رود. وقتی جامعه به ضرورت مطالعه پی نبرد، پرداختن به موضوعات حاشیه‌ای کارساز نیست. به هر حال اگر بخواهیم به اهمیت چیزی پی ببریم باید فقدانش را درنظر بگیریم. ما باید توجیه علمی برای کتاب خواندن داشته باشیم و اگر ما فرصت طلبانه زندگی کنیم کتابخوان خواهیم شد.
حسین فاطمی اطهر آخرین سخنران بخش اول این نشست بود که گفت: تغییر و دگرگونی هدف اصلی مطالعه است. کتابخوانی که منجر به تغییر و دگرگونی نشود کتاب نیست. انتخاب کتاب و زمان مطالعه مهم است. در هر رشته ای برای مطالعه نیاز به استاد راهنما هست. در قرآن آمده است «وشاورهم فی الامر». به عقیده من برای مطالعه نیاز به سیر مطاله داریم. باید به این سوال ها پاسخ بدهیم که چند نفر از دانشجویان برای مطالعه به استادان دانشگاه مراجعه می کنند یا چند نفر از استادان محترم این فرصت و مجال را به دانشجویان اختصاص می دهند تا علاقه مندان به مطالعه را راهنمایی کنند؟ علامه طباطبایی می گوید، آقای مطهری وقتی سر کلاس من بود احساس خوشایندی داشتم. این رابطه دو طرفه است. پس باید هم دانشجوی مشتاق و علاقه مند باشد و هم استاد خوب و دلسوز.
وی با بیان اینکه زمان مطالعه هم از مسائل مهم است، گفت: مطالعه با مباحثه باید همراه باشد. این کار در حل تمرین در دانشگاه ها بود اما کمرنگ شده است. رسول اکرم فرمودند: «علم را به زنجیر کنید با نوشتن». باید یک بار کتاب با حال خوش خوانده شود، سپس کتاب را خلاصه کرد و در پایان باید با یک نفر مطالب کتاب را به مباحثه گذاشت. این گونه هیچ گاه مطالب کتاب فراموش نمی شود. امیرالمومنین در نهج البلاغه نامه ۳۱ فرمود: «ای انسان به خودت بپرداز». آیا ما واقعا به خودمان می پردازیم؟ اگر خودمان را نشناسیم مطالعه نمی کنیم. در این صورت است که وقت پای رسانه‌های شرقی و غربی می‌نشینیم و بدون اینکه استنباط خودمان را در اطلاعات منتشر شده دخیل کنیم همه‌اش را باور می کنیم. خودمان باید کشف کنیم. باید ده ها جلد کتاب بخوانیم، تطبیق بدهیم، متحیر شویم تا بتوانیم راه پیدا کنیم. با هیجان نمی شود راه به جایی برد.
فاطمی اطهر با اشاره به تحقیقاتی که در زمینه کتابدرمانی انجام شده است، گفت: پژوهش‌های زیادی در این زمینه انجام شده، آقای بکالوی بر روی ۳۵۳۶ نفر در مدت ۱۲ سال تحقیقاتی انجام می‌دهند. این افراد را به سه گروه تقسیم می‌کند. یک گروه کسانی که اصلا مطالعه نمی‌کنند، یک گروه کسانی که هفته‌ای ۳.۵ ساعت مطالعه می‌کنند و یک گروه هم کسانی که بیشتر از ۳.۵ ساعت مطالعه می کنند. در این مطالعه مشخص می‌شود کسانی که بیشتر از ۳.۵ ساعت مطالعه کردند، ۲۳ درصد کمتر مرده‌اند. آنها که ۳.۵ ساعت مطالعه کردند ۱۷ درصد بیشتر دیگران زنده مانده‌اند. نتیجه این مقاله در یک جمله جالب می‌شود. کسانی که بیش از ۳.۵ ساعت در هفته مطالعه می‌کنند ۲ سال طول عمر بیشتری دارند. در سال ۲۰۱۳ نیز مطالعه‌ای انجام شده است که نشان می‌دهد کتابدرمانی و مطالعه میل به زیاد خوردن را کاهش می‌دهد. کسانی که مشکل پرخوری عصبی دارند با مطالعه مشکل‌شان برطرف می‌شود.
این محقق در پایان با بیان اینکه اعتقاد من این است که کودکان را باید به فضای انس با کتاب بکشانیم، گفت: اول گامی که برای کتاب بر می داریم باید کودک را با کتاب آشنا کنیم. بعد از این باید رفتار خوب و در ادامه استاد خوب داشته باشیم. کتاب خواندن باید با لذت باشد تا با گوشت و پوست ما عجین شود.
وی با بیان خاطراتی از پرفسور حسابی و علامه جعفری حرف‌های خود را این گونه به پایان برد: سروران من مطالعه کردن با لذت جزیی از زندگی من و شما باشد. رهبر انقلاب می گوید مطالعه باید جزو کارهای روزمره باشد. با یک کتاب تغییری در ما ایجاد نمی شود. باید واکاوی کنیم و عینک‌مان را عوض کنیم تا نگرش مان به مطالعه هم عوض شود.
دومین نشست کتابخوان دانشگاهی اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی علم اطلاعات و دانش شناسی ایران (ادکا) با حمایت نهاد کتابخانه های عمومی کشور و به میزبانی دانشگاه شاهد، فردا دوشنبه ۱۵ آذر از ساعت ۱۳ تا ۱۶ برگزار می‌شود.
در این نشست حمزه علی نورمحمدی عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد، عبدالرضا نوروزی چاکلی عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد، امیررضا اصنافی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، فریبرز درودی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) و سعید اسدی عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد حضور خواهند داشت.
منبع روابط عمومی نهاد کتابخانه های عمومی کشور