هفته نامه «نماینده» / با نزدیک شدن به آغاز کار دولت یازدهم در ۱۲ مردادماه سال ۹۲، حسن روحانی، کارگروهی اقتصادی تشکیل داد تا ۵ چالش اساسی اقتصاد کشور را مورد بررسی قرار دهند و برای آن راهکار پیدا کنند.
بر این اساس مهار نقدینگی جامعه و هدایت آن به بخش‌های مولد و تولیدی، نحوه جبران بودجه سال ۹۲ با توجه به اینکه بودجه امسال کسری خواهد داشت، چگونگی تأمین یارانه‌های نقدی و ادامه پرداخت آن به مردم، نحوه بازگرداندن ارزش ریال و تبدیل آن به پول پرقدرت که در شعارهای انتخاباتی روحانی مطرح شده بود و درنهایت چگونگی تک‌نرخی کردن دلار در دستور کار دولت تدبیر و امید قرار گرفته بود. این کارگروه اقتصادی به دلیل وعده رئیس‌جمهور به مردم شکل گرفت.
حسن روحانی، در زمان تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری برای حل مشکلات اقتصادی خطاب به مردم گفته بود: «ما شاهد هستیم که دلار بعد از چندماه به چندین برابر قیمت افزایش پیدا می‌کند، مشکل کجاست؟ مشکل عدم مشورت، خودشیفتگی، عدم استفاده از ابزار علمی برای اداره کشور و بی‌ثباتی‌ها است. چقدر ما در این ۷-۸ سال گذشته شاهد تغییر پیاپی مدیران بودیم؟ این بی‌ثباتی چگونه به مردم اطمینان خواهد داد؟ مردم مدیریت کارآمد و ثبات را می‌خواهند. مردم قدرت آینده و آینده‌نگری را می‌خواهند.»
امروز؛ بیش از هزار و دویست روز از عمر دولت یازدهم، ۵۰۰ روز از امضای برجام و حدود ۴۰۰ روز از زمان اجرای توافق هسته‌ای ایران و ۶ کشور موسوم به ۵+۱ گذشته است و نرخ دلار که از اوایل آبان با روند افزایشی در بازار همراه شد، در ابتدای هفته گذشته با شیب تندتری در مسیر صعودی قرار گرفته است.
روند صعودی قیمت دلار از ۱۵ آبان آغاز شده و تاکنون تقریباً به‌طور بی‌وقفه ادامه داشته است. طی این مدت بیش از ۳۰۰ تومان به نرخ دلار در بازار آزاد افزوده شده است و در آخرین روز معاملات این هفته ارزش برابری هر دلار به ۳۹۰۰ تومان رسیده است.
رشد شدید ارزش دلار در برابر ریال طی این روزها در دولت یازدهم بی‌سابقه بوده است و این درحالی است که در کارنامه دولت فعلی برقراری ثبات اقتصادی و حفظ ارزش پول ملی یکی از نقاطی بود که تیم اقتصادی روحانی می‌توانست به آن تکیه کند و عملکرد خود را مثبت نشان دهد.
چرا دلار گران شد؟
«علی میرزاخانی»، کارشناس اقتصادی به این پرسش پاسخ می‌دهد و می‌گوید: «علل التهاب چند روز اخیر در بازار ارز به یک پرسش عمومی تبدیل شده است که پاسخ ساده‌ای دارد؛ اگرچه فهم این پاسخ ساده برای بوروکراسی سیاست‌زده ایران به‌رغم تجربه چندین شوک ارزی بسیار ثقیل است. خطای «تثبیت نرخ اسمی ارز» به‌جای «تثبیت نرخ واقعی ارز»! همانطور که قبلاً اشاره شد منشأ اصلی التهاب ارزی است، اگرچه تلنگر تقویت جهانی دلار باعث فعالیت این گسل شده است. شاید قبل از پرداختن به پاسخ لازم باشد نیم نگاهی به روند نرخ‌های ارز در چند سال اخیر داشته باشیم.»
این تحلیلگر مسائل اقتصادی تأکید کرد: «متأسفانه سیاست ارزی دولت به‌جای منعکس کردن افزایش ارزش دلار در معادل ریالی آن، کاستن از نرخ سایر ارزها بوده که در زمان فشار تورمی، سیاستی اشتباه و خطرناک محسوب می‌شود و علاوه بر تقویت پتانسیل جهش ارز باعث لطمه شدید به تولید داخلی و صادرات نیز می‌شود که همه این آثار هم‌اکنون در اقتصاد کشور قابل مشاهده است.» سؤال این است که آیا این بدیهیات اقتصادی برای تیم اقتصادی دولت قابل درک نیست؟ یا مشاوران سیاسی برای اقتصاد تصمیم می‌گیرند؟
سؤال دیگر مربوط به «برجام» است، «مبهم بودن برجام به چه اندازه در گرانی دلار تأثیر داشت؟»
مجیدرضا حریری «نائب رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین» با بیان اینکه سرنوشت برجام در هاله‌ای از ابهام است، تصریح کرد: «این موضوع هم می‌تواند منجر به ایجاد شوک و نگاه منفی در بازار شده باشد و به افزایش تقاضای دلار دامن زده باشد.»
آنچه مسلم است این افزایش درحالی رخ داده که در پسابرجام، مسئولان بر دسترسی کشور به بازارهای مالی بین‌المللی تأکید داشته و خبر از ورود پول‌های بلوکه شده به کشور می‌دادند که باید پرسید با وجود این اتفاقات چرا در دولت یازدهم قیمت ارز افزایش یافت؟
حیدر مستخدمین حسینی «معاون اسبق بانک مرکزی» به واکاوی افزایش قیمت دلار در دولت یازدهم پرداخت و با بیان این مطلب «دلار ۴هزار تومانی کارِ خودِ دولت است»، گفته: «دولت یا قصد دارد همین روزها یکسان‌سازی نرخ ارز را اعلام کند و به همین خاطر قیمت‌ها را رها کرده، یا برای تأمین ریال مورد نیاز بودجه ۹۵ مدیریت ارز را رها کرده است.»
او با اعلام اینکه «نرخ دلار ۳۹۴۰ تومانی امروز بسیار قابل تأمل است»، اظهارداشت: «عدم برنامه‌ریزی لازم برای اعمال مدیریت ارز از طرف بانک مرکزی باعث شده که قیمت‌ها افزایش پیدا کند، هر چند که بحث بر سر طرف عرضه و تقاضاست و تغییراتی که در یکی دو ماه اخیر صورت گرفته، بنابراین بسیار قابل تأمل است.»
دلار ۴ هزار تومانی با واکنش بهارستان نیشنان نیز روبه‌رو شد، نادرقاضی‌پور «نماینده مردم ارومیه» به قوه مجریه این پیام را منتقل کرد: «اگر این بالا رفتن قیمت ارز توسط دولت باشد و با بالا بردن قیمت ارز کسب درآمد کند از مردم بریدن است و کار درستی نیست. اما اگر رشته کار از دست دولت خارج شده از مردم عذرخواهی کند و بگویند که اعتماد ما درست نبود و برخلاف فرمایشات رهبر انقلاب بود.»
ولی‌الله سیف «رئیس بانک مرکزی» پس از انتقادهای مطرح شده نسبت به دلار ۴ هزار تومانی، در مقام پاسخگویی قرار گرفت و اعلام کرد: «ماهیت این تحولات برخلاف سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ از جنسی نیست که واجد آثار ماندگار باشد. به هر حال، بانک مرکزی ضمن تأکید بر ناپایداری تحولات اخیر از تمامی تلاش خویش جهت مهار این نوسانات و هدایت نرخ ارز در مسیر اصولی و پایدار خود بهره خواهد جست.»
حال باید دید دولت در عَمل در قبال این افزایش نرخ ارز چه موضعی خواهد گرفت؟ تحلیلگران معتقدند: دولت با توجه به برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در سال آینده تمام تلاش خود را برای کنترل روند صعودی نرخ دلار به کار خواهد بست و به‌نظر می‌رسد قیمت دلار زیر ۴ هزار تومان تثبیت خواهد شد.