به گزارش «نماینده» محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه پیش از ظهر سه‌شنبه ۲۵ آبان در مراسم رونمایی از اسناد محرمانه تاریخی وزارت امور خارجه مربوط به دوره قاجار و پهلوی اول که در محل مرکز آموزش و پژوهش‌های بین المللی معاونت پژوهشی این وزارتخانه در تهران برگزار شد گفت: مراسم امروز فرصتی را فراهم می کند تا با گوشه‌ای از گنجینه موجود در مرکز اسناد وزارت امور خارجه و نقش آنها در تحکیم حاکمیت ملی و انتقال آن به نسل های جدید آشنا شویم.
وی افزود نگاه نهادینه و منسجم به آرشیو اسناد سیاست خارجی در بیش از ۱۵۰ سال قبل و در اولین قانون تاسیس وزارت امور خارجه، مورد توجه واقع شده است و گذشته ما در بر گیرنده مجموعه بی‌نظیری از اسناد ملی در قالب ۵۰ میلیون از انواع سندهای سیاسی و تاریخی است که قدیمی‌ترین آن به سال ۱۴۶۳ میلادی (۸۶۳ هجری) برمی‌گردد.
وزیر امور خارجه اضافه کرد: مجموعه‌ای از فرمان‌ها، احکام، دست‌خط‌ها، دیوانیات، اخوانیات، سیاهیات، عکس‌ها، معاهدات و اسناد دیداری و شنیداری به همت پیشینیان جمع آوری شده و در حال حاضر در این مرکز از آنها حفظ و نگهداری می شود.
وی افزود: جدای از نفیس بودن هر برگ از این اسناد از نظر نوع کاغذ، خط، آستر، تاریخ کتابت و اسلوب نگارش و...، آنچه که نقش این اسناد را در میان دیگر اسناد ملی در آرشیو ملی کشور متمایز می‌کند، نقشی است که آنها می توانند در حفظ میراث فرهنگی و تمدنی کشور و حفظ و بازخوانی حافظه تاریخی ایرانیان داشته باشند.
ظریف ادامه داد: بخش اصلی تاریخ روابط خارجی ایران به صورت «کشف» است و در چارچوب ضوابط قانونی منتشر و در اختیار پژوهشگران قرار می گیرد؛ اما بخش مهمی از این گنجینه نیز به صورت اسناد طبقه بندی شده است که تقریبا ۲۰ درصد از اسناد آرشیو دیپلماتیک را تشکیل می دهد.
ظریف گفت: هنگامی که نخستین سفارتخانه کشور در خارج از ایران دایر شد بخشی هم به عنوان دایره مرموزات (یا واحد محرمانه) در وزارت امور خارجه به وجود آمد تا ارتباطات با سایر کشورها را ساماندهی کند. این بخش همواره مورد توجه ویژه بوده و همواره از ابزارها و امکانات پیشرفته برای نگهدراری از اسناد استفاده شده است. اما همواره بخشی از اسناد روابط خارجی به علت ماهیت و حساسیت برخی موضوعات و ضرورت حفظ اسرار حاکیمیت به صورت طبقه بندی شده، حفظ شده اند.
وزیر امور خارجه ادامه داد: با این وجود، این حساسیت مانع از این نبوده که قانون‌گذار از ضرورت دسترسی پژوهشگران به این اسناد در زمان خود غافل شود؛ تصویب ماده واحده توسط مجلس شورای اسلامی در زمینه انتشار اسناد طبقه‌بندی شده وزارت امور خارجه در اسفند ۱۳۶۳ و همچنین تصویب آیین‌نامه هیات وزیران در سال ۱۳۶۵ راه را برای آزادسازی مشروط اسناد در ایران هموار ساخته که به موجب آن اسناد کشف تاریخی با قدمت ۳۰ سال و اسناد طبقه‌بندی شده با قدمت ۴۰ سال زیر نظر شورایی با مسئولیت وزارت امور خارجه اجازه انتشار می یابد.
ظریف با اشاره به وضعیت کلی حاکم بر کشور در سال‌های جنگ و همچنین چند سال بعد از آن به تاخیر ۲۰ ساله در اجرای قانون یاد شده اشاره کرد و گفت: خوشبختانه امروز امکان آزادسازی حدود ۷۰ هزار سند تاریخی تا مقطع شهریور ۱۳۲۰ فراهم شده است، علاوه بر این رویکرد شورای عالی نظارت بر انتشار اسناد وزارت امور خارجه آن است که اسناد کشف و طبقه‌بندی شده تا پایان شهریور ۲۰ به زودی مشمول آزادسازی اسناد قرار گیرد تا جامعه علمی کشور امکان دسترسی به آن را پیدا کند.
ظریف گفت: بی‌تردید این کار ضمن اینکه کمک می‌کند ما حافظه تاریخی خودمان را بهتر بشناسیم و همچنین از تجربه‌های گذشته برای زندگی امروزمان درس بگیریم، به تقویت هویت ایرانی و افزایش پیوندهای فرهنگی و تمدنی بین کشورمان و کشورهای دیگر کمک می کند.
ظریف تاکید کرد: هر چقدر انتشار این اسناد را به تاخیر بیندازیم کشورهایی هستند که با اسناد ناقص و مخدوش و برخوردهای گزینشی با اسناد تاریخی برای خود هویت جعلی خواهند ساخت و چه بسا روابط ما را با همسایگان تحت تاثیر قرار دهند.
وی تاکید کرد: موضوع اسناد تاریخی دیپلماسی تنها به انتشار آنها خلاص نمی‌شود بلکه اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه علاوه‌بر نمایش گنجینه ارزشمند خودش مجموعه‌ای از فعالیت‌های مرتبط با خدمات پژوهشی و آموزشی را به روایت روابط با کشورهای دیگر در اختیار قرار می دهد.
وی گفت: از دیگر اقداماتی که با هدف بهره گیری از اسناد تاریخی و معرفی ویژگی‌های تمدنی ایران در دستور کار قرار می گیرد، ثبت اسناد وزارت امور خارجه در پرونده های ملی و جهانی حافظه جهانی یونسکو است که تاکنون مجموعه نقشه‌های نفیس مرتبط با دوران قاجار در حافظه جهانی یونسکو و مجموعه اسناد کربلا در حافظه منطقه یونسکو ثبت شده است.
در عین حال دو مجموعه عکس‌های تاریخی و مکاتبات دولتمردان پیشین ایرانی با همتایان خارجی شان در فهرست کمیته ملی ثبت شده است.