به گزارش «نماینده» ، اقتصاد ایران در «پسابرجامِ روحانی» یکی از اصلی‌ترین سوژه‌ها در فضای سیاسی ایران است.
اقتصاد و دورانی که بر اساس گفته‌های رئیس‌جمهور روحانی طی ۳.۵ سال گذشته، قرار بود در آن «تمام تحریم‌ها» لغو شود، تهدیدهای لفظی علیه ایران پایان یابد، پیشرفت اقتصادی بیشتری حاصل شود و البته «ارزانی» بیاید.
اما اکنون که بیش از ۹ ماه از اجرایی شدن برجام و یک سال و چند ماه از انعقاد آن می‌گذرد، عملاً هیچیک از این وعده‌ها محقق نشده‌اند و اقتصاد ایران به هیچ وجه شمایلی شبیه به آنچه که روحانی برای مردم تصویر کرده بود، ندارد.
وعده‌ها نه تنها محقق نشده‌اند بلکه با وجود عمل یک‌طرفه دولت ایران به تمام تعهداتش اما تحریم‌ها به گواه وزیر خارجه آمریکا افزایش یافته‌اند، پیشرفت اقتصادی موعود، حاصل نشده و «ارزانی» هم که بیت‌الغزل اصلی وعده‌های دولت رئیس‌جمهور روحانی بود و علی‌الدوام بصورت تلویحی به آن اشاره می‌شد نیز هرگز رخ نداده است.
در کنار این وقایع و در سمت دیگر ماجرای «برجامِ روحانی» اما اتفاق دیگری هم در حال وقوع است...
مقامات کابینه یازدهم یک به یک در حال طرح انتقاد از بدعهدی‌های آمریکا و گاهی تناقض‌گویی درباره برجام هستند.
رئیس‌جمهور روحانی تبدیل به یگانه حامی و مادح برجام شده است و درباره فضای اقتصادی کشور نیز حرف‌هایی می‌زند که در نزد مردم لمس نمی‌شوند.
و جریان سیاسی خاص یا همان اصلاح‌طلبان بعنوان کسانی که خود را حامی سیاسی دولت و پایگاه رأی او می‌نامند نیز اصلی‌ترین وجه دیگر این ماجرا هستند که رفتار خاصی را در قبال نمره غیر قابل قبول دولت در اقتصاد اتخاذ کرده‌اند.
آنها نه تنها در قبال اقتصاد کشور و برجام، دست به نوعی سکوت زده‌اند و دیگر تعریف و تمجیدهای روزهای اول از برنامه‌های اقتصادی دولت و توافق نهایی روحانی با غرب را به زبان نمی‌آورند بلکه در گوشه و کنار و در تریبون‌های خود لب به انتقاد از وضعیت اقتصادی کشور و از برجام هم گشوده و حتی گاهی پرسرعت‌تر از منتقدان نیز در این باره سخن می‌گویند.
البته بی‌دستاوردی برجام تا آن اندازه بزرگ و غیر قابل انکار است که حتی رئیس‌جمهور روحانی هم پس از سفر نیویورکی اخیر خود مجبور شد از این بگوید که آمریکا قول داده بدعهدی‌هایش را رفع کند. (که حتی همین گفته آقای روحانی هم مورد تحمل آمریکا واقع نشد و وزیر خارجه این کشور چندی بعد صراحتاً بیان کرد که آمریکا فکر می‌کند در قبال برجام، حتی فراتر از وعده‌های خود نیز عمل کرده است. [۱])
مجموع این رخدادها و انتقادات حامیان دولت از اقتصادی که قرار بود برجامِ روحانی به پیشرفت آن سرعت ببخشد؛ تابلوی کلاژی را در مقابل چشم مردم نقاشی کرده است که می‌توان آنرا صورت واقعی اقتصاد کشور در پسابرجامِ روحانی دانست.
تابلویی که فقط یک لحظه تأمل در مقابل آن، حقایق بسیاری را برای هر بیننده‌ای آشکار می‌کند...
*هیچیک از بانک‌های اصلی اروپا پس از برجام هنوز هم نمی خواهد با ایران معامله کند/مردم چیزی از پیشرفت اقتصادی لمس نمی‌کنند
اصلاح‌طلبان و چهره‌های دولتی طی ماه‌های گذشته در پسابرجام، بارها و بارها لب به انتقاد از اوضاع اقتصادی و عدم پیشرفت مورد انتظار در دولت روحانی گشودند.
«محمدتقی فاضل میبدی» ، از فعالان اصلاح‌طلب چندی قبل در همین رابطه و در اشاره به تغییر وزرای فرهنگی و اجتماعی دولت، به روزنامه آرمان امروز گفته بود:
«در شرایط کنونی مهم‌ترین اولویت مردم مسائل اقتصادی و معیشتی است و رسیدگی به مشکلات اقتصادی مردم مهم‌ترین وظیفه دولت است. این در حالی است که تیم اقتصادی دولت آقای روحانی در سه سال گذشته عملکرد قابل قبولی نداشته و موفق نشده به مطالبات مردم پاسخ مناسب بدهد. تیم اقتصادی دولت همواره آمارهای خوبی ارائه می‌کند و تلاش می‌کند دستاوردهای برجام را برای مردم تشریح و تبیین کند. این در حالی است که هنوز مردم کوچه و بازار صدای برجام را نشنیده‌اند و مطالبات اقتصادی آنها همچنان وجود دارد. به نظر من نیاز به تغییر در تیم اقتصادی دولت به مراتب جدی‌تر از تغییر در سایر بخش‌های دولت بود.»[۲]
«محمدجواد ظریف» ، وزیر خارجه دولت یازدهم که از وی به عنوان یکی از ارکان اصلی شکل‌گیری برجام یاد می‌شود نیز چندی قبل در شورای روابط خارجی آمریکا و در خلال مصاحبه با فرید زکریا درباره وضعیت اقتصادی دولت روحانی در پسابرجام گفته بود:
«برخی از بانک های اروپایی مقدار بسیار زیادی جریمه شده اند ارقام آنقدر بزرگ هستند که گفتن آنها دشوار است برای مثال ۸.۹ میلیارد دلار برای پریبا و یا چندین هزار میلیارد دلار برای اچ بی سی...این نوعی از ترس و وحشت است که این قبیل جریمه ها برای بانک های اروپایی ایجاد کرده است. در نتیجه آنها می خواهند بیایند و با ایران معاملات جدیدی را آغاز کنند...اوفک به آن افراد می گوید اشکالی ندارد با ایران معامله داشته باشید ولی و این ولی که آنها می گویند بقدری طولانی است که...
البته یک جمله می گوید اشکالی ندارد با ایران معامله داشته باشید و در عوض در پنج صفحه اما و اگرهایی ذکر شده است و نهایتا این بانک ها می گویند ما مسیر امن تر را در پیش می گیریم و اصلا ایران را فراموش می کنیم و نتیجه همیشه همین بوده است. هیچیک از بانک های اصلی اروپایی پس از گذشت هشت ماه از توافق هنوز هم نمی خواهد معامله ای با ایران داشته باشد، ما بر این باوریم که این یک کاستی است.»[۳]
*پاسخ تاج‌زاده به سؤالی درباره بی‌عملی دولت در وعده‌های اقتصادی/اقتصاد می‌خواستیم، دموکراسی آمد! /اقتصاددان‌ها علیه روحانی
در همین راستا چندی قبل نیز روزنامه اصلاح‌طلبان آرمان امروز در بخشی از گفت‌وگوی خود با «مصطفی تاج‌زاده» از فعالان اصلاح‌طلب از وی پرسید: «آقای روحانی در سه سال گذشته به برخی از وعده‌های انتخاباتی خود مانند آزادی‌های سیاسی و همچنین برخی از مطالبات اقتصادی و معیشتی مردم عمل نکرده است. به نظر شما این مسائل در پایگاه اجتماعی ایشان در انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۶ ریزش به وجود نمی‌آورد؟»
و تاج‌زاده پاسخ داده بود:
«من در آرای آقای روحانی برای انتخابات ۹۶ هم ریزش می‌بینم و هم رویش. بنده معقدم برخی از افرادی که در سال ۹۲ به آقای روحانی رای دادند در سال ۹۶ به ایشان رای نخواهند داد و از سوی دیگر برخی از کسانی که در سال ۹۲ به ایشان رای ندادند در سال ۹۶ از آقای روحانی حمایت خواهند کرد. بدون شک آقای روحانی موفق نشده همه وعده‌های انتخاباتی خود را محقق کند اما موفق شده گام‌های بزرگی برای کشور بردارد. دفاعی که آقای روحانی از آزادی و دموکراسی کرد از هر دفاعی تاکنون موثرتر بوده است.»[۴]
وضعیت اقتصادی کشور در پسابرجامِ روحانی اما فقط در کلام اصلاح‌طلبان و چهره‌های دولتی تبلور پیدا نکرده است و اقتصاددانان هم وارد این جرگه شده‌اند.
«حسین راغفر» ، از اقتصاددانان نزدیک به دولت رئیس‌جمهور روحانی چندی قبل طی گفت‌وگویی بیان کرده بود: «متاسفانه دولت آقای روحانی تنها نگاه خوشبینانه به ظرفیت‌های برجام داشت که این ظرفیت‌ها هم محقق نشد... آقای روحانی موفق نشد به مطالبات مردم در بحث اشتغال به طور کامل جامه عمل بپوشاند.»[۵]
«فرشاد مؤمنی» از نظریه‌پردازان اقتصادی اصلاح‌طلبان نیز به تازگی طی گفت‌وگویی در رابطه با اوضاع اقتصادی کشور در دولت آقای روحانی گفته است: نمی توان گفت که آمار صندوق پول و بانک جهانی صحیح نیست اما رشد اقتصادی چندان هم مطلوب نبوده است که بدان اشاره می‌کنند.
او افزوده است: رئیس جمهور حداقل باید در سال پایانی مسئولیت خود متوجه شوند که یکی از ریشه‌های عدم توفیق در حوزه اقتصاد به خاطر این مساله است که در حیطه مشاوران اقتصادی خواسته شده که بر روی یک پا حرکت شود و اتفاقا پایی هم که انتخاب کردند یک پای شکسته بود که عدم صلاحیت و کفایت خود را طی چند سال گذشته به اندازه کافی نشان داده است. [۶]
*منتجب‌نیا: گشایش‌ها صورت نپذیرفته/انتقاد تابش از اجرایی نشدن «بعضی» نسخه‌های اقتصادی دولت
رسول منتجب‌نیا، از فعالان سیاسی و قائم مقام حزب اعتماد ملی هم از کسانی است که به انتقاد از عدم تحقق شعارهای موعود در پسابرجامِ روحانی دست زده است.
او چندی قبل و در گفت‌وگو با شماره ۱۸۹ نشریه اصلاح‌طلب تجارت فردا در همین رابطه گفته بود: هنوز گشایش‌ها صورت نپذیرفته و این انتظار وجود دارد که این موانع زودتر برداشته شود و آثار و برکات برجام بیشتر نمایان شود.
«تجارت فردا» البته در خلال گزارشی تحلیلی که در ابتدای امسال منتشر کرده بود نیز پیرامون وضعیت اقتصادی کشور نوشته بود:
«هنگامی که قرار بود برجام اجرایی شود شاید هیچکدام از بخش‌های اقتصاد ایران به اندازه نظام بانکی روی نتایج موفقیت آمیز توافق هسته‌ای حساب باز نمی‌کرد. حالا پس از گذشت سه ماه از برجام اولین بخشی که با مشکلات اساسی با توجه به ابهامات سند برجام در لغو تحریم‌ها مواجه شده؛ نظام بانکی است. جنجال‌ها پیرامون سوئیفت و پابرجام بودن تحریم نقل و انتقالات دلار در کنار سخنان ولی‌الله سیف رئیس کل بانک مرکزی با رسانه‌های آمریکایی پیرامون ناکافی بودن اقدامات طرف مقابل برای دسترسی بانک‌های ایران به نظام مالی بین‌المللی باعث شد برجام و لغو تحریم‌ها بیشتر در کانون توجه قرار گیرد و حتی برخی منتقدان دولت از شکست برجام سخن گفتند.»
این قصه سر دراز دارد و از این دست انتقادات اقتصادی اصلاح‌طلبان از اوضاع اقتصادی کشور که قرار بود در پسابرجام با جهش مواجه شود؛ بسیار زیاد است.
در آخرین این رخدادها نیز گویا نمایندگان اصلاح‌طلب فراکسیون امید در دیدار خصوصی خود با رئیس‌جمهور روحانی برخی انتقادات اقتصادی را مطرح کرده‌اند.
آنطور که روزنامه اعتماد گزارش می‌دهد، محمدرضا تابش در این دیدار، خطاب به روحانی اینطور گفته است که بعضی از نسخه هایی که دولت درباره تحرک اقتصادی پیچیده اجرایی نشده است. [۷]
روزنامه اصلاح‌طلب شرق نیز در بیان برخی جزئیات این جلسه نوشته است: آقای تابش در حوزه اقتصادی به برخی مشکلات از جمله رکود، تورم و بی‌کاری اشاره و تأکید کرد دولت باید در این مسائل تحرک بیشتری داشته باشد. [۸]
*مقصّرتراشی برای بی‌دستاوردی برجام/از عده‌ای که نمی‌گذارند تا وعده‌هایی که روحانی نداد...!
جریان سیاسی خاص یا همان اصلاح‌طلبان در عین اشاره به بی‌دستاوردی‌های اقتصادی دولت و عدم پیشرفت کشور در پسابرجامِ دولت روحانی، اما قطعات پازلی دیگر را هم در کنار هم می‌چینند.
«مقصّرتراشی» برای بی‌دستاوردی برنامه‌های رئیس‌جمهور روحانی و برجامِ او، نقشه‌ای است که گویا باید در کنار اعتراف ناگزیر به عدم پیشرفت اقتصادی دولت، پیش برده شود تا شاید از آتش آن آبی برای انتخابات آینده گرم شود.
اصلاح‌طلبان و دولتی‌ها طی ماه‌های گذشته از پسابرجامِ روحانی تاکنون، بارها و بارها اگرچه مجبور شده‌اند به بی‌دستاوردی برجام و عدم تحقق وعده‌های اقتصادی آقای روحانی اعتراف کنند اما در کنار آن همواره تلاش کرده‌اند تا در کنار تمام این رخدادها، یک مقصر ساخته و پرداخته را نیز به مردم معرفی کنند.
محمدرضا تابش، نماینده اصلاح‌طلب مجلس شورای اسلامی اخیراً در جریان دیدار نمایندگان عضو فراکسیون امید با رئیس‌جمهور روحانی، به برخی مشکلات اقتصادی از جمله رکود، تورم و بی‌کاری اشاره و تأکید کرده است که دولت باید در این مسائل تحرک بیشتری داشته باشد.
ولی‌الله سیف و اسحاق جهانگیری، رئیس بانک مرکزی و معاون اول دولت یازدهم، حوالی یک‌ماه پس از اجرایی شدن برجامِ روحانی، از «آن عده» و از «دست‌های پنهانی» سخن گفتند که گویا از دولت هم پُر زور تر هستند و نمی‌گذارند دستاوردهای برجام، آشکار شود.
سیف گفته بود: دست‌های پنهانی هستند که مانع بروز عینی دستاوردهای برجام در کشور می‌شوند! و جهانگیری هم در یک مراسم اینطور اظهار کرده بود که «دولت مصمم است گام‌های بلندی را بدارد، اما عده‌ای برای اینکه نگذارند شیرینی لغو تحریم‌ها به کام مردم برسد، کارشکنی‌هایی می‌کنند اما ما تمام تلاش خود را در این راستا انجام می‌دهیم».[۹]
موسی غنی‌نژاد، از اقتصاددانان نزدیک به اصلاح‌طلبان نیز مدتی قبل در شماره ۱۹۰ نشریه تجارت فردا طی اظهاراتی در اشاره به چرایی ناکامی دولت روحانی در پیشبرد برخی نسخه‌های اقتصادی گفته بود: «مشکلی در کشور ما وجود دارد...سرمایه‌گذار خارجی به کشور ما نمی‌آید، این فضایی است که مخالفان ایجاد کرده‌اند. شما رسانه‌های مخالفان را نگاه کنید، ببینید چه‌ها می‌گویند. سرمایه‌گذار خارجی هم که همین طور بدون پشتوانه سرمایه خود را به ایران نمی‌آورد.»
و در همین شماره نشریه تجارت فردا بود که تحلیلی منتشر شد که در آن می‌خواندیم: ایران از ظرفیت برجام، به خوبی استفاده نکرد...توافق و اجماع ملی روی رویکرد روحانی یا هر رویکرد بین‌المللی دیگر، وجود ندارد. اقدامی بدین بزرگی، وقتی دشمنان داخلی صاحب‌قدرتی دارد که مرگش را می‌طلبند، نمی‌تواند با تمام توان ثمر دهد!
«صادق زیباکلام» از فعالان اصلاح‌طلبان نیز در راستای پیشبرد پازل اشاره شده، در شماره ۱۷۹ نشریه اصلاح‌طلب تجارت فردا اظهار کرده بود: «من نمی‌خواهم به معنای ۱۰۰ درصد بگویم (برجام) عقیم شده است اما به هر حال به دلایل مورد اشاره نمی‌توان انتظار داشت که سرمایه‌گذاری در کشور ما به آن اندازه مورد انتظار باشد. با این حال، می‌خواهم بگویم مخالفان دولت روحانی که می‌گویند برجام هیچ فایده‌ای نداشته، چرا نمی‌آیند بگویند علت دستاورد نداشتن برجام چه بوده است!؟ تنها یقه دولت آقای روحانی را می‌گیرند که چرا برجام اثری نداشته اما نمی‌گویند آن بخش از اعمال قانون که دیگر دست آقای روحانی نیست. آنچه دست آقای روحانی نیست را باید در بخش‌های دیگر درست کرد.»
او اما نگفته بود که آن بخش‌های دیگر که دست روحانی نیستند و احیاناً پرنفوذتر از روحانی هم هستند، چه کسانی هستند!
«مقصّرین بی‌دستاوردی روحانی» گویا تنها نباید «عده‌ای در میان سیاسیون» معرفی شوند و عده‌ای دلایلی به زعم خود علمی را هم در این قضیه مدخل می‌دانند.
محسن جلال‌پور، رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران چند ماه قبل در مصاحبه با شماره ۱۸۰ نشریه تجارت فردا گفته بود:
«مسئله‌ای که ما سال‌های گذشته داشتیم و امروز هم با آن درگیر هستیم و منتظر بودیم که پس از اجرایی شدن برجام به وجود بیاید این بود که مسئله فاینانس‌ها و استفاده از امکان مالی دنیا را داشته باشیم. اما امروز بانک‌های ما با توجه به اینکه استانداردها و شرایط لازم را برای بهره‌بردن از این امکان ندارند، نتوانسته‌اند بعد از برجام از این مزیت استفاده کنند. هنوز تا به امروز ما در استفاده از سرمایه‌های خارجی و فاینانس‌های خارجی موفق نبوده‌ایم.»
و البته به این طومار پر نشیب و فراز در بیان پر خجالت کارنامه اقتصادی دولت یازدهم، بایستی افزود سخنان و مواضع کسانی را که متأسفانه بازی «کی بود کی بود من نبودم» را به راه انداخته‌اند و قصد دارند وعده‌های اقتصادی آقای روحانی به مردم را از اساس منکر شوند.
علی مطهری، نماینده مجلس و از چهره‌های نزدیک به دولت یازدهم است که چند هفته پس از اجرایی شدن برجام به رسانه‌ها گفته بود:
«دولت وعده‌ای نداده است... هیچ وعده ویژه‌ای به مردم داده نشده بود بلکه گفتند اوضاع بهتر می‌شود»...[۱۰]
***
۱_ http://fna.ir/S۴CFWQ
۲_ http://www.armandaily.ir/fa/Main/Detail/۱۶۷۴۰۴
۳_ http://www.tasnimnews.com/fa/news/۱۳۹۵/۰۷/۰۳/۱۱۹۴۱۶۴
۴_ http://www.armandaily.ir/fa/Main/Detail/۱۶۸۵۲۲
۵_ http://www.tasnimnews.com/fa/news/۱۳۹۵/۰۶/۰۶/۱۱۶۹۰۱۱
۶_ http://www.nasimonline.ir/Content/Detail/۲۰۷۲۳۶۹
۷_ http://www.magiran.com/npview.asp?ID=۳۴۵۹۲۰۵
۸_ http://sharghdaily.ir/News/۱۰۶۹۶۴
۹_ http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=۱۳۹۴۱۱۱۷۰۰۱۳۴۲
۱۰_ http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=۱۳۹۵۰۶۰۳۰۰۰۱۱۵