«نماینده»؛ ثمانه اکوان/ ۲۴ تیرماه سالروز نهایی شدن توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ و آغاز روند اجرایی شدن برجام بود. در سالگرد اجرای توافق هسته‌ای رسانه‌های غربی به سرنوشت این توافق مشترک بین ایران و قدرت‌های جهانی به‌خصوص آمریکا پرداخته‌اند. بااین‌حال این چشم‌انداز آن‌قدرها هم که دولت اعتدال‌گرای یازدهم بیان می‌کند، چشم‌نواز نیست و رسانه‌های غربی نیز به‌خوبی به این موضوع پی برده‌اند. در سالگرد اجرایی شدن برجام، با وجود اینکه بر روی کاغذ برخی تحریم‌ها علیه کشورمان لغو شده‌اند اما در عمل هنوز راه‌های ورود ایران به جامعة جهانی و همچنین اقتصاد جهانی بسته نگاه داشته شده است. دسترسی ایران به سیستم بانک جهانی و همچنین مبادلات ارزی با دلار بسته است و با وجود فشارهای بین‌المللی هنوز میزان فروش نفت کشورمان به اندازة سال‌های قبل از افزایش تحریم‌ها نرسیده است. گرچه قدرت‌های جهانی قول انجام معاملات بزرگ اقتصادی به دولت حجت‌الاسلام روحانی را داده بودند اما همچنان اقتصاد کشور درگیر و دار رکود و تورم و همچنین فسادهای اقتصادی است که مورد آخر دیگر ربطی به دوران پسابرجام یا کاسبان تحریم ندارد!
این مسئله در ایران به وضوح مشخص است که مردم ایران هنوز آثار اقتصادی برجام را در زندگی روزمرة خود مشاهده نکرده‌اند و این موضوع انعکاس زیادی در رسانه‌های غربی نیز داشته است. براساس نظرسنجی که مؤسسة «ایران پل» در کانادا انجام داده است، به دلیل تبلیغاتی که دولت یازدهم دربارة آثار اقتصادی برجام انجام داده است، انتظار ایرانیان از توافق هسته‌ای موسوم به برجام بالا بوده و افکارعمومی ایران نتوانسته است موانعی را که ایران پس از این توافق نیز در زمینة جلب سرمایة خارجی و بازگشت مجدد به اقتصاد جهانی با آنها مواجه بوده، درک کند.
براساس این نظرسنجی، به نظر می‌رسد در ابتدای شکل‌گیری توافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی ایرانی‌ها امید بیشتری به پدیدار شدن تبعات مثبت این توافق داشتند. یک سال پیش، ۶۲.۲ درصد از ایرانی‌ها تصور می‌کردند که برجام تمام تحریم‌های ایالات‌متحده علیه ایران را رفع می‌کند اما اکنون تنها ۲۳.۴ درصد چنین تصوری دارند. یکی دیگر از یافته‌های مهم این نظرسنجی آن است که بالغ بر ۷۲درصد از ایرانیان به پایبندی آمریکا به تعهداتش ذیل برجام یا اصلاً اطمینان ندارند، یا اطمینان کمی دارند. این در حالی است که یک سال قبل، رقم مزبور ۴۱ درصد بود.
در همین حال، ۶۶.۱ درصد از ایرانیان بر این باورند که واشنگتن به دنبال آن است تا به راه‌هاي دیگر، اثر منفی تحریم‌ها بر ایران را حفظ کند. تقریباً ۷۴.۴ درصد از ایرانیان نیز باور دارند که واشنگتن به دنبال جلوگیری از روابط اقتصادی سایر کشورها با جمهوری اسلامی ایران است. اما غیر از این نظرسنجی، تحلیل‌های دیگری نیز راجع به تبعات برجام برای ایران وجود دارد. هفتة گذشته مجلة نیوزویک در تحلیلی دراین‌باره سفرهای مقامات مختلف در دنیا به ایران را دلیل بازگشت ایران به جامعة جهانی دانسته است. این هفته‌نامه در تحلیل خود آورده است: «توافق هسته‌ای که در ژوئیه سال ۲۰۱۵م. (تیر سال گذشته) به امضا رسید، بازی را برای ایران تغییر داده است. یک سال پس از به امضا رسیدن این توافق، ایران به جامعة بین‌المللی بازگشته است. مقامات ارشد ایرانی به اروپا، آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین سفر کرده‌اند. تهران همچنین میزبان بسیاری از مقامات ارشد کشورهای مختلف – خصوصاً از غرب – بوده است که خواستار بالا بردن سطح روابط شده‌اند. حتی از ایران به دلیل شفافیت‌هایی که فراتر از وظیفة خود بوده از جانب آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تحسین شده است.»
همة این رفت‌وآمدها اما به این معنا نبوده است که ایران به خواسته‌هایش در برجام رسیده است و این در حالی است که اجرای این توافق – که به آن برجام گفته می‌شود – با مشکلات زیادی روبه‌رو بوده است.
تفسیرهای مختلف از آنچه در توافق هسته‌ای آمده است، خصوصاً در تهران و واشنگتن، اجرای برجام را با چالش‌هایی روبه‌رو می‌کند. هرکدام از این کشورها می‌گویند طرف مقابل این توافق تاریخی – که یکی از مهم‌ترین توافق‌های منع گسترش سلاح‌های اتمی جهان در بیش از ربع قرن است— را نقض کرده است. از یکسو ایران عنوان می‌کند که آمریکا با حفاظت از تحریم‌های دلاری، روح برجام را نقض کرده است و از سوی دیگر آمریکا و برخی از متحدین غربی‌اش نیز بر این باورند که ایران نیز با انجام آزمایش‌های موشکی، روح برجام را نقض کرده است.
مقامات ایرانی می‌گویند آمریکا در اطمینان بخشیدن به بانک‌های اروپایی به منظور از سر گرفتن معاملات قانونی با این کشور قصور کرده است. این در حالی است که واشنگتن اعلام کرد از سرگیری روابط با ایران ریسک قضایی در پی ندارد. جان کری – وزیر امور خارجه آمریکا – دراین‌باره گفت: «بانک‌های اروپایی کاملاً آزادند برای ایران حساب باز کرده و در تجارت، نقل و انتقال پول، تسهیل شرایط کسب‌وکار، سرمایه‌گذاری با این کشور همکاری کنند.»
در ادامة این مطلب آمده است: «ایران باید با انجام اصلاحاتی در بخش مالی و اقتصادی خود، سیستم مالی‌اش را با استانداردهای بین‌المللی مطابقت دهد. این مسئله بدین معنی است که دولت آمریکا باید رفت‌وآمدها و برداشت‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها در ایران را زیر نظر داشته باشد تا مانع از پول‌شویی در این کشور شده و در عین حال از انتقال منابع مالی به گروه‌هایی نظیر حزب‌الله جلوگیری کند. این مسئله اما با موافقت ایران روبه‌رو نشده است چرا که از نظر ایران این مسئله با منافع ملی این کشور در ارتباط است.»
جان کری و محمدجواد ظریف از زمان مذاکرات هسته‌ای رابطة کاری خود را حفظ کرده‌اند. همچنین، از زمان نهایی شدن برجام، آنها ۹ بار با یکدیگر دیدار کرده‌اند. آنها همچنین به وسیلة تلفن و ایمیل با یکدیگر ارتباط داشته‌اند. نویسندة این مطلب، این امر را تغییری قابل توجه در روابط تهران و واشنگتن خوانده است.
قانون‌گذاران آمریکایی قوانین جدیدی را برای جریمة ایران به دلیل آزمایش‌های موشکی پیشنهاد داده‌اند و مدعی شده‌اند ایران از تروریسم حمایت کرده و حقوق بشر را نقض می‌کند. برخی از این قوانین در صورتی که با اکثریت آرا به تصویب برسند می‌توانند در توافق هسته‌ای ایران تأثیرگذار باشند. اخیراً نیز برای اینکه جلوی فروش هواپیماهای بوئینگ و به تبع آن فروش ایرباس به ایران نیز گرفته شود، مجلس نمایندگان آمریکا طرحی را تهیه کرده است که جلوی انجام این معاملات را بگیرد. این بدین معناست که عملاً ایران چیزی از معاملات بین‌المللی را نتوانسته به نفع خود رقم بزند.
در ادامة مطلب نیوزویک آمده است: «ظرف یک سال آینده، توافق هسته‌ای ایران بحث برانگیز خواهد بود. بخشی از دلایل این امر، برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در این دو کشور است. با اینکه حسن روحانی هنوز طرفداران زیادی دارد، نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد ایرانیان تأثیراتی که انتظار داشتند برجام در زندگی‌شان ایجاد کند را حس نکرده‌اند و به همین دلیل اشتیاق گذشته در هواداری از روحانی را ندارند. انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نیز در تهران نگرانی‌هایی در ارتباط با آیندة برجام برانگیخته است.» براساس نظرسنجی مؤسسة ایران پل نیز میزان حمایت از روحانی به دلیل اینکه مردم نتوانسته‌اند تبعات مثبت برجام را در زندگی و اقتصاد کشورشان ببینند به شدت کاهش پیدا کرده است. از سوی دیگر در آمریکا نیز کسی مانند «دونالد ترامپ» وجود دارد که معتقد است باید گفت‌و‌گوی دوباره‌ای با ایران صورت بگیرد تا امتیازات بیشتری از دولت ایران گرفته شود.