هفته نامه «نماینده»/علیرضا رحمانی: نظارت مجلس بر خود، یکی از مطالبات صریح و مکرر رهبر انقلاب است که پس از مطرح شدن از جانب ایشان در ابتدای سومین سال فعالیت مجلس هشتم، ۲ سال بعد تبدیل به قانون شد و از ابتدای دوره نهم مجلس نیز به مرحله اجرا رسید.
این قانون که با هدف نظارت بر رفتارهای دوران نمایندگی هر یک از آحاد وکلای ملت نگاشته شده است، جزئیات تشکیل هیئت ۷ نفره‌ای را معین کرده و صلاحیت این هیئت را نیز تعریف نموده است تا در صورت تشخیص مصادیق تخلفات مصرح در قانون، مجازات‌هایی در نظر گرفته شده را اعمال نمایند.
مجازات‌های مذکور در قانون از تذکر شفاهی، کتبی و اخذ تعهد آغاز شده و مواردی همچون محرومیت از عضویت در هیئت‌رئیسه مجلس و کمیسیون‌ها و هیئت‌های تحقیق و تفحص را در بر می‌گیرد. کسر حقوق و اعلام تخلف در جلسه علنی یا غیرعلنی نیز مجازات‌های دیگر قابل اجرا توسط این قانون هستند.
* تأکید عقل و شرع و قانون بر ضرورت اعمال نظارت
«سیدعلی ادیانی‌راد» نماینده مجلس دوره‌های هشتم و دهم مجلس درباره حکمت تصویب چنین قانونی برای نظارت بر نمایندگان به هفته‌نامه «نماینده» گفت: «قدرت اگر مهار نشود، فساد ایجاد می‌کند، خواه شخص صاحب‌قدرت وزیر، سفیر، وکیل یا امیر باشد. عقلانیت نیز اقتضا می‌کند برای کاهش ضریب خطای قدرتمندان، صاحب‌منصب‌ها و مسئولان یا حتی به صفر رساندن این خطاها، الزاماتی رعایت شود که یکی از آنها تقویت دستگاه‌ها و اهرم‌های نظارتی است.»
نماینده مردم قائمشهر یادآور شد: «این‌گونه نظارت‌ها در دنیا یک امر پذیرفته‌شده مبتنی بر عقلانیت بوده و نشانه حکمرانی خوب است. از طرفی در مبانی دینی نیز به همین نتیجه می‌رسیم.»
* اختلاف‌نظر نمایندگان درباره عملکرد هیئت در مجلس نهم
قطعاً اینکه طبق گزارش‌های معاونت نظارت مجلس، در طول ۴ سال مجلس نهم جمعاً ۶۵ مورد شكایت از طرز كار مجلس و نمایندگان به كمیسیون اصل ۹۰ مجلس واصل شده است، نکته مهم و جالب توجهی است. هر چند مقرر شده بود این شکایات در تعامل با «هیئت نظارت مجلس بر رفتار نمایندگان» نسبت به آنها پیگیرى لازم به عمل آید، اما به ندرت خبری از کم و کیف اجرای این قانون و نحوه کار این هیئت در رسانه‌ها ابراز شده است.
این قانون نیز همانند خیلی از مصوبات ممکن است با ضعف‌هایی در اجرا مواجه شده باشد. از جمله افرادی که نسبت به عملکرد این هیئت در مجلس نهم انتقاد دارند، «حسینعلی حاجی‌دلیگانی» است. نماینده مردم شاهین‌شهر در مجالس نهم و دهم در گفت‌وگو با هفته‌نامه «نماینده» از ارجاع یک گزارش تخلف توسط وی به این هیئت سخن گفت و با منفی ارزیابی کردن عملکرد این هیئت، از نتیجه نگرفتن این ارجاع گزارش، گلایه داشت. البته «محمدعلی پورمختار» رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس نهم با حاجی‌دلیگانی هم‌عقیده نبوده و با استناد به گزارش‌های ارائه شده معتقد است جلسات به صورت مرتب تشکیل شده است. نماینده مردم کبودرآهنگ در مجالس نهم و دهم در گفت‌وگو با هفته‌نامه «نماینده» از گزارش‌هایی که در مورد او به این هیئت ارجاع شده است، پرده برداشت و گفت: «برای خودم نیز یکی دو مورد گزارش تخلف ارسال کرده بودند که رفتم و رسیدگی رسمی نیز صورت گرفت. کار هیئت درست و با جدیت بوده و آنقدر سؤال جواب و پیگیری می‌کردند که واقعیت کشف شود.»
«حمیدرضا فولادگر»، نماینده مردم اصفهان در مجالس هفتم تا دهم نیز در گفت‌وگو با خبرنگار «نماینده» با اشاره به تصمیمش برای اظهار شکایت به این هیئت گفت: «با توجه به اینکه چند نفر از همکاران وساطت کردند از شکایت منصرف شدم و به خاطر اینکه مورد شکایت نیز واقع نشده‌ام، از نحوه کار این هیئت و گردش‌کار اطلاعی ندارم.»
* کمک به نظارت شورای نگهبان برای بررسی صلاحیت نمایندگان مجلس
فولادگر این هیئت را «یک ظرفیت مهم» توصیف کرد و پس از اشاره به خاستگاه تصویب این قانون گفت: «این قانون می‌تواند به نظارت شورای نگهبان نیز کمک کند. در ایام انتخابات‌های آینده وقتی بخواهند صلاحیت‌ها را بررسی کنند، موارد تخلفی را که خدای‌ناکرده یک نماینده در طول ایام خدمتش انجام داده و از حدود وظایفش خارج شده یا مرتکب افعال دون شأن نمایندگی شده باشد را از آن طریق نیز می‌توانند اعمال نمایند.»
به نظر می‌رسد علی‌رغم اظهارنظر مثبت پورمختار و فولادگر درباره عملکرد این هیئت، هر دو در خصوص ترکیب اعضای این هیئت نظراتی مشابه حاجی‌دلیگانی داشته باشند. حاجی‌دلیگانی پس از اظهار نارضایتی از عملکرد این هیئت خاطرنشان کرده بود: «احساس می‌کنم افرادی که در آن هیئت قرار گرفته بودند بایستی یک سری شرایط حداقلی می‌داشتند که بعضی از آنان فاقد آن بودند. لذا نوع رسیدگی‌های‌شان نیز رسیدگی‌های متقن و پابرجا و از جایگاه درست و منصفانه‌ای نبود. بعضاً انگیزه‌های دیگری به جز نظارت وجود داشت.»
* اتفاق‌نظر بر ضرورت انتخاب انسان‌های وارسته و غیرجناحی در ترکیب این هیئت
حمیدرضا فولادگر نیز در همین خصوص گفت: «این جایگاه باید از بحث‌های جناحی مصون باشد و معامله‌گری‌های رایج دور باشد. افرادی در این هیئت باشند که واقعاً در مورد آنها به لحاظ اخلاقی و قانونی پذیرش عام وجود داشته باشد.» پورمختار نیز امیدوار است اعضای جدید هیئت در دوره دهم افرادی باانگیزه باشند و این کار با حفظ حیثیت نمایندگان اما با استحکام کامل انجام شود.
حاجی‌دلیگانی با اشاره به اتفاقات ناخوشایند زیادی که در دوره نهم افتاده و هیچ‌گاه برخورد یا رسیدگی انجام نشده است، اظهار امیدواری کرد در مجلس دهم نمایندگانی که خودشان در این جهت انسان‌های وارسته و دقیق و محکم در تصمیم‌گیری باشند، انتخاب شوند تا بتوانند از عهده کار برآیند.
حسینعلی حاجی‌دلیگانی در پایان این گفت‌وگو تصریح کرد: «همه رفتارهای سوئی که از یک نماینده سر می‌زند و برای تأمین منافع شخصی است یا سوءاستفاده وابستگان و نزدیکان وی به‌شمار می‌رود باید تحت شمول این قانون قرار بگیرد.»