به گزارش «نماینده»، بعد از مشخص شدن ترکیب نهایی مجلس دهم، ملت ایران و منتخبین آنها در انتظار تشکیل مجلس آینده هستند تا قوه ای با هدف قانونگذاری و نظارت چارچوب بندی شده و برای اداره امور به ایفای نقش خود بپردازد.
بر این اساس ۸ خرداد به عنوان تاریخ افتتاح رسمی مجلس دهم اعلام شده تا مطابق قانون ۲۹۰ منتخب ملت از سراسر کشور بر کرسی نمایندگی تکیه زده و کار قانون گذاری را آغاز کنند. اگرچه در حال حاضر با ابطال آرای یکی از منتخبان اصفهان، فوت منتخب میانه و در دست بررسی بودن نتایج حوزه های تبریز و اهر در مرحله دوم، فعلا حضور ۲۸۳ منتخب در جلسه افتتاحیه قطعی شده است.
اما آنچه برای آغاز به کار یک دوره چهارساله مجلس شورای اسلامی در خانه ملت رقم خواهد خورد چیزی است که به موجب قانون و آیین نامه داخلی مجلس تعیین می شود.
نخستين جلسه هر دوره مجلس شوراى اسلامى طبق اصل شصت و پنجم قانون اساسى با حضور حداقل دوسوم مجموع نمايندگان رسميت مى يابد. در آغاز جلسه آيات۲۴ تا ۵۳ سوره شورى تلاوت مى شده و پس از قرائت پيام مقام معظم رهبرى، مراسم سوگند انجام و در پايان جلسه، نمايندگان به منظور بزرگداشت بنيانگذار جمهورى اسلامى ايران حضرت امام خمينى و شهيدان انقلاب اسلامى و ادای احترام و تجديد عهد با آنان در مرقد مطهر آن حضرت و بهشت زهرا (س) حضور خواهند يافت.
تشریفات و سوگندنامه
نمايندگان حاضر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم قانون اساسى سوگند ياد مى كنند. سوگندی که متن آن توسط رئيس جلسه قرائت مى شود و نمايندگان به حالت اجتماع در حال قيام آن را تكرار و پس از انجام مراسم تحليف، سوگندنامه را امضاء مي كنند.
نمايندگان اقليت هاى دينى نیز اين سوگند را با ذكر كتاب آسمانى خود ياد خواهند كرد. البته نمايندگانى كه در جلسه نخست شركت ندارند بايد در اولين جلسه رسمى كه حضور پيدا مى كنند سوگند را بجا آورند و ذيل سوگندنامه را امضاء كنند.
انتخاب هیئت رئیسه سنی مجلس
مسن ترين فرد از نمايندگان حاضر به عنوان رئيس سنى و فرد بعدى به عنوان نايب رئيس و دو نفر از جوانترين نمايندگان حاضر به سمت دبير معين مى شوند و در جايگاه هيأت رئيسه قرار مى گيرند. در صورت تساوى سن، هيأت رئيسه سنى با قيد قرعه از بين مسن ترين و جوانترين نمايندگان حاضر تعيين خواهد شد.
اعلام هيأت رئيسه سنى با اداره كل قوانين مجلس است.
وظایف هیئت رئیسه سنی
وظايف هيئت رئيسه سنى، اداره جلسه افتتاحيه، انجام مراسم تحليف، اقتراع شعب و اجراى انتخابات هيأت رئيسه موقت است. انتخاب هيئت رئيسه موقت در دومين جلسه علنى مجلس انجام خواهد شد. تركيب و طرز انتخاب آن مانند هيئت رئيسه دائم است، به جز اينكه اكثريت نسبى در انتخاب رئيس كافى خواهد بود.
هيئت رئيسه موقت بلافاصله پس از انتخاب، با متن سوگندنامه هيئت رئيسه دائم مراسم تحليف را بجاى خواهد آورد.
وظایف هیئت رئیسه موقت
وظايف هيئت رئيسه موقت اداره جلسات مجلس تا زمان تأييد اعتبارنامه دوسوم نمايندگان و اجراى انتخابات هيئت رئيسه دائم و تمشيت امور ادارى مجلس است.
پس از تصويب اعتبارنامه حداقل دوسوم مجموع نمايندگان، هيئت رئيسه موقت اقدام به انتخاب هيأت رئيسه دائم مى كند، اعضاى هيئت رئيسه دائم براى يكسال انتخاب مى شوند.
مبناى تجديد انتخابات ساليانه، سالروز انتخابات هيئت رئيسه قبلى بوده و در صورتى كه با تعطيلات مصادف گردد در جلسه قبل از آن انجام گرفته و مسئوليت هيئت رئيسه جديد از سالروز انتخابات قبل تفويض خواهد گرديد.
انتخاب هیئت رئیسه دائم
هيئت رئيسه دائم مركب از رئيس، دو نايب رئيس، شش دبير و سه ناظر است. به این ترتیب که انتخاب رئيس در نوبت اول با اكثريت مطلق آراء نمايندگان صاحب رأى است و انتخاب نواب رئيس، دبيران و ناظران هر كدام جداگانه و با اكثريت نسبى و رأى مخفى و با ورقه خواهد بود.
در صورتى كه در انتخاب رئيس در نوبت اول اكثريت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اكثريت نسبى كافى خواهد بود و چنانچه آراء براى رئيس، نواب رئيس، دبيران، ناظران با يكديگر برابر باشد، حسب مورد به قيد قرعه تعيين مى شوند.
قبل از اخذ رأى براى هيأت رئيسه، اسامى داوطلبان به ترتيب وصول به هيئت رئيسه بدون بحث در جلسه علنى اعلام خواهد شد.
اعضاء هيأت رئيسه دائم، پس از انتخاب، در حضور نمايندگان به ترتيب زير سوگند ياد ميكنند و موظف به رعايت دقيق مفاد آن مى باشند
اعتبارنامه چیست و چگونه تصویب می شود
بنابر آيين نامه داخلي مجلس، هر نامزد پيروز در انتخابات، يک اعتبارنامه نمايندگي دارد که بايد از سوي همه نمايندگان پذيرفته شود. این اعتبار نامه مجموعه مدارکی است که در ارتباط با سوابق کاری و نحوه انتخاب هر نماینده در پرونده وی قرار می گیرد و بعد از شروع به کار مجلس و تعیین شعب مجلس، اعتبارنامه های نمایندگان در شعب مورد بررسی و نهایتا مورد تایید یا رد شعبه های بررسی کننده قرار می گیرد.
پس از تاييد اعتبارنامه نماينده منتخب، عملا نماينده مجلس شوراي اسلامي به شمار مي رود و دوره نمايندگي خود را به مدت چهار سال آغاز مي کند. بنابر قانون، هر نماينده که به مجلس شوراي اسلامي راه پيدا مي کند، بايد اعتبار نامه وي از سوي مجلس شوراي اسلامي تاييد شود و به تصويب برسد. در صورتي که اعتبار نامه نماينده اي تصويب نشود، اعتبارنامه وي در کميسيون آيين نامه داخلي بررسي خواهد شد.
همچنین برپايه طرح نظارت بر نمايندگان که اخیرا در مجلس به تصویب رسید در صورت تخلف آنها در دوره نمايندگي حداکثر برخورد با نمايندگان خاطي در مجلس، لغو اعتبارنامه وي خواهد بود.
براي اجراي محروميت نمايندگان از شرکت در نشست هاي مجلس و کميسيون ها و لغو اعتبارنامه هاي آنها، بايد در جلسه رسمي غير علني پيش از راي گيري در اين زمينه، نخست گزارش هيئت نظارت خوانده شود و سپس نماينده متخلف که مي تواند نيمي از وقت خود را به يکي از نمايندگان بدهد به مدت نيم ساعت دفاعيات را مطرح کند.
همچنين اجراي مصوبات مجلس در اين موارد، مستلزم تاييد شوراي نگهبان است يعني لغو اعتبارنامه نمايندگان پس از تصويب در مجلس بايد به تاييد شوراي نگهبان برسد.
جایگاه نمایندگان
جايگاه نمايندگان، پس از ارائه اعتبارنامه نمايندگان به مجلس به حكم قرعه تعيين شده و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد.
قرعه كشى هر شش ماه يكمرتبه تجديد مى شود و نمايندگانى كه در قرعه قبل در قسمت جلو مجلس بوده اند به حكم قرعه در قسمت دوم مجلس استقرار خواهند يافت.
در دو رديف اول رئيس جمهور، معاونان و مشاوران او، اعضاى شوراى نگهبان و هيئت وزيران و معاونان امور مجلس و ديگر افراد مجاز طبق اين آئين نامه خواهند نشست و افراد مذكور به هيچ وجه مجاز به نشستن در صندلى نمايندگان و يا تردد در محل استقرار نمايندگان نمى باشند.
کمیسیون های تخصصی مجلس و وظایف آنها
هر يك از كميسيون هاى تخصصى مجلس كه مطابق آئين نامه تشكيل مى گردند در محدوده تخصصى خود داراى وظايف و اختياراتى هستند که می توان این وظایف را به ۶ بخش اساسی و کلی تقسیم کرد.
۱- بررسي طرحها ولوايح ارجاعي و گزارش آن به مجلس شوراي اسلامي.
۲- رسيدگي به درخواستهاي تحقيق و تفحص.
۳- رسيدگي به سؤال نمايندگان از رئيس جمهور و وزيران.
۴- بررسي موارد ارجاعي از لوايح برنامه توسعه و بودجه سالانه و گزارش آن به كميسيون تلفيق.
۵- كسب اطلاع از كم و كيف اداره امور كشور، دريافت و بررسي گزارشهاي عملكردي و نظارتي از اجراء قوانين مربوط به دستگاههاي ذي ربط.
۶- تهيه گزارش موردي و سالانه در خصوص امور اجرائي دستگاهها و نحوه اجراء قوانين به خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالانه و ارائه نكات مثبت، منفي و پيشنهاد نحوه اصلاح آن و تقديم گزارش به مجلس جهت قرائت.
البته براساس تبصره قانونی كميسيونها مي توانند در موارد مهم و حساس و در مواجهه با تخلفات يا سوء مديريت، با دعوت از مسئولين ذي ربط موضوع را بررسي نموده و گزارش آن را به هيئت رئيسه ارائه نمايند.
هيئت رئيسه مي تواند گزارش مذكور را در دستور كار مجلس قرار دهد.
در اين صورت سخنگوي كميسيون و نماينده دولت هركدام به ميزان پانزده دقيقه و شش نفر از نمايندگان به قيد قرعه از بين متقاضيان هركدام به ميزان پنج دقيقه، نظرات خود را بيان مي نمايند.
۱۷ کمیسیون تخصصی در مجلس با حضور نمایندگان فعال می شوند که عبارت است از:
کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی
کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی
کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی
کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی
کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی
کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی
کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی
کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی
کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی
کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی
کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی
کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی
کمیسیون اصل نود قانون اساسی مجلس شورای اسلامی
کمیسیون تحقیق مجلس شورای اسلامی
کمیسیون سیاست داخلی و شوراهای مجلس شورای اسلامی
کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی مجلس مجلس شورای اسلامی
کمسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی
هر یک از این کمیسیون ها با توجه به حیطه تخصص و مسئولیت خود به مسائل مختلف ورود پیدا کرده و وظایف خود را در چارچوب اختیارات تعیین شده به انجام می رسانند.
پس از انتخاب اعضاى كميسيون ها، هر كميسيون به رياست مسن ترين عضو و با حضور حداقل دوسوم اعضاء خود منعقد و بلافاصله يك رئيس، دو نايب رئيس، يك سخنگو و دو دبير با رأى مخفى با ورقه و اكثريت نسبى به مدت يكسال انتخاب مى کند.
کمیسیون های «مشترک» و «ویژه»
البته علاوه بر ۱۷ کمیسیون تخصصی، كميسيون مشترك درمورد طرحها و لوايحى كه به تشخيص هيئت رئيسه به دو يا چند كميسيون ارتباط اساسى داشته باشد نیز تشکیل می شود.
براساس آیین نامه مجلس، اعضاء كميسيون مشترك بيست و سه نفر هستند که تعيين سهم هر كميسيون به وسيله هيئت رئيسه مجلس و انتخاب آنان توسط كميسيون مربوط است.
كميسيون مشترك نیز در انتخاب هيئت رئيسه و ارائه گزارش و همچنین ساير مقررات مانند ديگر كميسيون ها اقدام مى کند.
همچنین كميسيون ويژه نیز علاوه بر کمیسیون های دیگر قادر به فعالیت در پارلمان است به طوری که این کمیسیون در مسائل مهم و استثنائى كه براى كشور پيش مى آيد به پيشنهاد حداقل پانزده نفر از نمايندگان و تصويب مجلس تشکیل شده و برای تهيه گزارش به کار گرفته می شود.
اعضاى كميسيون ويژه كه پانزده نفر خواهند بود، مستقيما در جلسه علنى توسط نمايندگان با رأى مخفى و اكثريت نسبى انتخاب خواهند شد.