به گزارش «نماینده» اگرچه پیش‌بینی‌ها تا سال ۲۰۲۰م. افزایش ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتری تراز آب خزر را نشان می‌دهد اما از سال ۲۰۰۶م. همچنان شاهد کاهش تراز آب خزر از ۳ تا ۵ سانتیمتر هستیم. در نواحی جنوبی دریای خزر کاهش تراز آب تا حدود ۱۸ سانتیمتر مشاهده شده که موجب کاهش عمق تالاب‌های ساحلی شده است. تغییرات اقلیم و نوسانات آب دریای خزر اثرات گسترده‌ای بر جمعیت، اقتصاد و توسعه منطقه دارد و تبعات زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و تغییرات اقلیم و نوسانات آب دریا در این منطقه چند بعدی بوده است.
«رحمت‌الله نوروزی»، نماینده علی آباد در مجلس و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی با اشاره به اهمیت ویژه دریای خزر از قدیم الایام به «نماینده» گفت: «دریای خزر به لحاظ ژئوپلتیک و سوق الجیشی و همچنین زیست محیطی، منطقه ویژه‌ای را تشکیل داده است.»
طرح‌های انتقال آب
برخی صاحبنظران حوزه آب معتقدند اساساً انتقال آب از حوزه‌ای به حوزه دیگر اقدام عبثی است و تنها موجب اتلاف منابع پولی خواهد شد که به جیب عده‌ای خاص می‌رود. این عده عقیده دارند اقدامات مؤثرتری همچون تغییر نوع آبیاری‌ها، کاهش صنایع و کشت‌هایی که در بخش آب پرمصرف هستند می‌تواند راهگشای مشکلات کم آبی باشد.
نوروزی درخصوص طرح‌های انتقال آب از خزر معتقد است: «با توجه به بحران آبی که کشور با آن مواجه است، دولت‌ها از زمان آقای هاشمی به بعد همواره به دنبال اجرای طرح انتقال آب خزر به فلات مرکزی ایران بودند که البته هیچ‌کدام از طرح‌ها عملیاتی نشده‌اند. لازم است تا دولت‌ها از تجربه موفق کشورهای دیگر استفاده کنند تا هم مشکل کم آبی مرتفع گردد و هم سلامت دریای خزر به مخاطره نیفتد.»
نوروزی در ادامه تجربه‌های ناموفق زیست محیطی در ایران را متذکر شد و گفت: «دریاچه ارومیه و زاینده رود الگوهای ناموفقی هستند که باید مراقبت شود تا در سایر بخش‌های کشور این تجارب ناموفق که حاصلی جز خسران نداشتند، تکرار نشود. در این خصوص کار کارشناسی و تحقیقات از اولویت‌هاست و نتیجه بررسی‌های همه‌جانبه می‌تواند تعیین کننده باشد که آیا انتقال آب می‌تواند مؤثر باشد یا خیر.»
یوسف‌نژاد، نماینده منتخب مجلس دهم از ساری نیز با اشاره به اینکه به گواه اکثر کارشناسان «طرح انتقال آب دریای خزر به استان سمنان» خیانتی آشکار به محیط زیست مازندران است و عواقبی جبران ناپذیر را در پی خواهد داشت؛ گفت: «متأسفانه چالش‌های زیست محیطی این طرح به قدر کفایت از سوی مشاور طرح مورد بررسی قرار نگرفته و به استناد گزارشی که در چهارم آذرماه سال ۱۳۹۳ توسط دفتر مطالعات زیربنایی (گروه آب) تهیه و تسلیم مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی شده است، مهمترین چالش این طرح مربوط به بهره‌وری اقتصادی آن است که از قضا اصلی‌ترین دلیل اجرای آن از سوی دولت‌ها اعلام می‌شود.»
وی ادامه داد: «امیدوارم وزارت نیرو توجهی جدی به جزئیات طرح انتقال آب خزر به سمنان داشته باشد و با عنایت به جمیع جهات، آن را از دستور کار خود خارج کند.»
خلیج گرگان، اولین قربانی دریای خزر
شواهد نشان می‌دهد این کاهش تراز آب خزر در حال حاضر بیشترین تأثیر را بر خلیج گرگان گذاشته و موجب خشک شدن بخشی از آن شده است در حالی که این خلیج از اهمیت اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی زیادی برخوردار است.
خلیج گرگان تنها خلیج دریای خزر در مرزهای سیاسی ماست که جنبه استراتژیک دارد، به طوری که روس‌ها به‌ویژه در دوران قاجار علاقه و تمایل خاصی به آن داشتند؛ چراکه با توجه به زیاد بودن عمق آب آن، کشتی‌های تجاری و مسافربری در آن لنگر می‌انداختند. این خلیج چه از نظر جغرافیایی و چه از نظر زیست محیطی، موقعیت خاصی دارد که به دلیل همین موقعیت، مورد توجه است.
خلیج گرگان در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپوی زاغمر، به‌عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر به ثبت رسید. بنابراین نه تنها خود خلیج، بلکه نواحی اطراف آن شامل شبه جزیره میانکاله (پناهگاه حیات‌وحش) و تالاب بین‌المللی گمیشان، یک مجموعه ارزشمند زیست محیطی است. این خلیج همچنین زیستگاه و محل تخمگذاری بسیاری از گونه‌های بومی دریای خزر از جمله ماهیان خاویاری است که ارزش اقتصادی زیادی برای ایران دارند. آرام بودن آب خلیج نیز شرایط مناسبی برای آن به عنوان یک تفریحگاه دریایی ایجاد کرده است. لذا این خلیج به لحاظ اقتصادی، تجاری، زیست‌محیطی و تفریحی ارزشمند است. بنابراین به همان اندازه نیز حفاظت از آن ارزش و اهمیت دارد. با این حال متأسفانه اکنون شاهد نابودی تدریجی و البته سریع این خلیج هستیم. مهمترین مشکل این خلیج، پس‌روی آب آن به سمت دریا و کاهش شدید عمق آب آن است. اگرچه پس‌روی آب خلیج از سال‌ها پیش شروع شده، اما از دو سه سال اخیر این پس‌روی کاملاً محسوس و به سرعت در حال پیش‌روی است. پس‌روی و کاهش عمق آب خلیج به حدی است که اکنون تا یک کیلومتر را با ماشین می‌توانید به داخل دریا (یعنی منطقه‌ای که در گذشته پر آب و محل لنگر انداختن کشتی‌ها بوده است)، برانید. این وضعیت واقعاً نگران کننده است، زیرا به عقیده متخصصان، در صورت ادامه این مسير خلیج گرگان تا ده سال دیگر به‌طور کامل خشک خواهد شد.
اقدامات روسیه برای حل مشکل کاهش آب خزر
روند کاهشی سطح آب خزر که به دلیل عمق کم در سواحل شمال و شمال شرقی یک جابجایی ۱۸۰ کیلومتری در خط ساحلی به وجود آورد و مشكلات ناشی از آن برای اتحاد جماهیر شوروی موجب شد تا چند اقدام برای جلوگیری از كاهش ارتفاع آب اتخاذ شود، منحرف ساختن و انتقال آب از رودخانه‌هایی كه به اقیانوس منجمد شمالی می‌ریزند به سمت جنوب و به مقصد دریای خزر، بستن راه ورود آب به خلیج قره بغاز (این خلیج در كنار صحرای سوزان قره قوم است و به‌وسیله تنگه باریكی به دریای مازندران مرتبط است و میزان تبخیر در آن بسیار بالاست و سطح آن از سطح دریای خزر پایین‌تر است) و بالاخره استفاده از پوشش مكانیكی ضد تبخیر و خشكانیدن قسمت‌هایی از ساحل كم عمق شرقی و شمال شرقی جهت تقلیل سطح تبخیر.
سخن پایانی
هرچند وخامت اوضاع در زمینه «کیفیت» آب خزر از چندین سال پیش آغاز شد، از همان زمان که ساکنان شمال کشور شاهد ورود انبوه زباله‌ها و سایر آلاینده‌های زیست محیطی همچون شیرابه زباله، فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و تجاری و سموم کشاورزی به رودخانه‌ها و پس از آن سرریز به خزر می‌شدند، حتی مزه آب آشامیدنی نیز تغییر کرد و البته این شرایط همچنان ادامه دارد اما با کاهش «کمیت» آب خزر زنگ خطری نواخته شده که یادآور خاطرات تلخی همچون زانیده رود و دریاچه ارومیه می‌باشد. امید است مسئولین اقدامات تشدید کننده این خطر را متوقف کرده و هر چه سریع‌تر به دنبال راه‌حلی برای این مشکل باشند قبل از اینکه خزر هم به وضعیت ارومیه دچار شود چراکه نوش‌دارو بعد از مرگ سهراب به کار نمی‌آید!