«نماینده» - فعالان بخش اقتصادی و صنعتی همواره درباره وضعیت اقتصادی کشور و به‌ویژه خراسان‌رضوی صحبت می‌کنند، در واقع موضوعات رکود و وضعیت بخش خصوصی در پسابرجام یکی از موضوعات است که باید به آن توجه ویژه‌ای داشت.
در این میان مباحث دیگری هم برای فعالان اقتصادی مطرح است که برای اطلاع کامل از آنها و نظرات بخش خصوصی خراسان‌رضوی در مورد سیاست‌های اقتصادی گفت‌وگویی با غلامرضا شافعی؛ نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران و رئیس اتاق بازرگانی خراسان‌رضوی داشته‌ایم که مهم‌ترین محور‌ها و مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
- خراسان رضوی در بخش تعاملات ۳ جانبه دارای مزایای بسیار زیادی است.
- در صحنه عمل برای خروج از رکود به ویژه در بخش واحدهای کوچک و متوسط تغییر آنچنانی مشاهده نشده است.
- شیوه بودجه‌ریزی کنونی استاندارن را به تنخواه‌داران دولت تبدیل کرده است.
- باید در امر بودجه‌ریزی اختیارات نسبی به استانداران برای خرج کردن درآمدهای خود داده شود.
- تاکنون تنها ۱۵ درصد قانون بهبود فضای کسب و کار اجرایی شده است.
- آیین نامه تعامل با هیئت‌های خارجی در خراسان رضوی تدوین شده است.
- عمان، ویتنام و روسیه از جمله کشورهای هدف برای برقراری ارتباط در خراسان رضوی هستند.
- کلید حل تمام مشکلات اقتصادی پیشگیری از رانت و فساد است.
یکی از موضوعاتی که هم‌اکنون کشور و خراسان‌رضوی را درگیر خود کرده، رکود و تعطیلی کارخانجات بوده که در واقع سبب ایجاد مشکل برای اقتصاد کشور شده است، به‌نظر شما راهکار رفع آن چیست؟
شافعی: رکود تمام کشور را فرا گرفته و در خراسان رضوی یکسری مزیت‌هایی وجود دارد که در فضای جدید می‌تواند برای استان در حل مشکل رکود تمایز ایجاد کند.
مزیت داخلی خراسان‌رضوی که از گذشته نیز وجود داشته، بارگاه منور رضوی است که رفت و آمدهای زیادی را در استان ایجاد می‌کند که در دنیا نظیر آن بسیار کم پیدا می‌شود. مزیت‌های بیرونی نیز این است که هم‌مرزی خراسان‌رضوی با تعدادی از کشورها فعالیت برون‌مرزی ما را می‌تواند به عنوان یک اولویت مورد توجه قرار دهد.
کشورهای آسیای میانه و افغانستان با خراسان‌رضوی هم مرز هستند و علاوه بر این قرابتی با کشورهای هند و چین نیز در خراسان‌رضوی وجود دارد که این استان را بسیار متمایز کرده و در این فضای تعاملی که ایجاد شده و نگاه جدید برون مرزی به اقتصاد ایران، خراسان‌رضوی را در یک موقعیت ویژه‌تر قرار داده است چراکه در این وضعیت دولت نیز برای فعالیت‌های برون‌مرزی ۲ اولویت تعیین کرده است، نخست ارتباط با کشورهای همسایه و دوم تعامل با کشورهای مسلمان است که از هر دو جهت، خراسان‌رضوی وضعیت ویژه‌ای دارد.
آنچه که به عنوان یک اولویت مطرح بوده، این است که فعالیت‌های سه جانبه با همسایگان افزایش پیدا کند در گذشته به علت روبه‌رو بودن با تحریم این دسته از فعالیت‌ها را بسیار محدود کرده بودند و این در حالی است که بسیاری از کشورهای توسعه یافته مشغول انجام پروژه‌هایی در کشورهای اطراف ما از گذشته بوده‌اند و هم‌اکنون نیز این اقدامات ادامه دارد، هم‌اکنون که وضعیت تحریم قدری متفاوت شده مزیت اصلی خراسان رضوی این است که در انجام طرح‌های در دست اقدام آنها مشارکت داشته باشیم.
در این پروژه‌ها هم به لحاظ تأمین نیروی انسانی و هم به لحاظ تأمین منابع اولیه خراسان دارای اولویتی بسیار بزرگ است بسیاری از طرح‌های عمرانی در حال انجام هستند که از لحاظ خدمات فنی و مهندسی و مواد اولیه ساختمانی نیازمند همکاری بوده و استان می‌تواند در فضای جدید در این بخش وارد عمل شود.
گرچه مرکز آمار کشور در مورد خروج از رکود نتایج مناسبی را گزارش داده اما در صحنه عمل به ویژه در بخش واحدهای کوچک و متوسط تغییر آنچنانی مشاهده نشده است.
سیاست‌های مالی و پولی دولت در سال جدید را تا چه حد در رفع مشکلات اقتصادی مؤثر می‌دانید؟
شافعی: باید گفت در کل سیاستگذاری بودجه مشکلاتی وجود دارد. این سیستم بودجه‌ریزی و شیوه اجرای آن اصلاً جوابگو نیست زیرا در واقع استانداران را به‌عنوان تنخواه‌داران بودجه در نظر گرفته و نگاهی کاملاً هزینه‌ای به استان‌ها دارد به این ترتیب که هر استانی با چانه‌زنی و رایزنی برای خودش بودجه‌ای را اختصاص می‌دهد و برای هزینه‌کرد آن نیز برنامه‌ریزی می‌کند.
هیچگاه در نظام بودجه‌ریزی کشور نگاه درآمدی به استان‌ها وجود نداشته و باور بر این است که برای بهبود امور در نظام بودجه‌ریزی کشور سیاست‌های منطقه‌ای باید بسیار مورد توجه قرار بگیرد و به درآمد و هزینه استان‌ها نیز توجه شود و تفویض اختیار نسبی که هم‌اکنون وجود ندارد باید در نظام ایجاد شود تا استان‌ها به درآمد حاصل خود توجه داشته باشند؛ این راهکار می‌تواند سبب توسعه کشور شود.
همچنین نگاه منطقه‌ای و تفویض اختیار بیشتری به استانداران باید مورد توجه و اهتمام قرار بگیرد به عبارت دیگر هر کسی دخل و خرج را نگاه کرده و بر مبنای درآمد بیشتر استان خود بتواند هزینه‌های توسعه‌ای داشته باشد.
این در حالی است که هم اکنون بیشتر به خرج توجه شده تا دخل و علت این امر هم این است که از گذشته منبع درآمد نفتی وجود داشته که باید به نوعی در کشور هزینه می‌شده و توزیع آن نیز بیشتر به موضوعاتی مانند لابی و چانه‌زنی ارتباط داشت که باید از میان برداشته شود.
مشکل دیگری که در نظام بودجه‌ریزی کشور وجود دارد این است که همواره بیش از ۹۵ درصد هزینه‌های جاری دستگاه‌ها محقق می‌شود اما درصد کمی از بودجه‌های عمرانی اجرا می‌شود و دولت عیالوار پرهزینه هر چیزی که دارد هزینه حقوق و مزایا می‌کند و در هر جایی که کسری بودجه به وجود می‌آید، آثار آن متوجه بخش عمرانی می‌شود. در همین راستا دیده می‌شود برخی از پروژه‌ها چندین سال است که به بهره برداری نرسیده و سرمایه‌ای در آنها اتلاف شده و بدون بازدهی باقی مانده است.
وظیفه مجلس در قبال وضعیت اقتصادی از دیدگاه شما چیست؟
شافعی: نظام قانونگذاری ما در کشور دچار مشکلات زیادی است که به تمام دوره‌های مجلس تسری دارد در واقع به تعبیری عامیانه ما یک کارخانه تولید قوانین را در قوه قانونگذار خود راه‌اندازی کرده‌ایم و مرتب هم قانون تدوین می‌کنیم و اشکال اساسی که در آن وجود دارد این است که نظارت بر اجرای آنها وجود ندارد.
شیوه قانونگذاری نیز دچار اشکال است صراحتا باید گفت که اگر بنا بر این باشد که قانون جدید تصویب شود باید از قبل مورد مطالعه دقیق قرار گرفته و اثرات مثبت و منفی آن در نظر گرفته شود و پس از آن قانون تصویب شود نه اینکه بدون در نظر گرفتن عواقب آن تنها مصوبه‌ای به صحن علنی رفته و در مورد آن رأی گیری شود.
هم اکنون بسیاری از قوانین بدون مطالعه دقیق تصویب می‌شوند که حاصل آن این است که در کشور در بخش‌های مختلف به ویژه حوزه اقتصادی یک سری قوانین در هم تنیده، پیچیده و متناقض داریم؛ هم اکنون شاهد این هستیم که قوانینی وجود دارند که با هم متناقض هستند و مشاهده شده که در کشور برای یک امر واحد ۲ قانون کاملا متناقض اجرایی می‌شود.
مجلس باید بیش از اینکه به تولید قانون فکر کند، به نظارت بر آنها فکر کند؛ هم اکنون قانون‌گریزی در کشور تبدیل به یک امر مرسوم شده و باید از ترویج آن پیشگیری شود.
به‌عنوان مثال قانون فضای کسب و کار تاکنون حدود ۱۵ درصد اجرایی شده و این موضوع تورم مقررات که کشور ما به آن دچار شده یک مشکل بسیار اساسی است که باید به آن توجه داشت.
وضعیت اقتصاد خراسان رضوی با وجود تعاملات خارجی کنونی را به چه صورت ارزیابی می‌کنید و به نظر شما این موضوع تا چه حد می‌تواند به افزایش سرمایه‌گذاری خارجی کمک کند؟
شافعی: در شورای گفت‌وگوی بخش خصوصی و دولت تصویب شد که آئین‌‌نامه‌ای تدوین شده تا برای پذیرش و اعزام هیئت تعیین تکلیف کرده و بر اساس مطالعات صورت گرفته و برآورد مثبتی از نتایج آن در زمینه تعامل با خارجی‌ها اقدام شود.
در همین آیین‌نامه وظایف سازمان‌های مختلف مشخص شده و برای آن دبیرخانه‌ای نیز تشکیل شده که رفت و آمد و تعاملات با خارجی‌ها از بلاتکلیفی خارج شود. برای سال ۹۵ کشورهایی را که تصمیم داریم به آنها هیئت اعزام کنیم، بررسی و مشخص شده‌اند که شامل عمان، ویتنام، روسیه و کشورهای همسایه هستند.
سیاست‌های کلی که در اقتصاد مقاومتی هستند باید مورد تأکید قرار بگیرند به بیان دیگر باید در نظر داشت که هدف ما از تعاملات با کشورهای خارجی تقویت تولید داخلی باید باشد؛ موضوع بعدی که به عنوان یک واقعیت هم در خراسان‌رضوی و هم در تمام کشور مطرح بوده این است که ما به لحاظ تکنولوژیکی و ابزارآلات تولید عقب افتاده‌ایم. باید بتوانیم در تعاملات خارجی این خلاء را پر کرده و جذابیت‌های لازم را برای این بخش به وجود بیاوریم.
همچنین در بخش صنعت محصولاتی تولید می‌شوند که به‌زودی از بازار مصرف حذف شده و نه تنها جذابیت ندارند بلکه آینده‌ای نیز برای تولید آنها متصور نیست به بیان دیگر و به عبارتی عامیانه باید از خرج‌کردن آفتابه برای لحیم در تولید محصولات قدیمی خودداری کرد برای برخی از تولیدات در آینده هیچ هزینه‌ای نباید کرد زیرا از چرخه مصرف در حال خارج شدن هستند.
البته باید در نظر داشت هر کسی که از خارج وارد ایران می‌شود، در وهله نخست به فکر سود خود است باید در این زمان حساس از بروز این مشکل پیشگیری کرده تا تعاملات خارجی به تولید داخلی خللی وارد نکند.
به نظر شما اجرای برجام در تعاملات اقتصادی کشور تأثیر محسوسی تاکنون گذاشته است؟
شافعی: یکی از دستاوردهای اجرای برجام این است که در تعاملات، کشورهای خارجی از تصور اشتباه خود در مورد ایران فاصله می‌گیرند باید گفت که تعداد زیادی از تجار خارجی وقتی وارد کشور می‌شوند، باور نمی‌کنند که ایران تا این حد پیشرفته و توسعه یافته باشد تصور اشتباه عوامل اقتصادی خارجی سابق بر این بسیار واهی است که در آن ایران را به تعبیری یک بیابان بی آب و علف می‌دیدند که مردمانی بسیار خطرناک در آن زندگی می‌کنند که این تصویر غلط با تعاملات از بین رفته و هم اکنون مشاهده می‌شود که بیش از پیش به فعالان اقتصادی ایرانی احترام گذاشته شده و تصور اشتباه آنها رو به تغییر است.
تغییر تصور هیئت‌هایی که به ایران سفر می‌کنند سبب توزیع تفکر جدید در مورد وضعیت کشور در همه حوزه‌ها شده اما باید در مراودات خارجی از دستاوردها محافظت شود تا کشور در موارد اقتصادی دچار مشکل نشود و در واقع تبدیل به بازار جدید برای فروش محصولات خارجی نشود.
در مورد شعار سال آیا موضوعی دارید که نیاز به ذکر آن ببینید؟
شافعی: باید بیش از این‌ها به احیای شعارهای سال توجه و اهتمام نشان داد شعار امسال نیز با درایت کامل مقام معظم رهبری اعلام شده البته موضوع اقتصاد مقاومتی از سال ۸۹ در بیانات مقام معظم رهبری به آن تأکید شده است اما این شعار در این موقعیت که در واقع شروع تعاملات خارجی بوده بسیار مهم است.
در واقع باید در نظر داشت که هر استفاده‌ای از هر کشور و یا موقعیت تعاملی ایجاد می‌شود برای افزایش توان داخلی باشد و در آنها باید اقتصاد مقاومتی مد نظر قرار گیرد.
مسئله مهم در این مقوله اجرای شعار است که لازمه آن عزمی جزم بوده همچنین باید در نظر داشت یکی از مهم‌ترین اجزای اقتصاد مقاومتی که مقام معظم رهبری به آن تأکید داشته‌اند مردمی‌کردن اقتصاد بوده که همان اجرای سیاست اصل ۴۴ قانون اساسی است که درصد اجرای آن بسیار پایین است.
اگر قرار است در اقتصاد رشد داخلی اتفاق بیفتد باید ریشه فساد و رانت‌خواری گرفته شود به بیان دیگر تا زمانی که فساد اقتصادی در کشور وجود داشته باشد هیچگاه اقتصاد مقاومتی عملی نمی‌شود.