ثمانه اکوان - مروری بر وقایع و سخنرانی‌های صورت گرفته بعد از بسته شدن پروندة مطالعات ادعایی در شورای حکام سازمان بین‌المللی انرژی اتمی نشان می‌دهد ایران هنوز هم راه زیادی برای رفع تحریم‌ها و عادی‌سازی پروندة هسته‌ای در شورای حکام و سازمان ملل دارد؛ راهی که به نظر می‌رسد آن‌طور که مسئولان دولتی عقیده دارند، چندان هم هموار نیست.
روز سه‌شنبه گذشته شورای حکام با توجه به گزارشی که دبیر کل سازمان بین‌المللی انرژی اتمی به اعضا ارائه کرده بود، پروندة مطالعات ادعایی و یا همان «پی. ام. دی» را برای همیشه بستند. این اقدام اما همان‌طور که از قبل پیش‌بینی می‌شد برای هر کدام از طرفین درگیر در پروندة هسته‌ای ایران، به یک معنای خاص بود. از نظر آمریکا و شورای حکام این اقدام به معنای فراهم شدن شرایط برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جهت تمرکز ویژه بر بازرسی‌های گستردة بعدی در راستای اجرای برجام است. گرچه «جان کری» در لحنی خرسند و هیجان‌زده گزارش خود از بسته شدن «پی. ام. دی» در شورای حکام سازمان بین‌المللی انرژی اتمی را در اختیار وب‌سایت وزارت امورخارجه کشورش قرار داد اما به نظر نمی‌رسد خوشحالی مقام‌های وزارت امور خارجه ایران هم دست کمی از هیجان جان کری در این باره داشته باشد. این در حالی است که هنوز هم ابهام‌های زیادی راجع به اثرگذاری گزارش «آمانو» بر دیگر فعالیت‌های مرتبط با اجرای توافق هسته‌ای وجود دارد. از سوی دیگر این اتفاق را نمی‌توان پایانی بر داستان مطالعات ادعایی دانست و آن‌طور که رسانه‌ها و همچنین مقام‌هاي کشورهای غربی و به‌خصوص آمریکا بیان کرده‌اند، پایان «پی. ام. دی» پایانی بر تلاش‌های کشورهای غربی جهت کشف اسرار پروندة هسته‌ای کشورمان در سال‌های قبل از توافق نخواهد بود.
اما مهم‌ترین ویژگی‌های دوران پسا «پی. ام. دی» چه خواهد بود؟ و چرا ایران نباید آن‌قدرها که مسئولان ایالات‌متحده دربارة گزارش آمانو و بسته شدن «پی. ام. دی» هیجان‌زده هستند، خوشحال باشند؟ نگاهی به چند اتفاق جالب که درست در روز بسته شدن پروندة مطالعات ادعایی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افتاد و یا اتفاق‌های حاشیه‌ای در روزهای منتهی به جلسة شورای حکام، به خوبی نقشة راه بعدی کشورهای غربی در جهت مواجهه با ایران را نشان می‌دهد.
۱- چند روز قبل از جلسة شورای حکام، مجلس نمایندگان آمریکا طرحی را تصویب کرد که بر اساس آن هر فردی از کشورهای اروپایی که سابقة سفر به ایران داشته باشد، برای ورود به آمریکا باید ویزای این کشور را دریافت کند و برنامة لغو روادید برای این افراد عملاً اجرایی نخواهد شد. این مصوبه همان‌طور که نمایندگان کشورهای اروپایی در سازمان ملل نیز در نامة خود اشاره کردند، می‌تواند مانع بزرگی بر سر راه تجارت این کشورها با ایران باشد و این باز به نوعی ایجاد تحریم و مانع بر سر راه اجرایی شدن توافق هسته‌ای خواهد بود.
۲- دومین مسئله‌ای که نقشة راه کشورهای غربی و به‌خصوص آمریکا را در سیستم پسا «پی. ام. دی» مشخص می‌کند، گزارش رسانه‌های این کشورها دربارة آزمایش موشک‌های بالستیک ایرانی است. این گزارش‌ها بود که باعث شد کارشناسان سازمان ملل بیان کنند این اقدامات مخالف قطعنامة سازمان ملل بوده و می‌تواند باعث شود ایران مورد تحریم‌های شدیدتری قرار گیرد. نتیجه‌گیری مطرح شده در پنل کارشناسی سازمان ملل، آن‌طور که خبرگزاری رویترز گزارش داده است به احتمال زیاد به وضع تحریم‌های جدید ضد ایران ختم می‌شود که به نظر می‌رسد آمریکا نیز با آنها مخالفتی نخواهد کرد. کاخ سفید بعد از پایان یافتن جلسة بستن پروندة «پی. ام. دی» در شورای حکام در بیانیه‌ای اعلام کرد که اگر هرگونه اقدامی برای تحریم ایران به خاطر این فعالیت‌های موشکی صورت گیرد، اقدامی در راستای مخالفت با آن صورت نخواهد داد. این پنل کارشناسی در گزارش خود آورده است که آزمایش موشک «عماد» نقض پاراگراف نهم از قطعنامة ۱۹۲۹ است. این قطعنامه در سال ۲۰۱۰م. تصویب شد و در نتیجه آن تحریم‌های شدیدی ضد ایران به اجرا گذاشته شد. این گزارش ۱۰ صفحه‌ای روز یازدهم سپتامبر تهیه شده و به اعضای شورای امنیت سازمان ملل ارائه شده است.
زمانی که توافق هسته‌ای صورت گرفت، بسیاری از کارشناسان بیان می‌کردند که بر اساس این توافق، ایران باید به تمام قطعنامه‌های سازمان ملل در مورد فعالیت‌های موشکی خود نیز پایبند بوده و از آزمایش موشک‌های جدید دوربرد خودداری کند اما مقام‌های ارشد مذاکره کنندة هسته‌ای هیچ‌گاه این موضوع را با وجود اصرار آمریکایی‌ها دربارة صحت این ادعا نپذیرفتند. انتشار این گزارش دقیقاً در روزی که شورای حکام گامی مهم در جهت برطرف کردن اختلاف‌هاي قبلی ایران و اعضای گروه ۱+۵ برداشت، اقدامی قابل تأمل است.
بر اساس گزارش رویترز، گزارش پنل کارشناسان تحریم سازمان ملل در واقع می‌تواند به بهانة خوبی برای جمهوری‌خواهان تندرو در کنگرة آمریکا تبدیل شود که رژیم قبلی تحریم‌ها را – که هنوز هم به صورت کامل برداشته نشده است – بار دیگر به رسمیت بشناسد.
۳- سومین مسئله‌ای که در گزارش‌های مربوط به پروندة «پی. ام. دی» و سخنرانی آمانو در جلسة شورای حکام قابل توجه است، شگفتی آژانس و همچنین کشورهای غربی از سرعت ایران در اجرای برجام است! آمانو گفت: «ایران با سرعتی بالا، در حال اجرای گام‌های مقدماتی برجام است و با جدیّت، مراحل مورد نیاز را پشت سر می‌گذارد.» آمانو با این حال ضمن استقبال از این سرعت بالا، تصریح کرده است که این سرعت بالا باعث نمی‌شود که باقی مراحل اجرای برجام با همین سرعت پیش رود و ادامه داد: «آژانس برای راستی آزمایی گام‌های مقدماتی ایران برای اجرای «برجام» به زمان نیاز دارد و این (رسیدن به مرحلة اجرای برجام) تنها به سرعت اقدامات ایران بستگی ندارد.» شاید بهتر باشد کمی از میزان ذوق‌زدگی مسئولان ایرانی کم شود تا متوجه شوند آیا واقعاً هدف اصلی آمریکا و متحدان اروپایی‌اش برداشتن تحریم‌ها هست و یا اینکه اهداف دیگری برای اجرایی کردن در سر دارند.
۴- یکی از نکات جالب دیگر که در شمارة گذشته «نماینده» نیز به آن اشاره شده بود، تلاش آمریکا برای محق جلوه دادن خود در تمام طول دوران مبارزه این کشور ضد برنامة هسته‌ای کشورمان بود. گزارش آمانو از مطالعات ادعایی دقیقاً همین هدف آمریکا را دنبال کرد و جان کری وزیر امور خارجه ایالات‌متحده نیز همان‌طور که بارها این مسئله را بیان کرده بود، این بار نیز تأکید کرد که گزارش آژانس نشان داد تمام ادعاهای آمریکا برای فعالیت‌های غیر صلح‌آمیز هسته‌ای ایران قبل از سال ۲۰۰۳م. حقیقت داشته است. او بعد از جلسة شورای حکام در بیانیه خود تأکید کرد: «در بیانیه وزیر خارجه آمریکا آمده است: «گزارش روز دوم دسامبر مدیرکل، با آنچه آمریکا از دیرباز دربارة فعالیت هسته‌ای گذشته ایران ارزیابی کرده بود و همچنین با ارزیابی‌های خود آژانس که در گزارش ۱۱ نوامبر ۲۰۱۱م. منعکس شده بود، هم‌راستا است.» با وجود اینکه تعداد زیادی از کارشناسان از مسئولان وزارت امور خارجه خواسته بودند در این خصوص واکنش نشان داده و به گزارش آمانو اعتراض کنند، ساعاتی قبل از جلسه شورای حکام عراقچی، معاون وزیر امور خارجه گزارش آمانو را «بی‌طرفانه» خواند!