به گزارش «نماینده» متن پنج پیشنهاد احمد توکلی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در مورد بندهای ماده واحده طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت ایران در اجرای برجام» که قرار است در جلسه فردا سه‌شنبه مجلس مطرح شود، به این شرح است؛
«بسم الله الرحمن الرحیم
همکاران ارجمند؛
با سلام و احترام
در مورد بندهای ماده واحده طرح برجام پیشنهادهای چاپ شده‌ای تقدیم کرده‌ام که دلایل آنها را در سطور بعد ملاحظه می‌فرمایید. کسانی که مانند بنده به‌رغم اعتراض به برجام، برای مشروط کردن اجرای آن به کلیات طرح رأی مثبت داده‌اند و دوستانی که به آن رأی نداده‌اند در یک امر مشترک هستند و آن اینکه در برجام شکاف‌هایی وجود دارد که پرکردن آنها به‌قدر میسور وظیفه دینی وملی، و عقلی و نقلی ماست. پیشنهادهای ارائه‌شده حاصل کارشناسی سنگین و زمانبری است، پیشنهادها با این فرض تدوین شده است که ملازمه با رد برجام نداشته باشد و درعین حال اثر واقعی بر نتیجه بگذارد و از سخن‌پردازی دور باشد یا احکام موجود را از آن بپیراید. از همه شما برادران و خواهران گرامی درخواست می‌کنم توجه بفرمایید.
احمد توکلی ۲۰/۰۷/۱۳۹۴
بند ۳
بند ۳ طرح مقرر می‌دارد «دولت موظف است هرگونه عدم پایبندی طرف مقابل را در زمینه لغو مؤثر تحریم‌ها و بازگرداندن تحریم‌های لغو‌شده یا وضع تحریم با هر عنوان دیگر را به دقت رصد کند و اقدامات متقابل را در جهت احقاق حقوق ملت ایران انجام دهد و همکاری داوطلبانه را متوقف سازد و توسعه سریع برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران را سامان دهد، به طوری که ظرف مدت دو سال ظرفیت غنی‌سازی کشور به ۱۹۹هزار سو افزایش یابد. شورای عالی امنیت ملی مرجع رسیدگی به این موضوع است».
پیشنهاد می‌شود:
الف - بعد از عبارت «لغو مؤثر تحریم‌ها و بازگرداندن تحریم‌های لغو شده یا وضع تحریم با هر عنوان دیگر» عبارت «یا هرگونه الزام و اقدام دیگر آنان بر اساس برجام» اضافه شود.
توضیح پیشنهاد:
پیشنهاد الحاق این عبارت از این روست که در برجام، غیر از تعهد در زمینه تحریم‌ها، ۱+۵ به امور دیگری نیز متعهد شده‌اند مانند همکاری‌های فنی و عرضه تجهیزات پیشرفته (ضمیمه ۱ برجام) هرچند که ستانده مهم ایران تعلیق، توقف و لغو تحریم‌هاست، این نوع انشا، در بند ۳ به این معناست که ایران تلویحاً خود اقدامات طرف مقابل را به دو نوع اقدامات مرتبط با تحریم و اقدامات غیرتحریمی تقسیم نموده و تنها در قبال اقدامات مرتبط با تحریم حساسیت دارد و در سایر موارد توجه و ملاحظه‌ای از ناحیه ایران و جود ندارد، لذا پیشنهاد داده شده عبارت مذکور اضافه شود تا اقدامات مرتبط با منافع ایران در حوزه غیرتحریمی (فنی و ...) نیز مشمول حکم گردد.
ب- عبارت «اقدامات متقابل در جهت احقاق حقوق ملت ایران انجام دهد و همکاری داوطلبانه را متوقف سازد و توسعه سریع برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران را سامان دهد. » با عبارت «اقدامات متقابل مقتضی از جمله توقف اقدامات در حال انجام به‌صورت کلی یا جزئی، اعاده اقدامات انجام شده به‌صورت کلی یا جزئی و توسعه فعالیت‌های مشروع هسته‌ای حسب مورد و نیاز کشور» جایگزین شود.
توضیح پیشنهاد:
عبارت جایگزین دست دولت را باز می‌گذارد تا حسب اهمیت نقض عهد طرف مقابل، دست به اقدام متناسب بزند. در غیر این صورت با کوچکترین عهدشکنی آنها دولت باید تمام همکاری را متوقف کند یا به این حکم قانون بی‌اعتنایی نماید. غیر از این، الفاظ پیشنهاد با بار حقوقی روشن‌تر و پیراسته از ادبیات شعاری است.
ج - در انتهای بند ۳ این جمله اضافه شود: «موارد فاقد قید زمانی اختتام در برجام از نظر ایران متضمن هیچ‌گونه محدودیتی برای ایران نیست».
توضیح پیشنهاد:
قطعنامه ۲۲۳۱ نقطه پایانی ۱۰ ساله دارد ( جزء V بند ۳۴ ). ولی برجام فاقد قید اختتام کلی است؛ از همین رو بر اساس بند ۲۶ ضمیمه پنجم برجام، مواعید اختتام مقرر در قسمت‌های مختلف این ضمیمه، تأثیری بر سایر مواعید مقرر در سایر ضمایم و متن برجام ندارد، در عین حال برخی موارد هستند که نه مشمول قید اختتام ۱۰ساله قطعنامه‌اند، نه مشمول مواعید اختتام ضمیمه پنجم و نه مشمول ضابطه زمانی خاص مقرر در متن و سایر ضمایم برجام (نظیر ساخت سانتریفیوژهای نسل ۶ و ۸ به مقدار ۲۰۰ عدد برای هر کدام از این دو نوع مقرر در بند ۶۳ ضمیمه اول برجام؛ بند ۱۸ ضمیمه ۱ درخصوص بازفرآوری سوخت مصرف‌شده هسته‌ای بعد از ۱۵ سال؛ بند ۲۰ ضمیمه ۱ در خصوص ساخت، توسعه و به‌دست آوردن تجهیزات قادر به جداسازی پلوتونیوم، اورانیوم یا نپتونیوم از سوخت تولیده‌شده بعد از ۱۵ سال)؛ در اینگونه موارد پس از ذکر تعهدی برای زمان خاص جمله‌ای به ایران نسبت داده شده است که تنها حکایت از اراده‌ای یک‌طرفه دارد. مثلاً در بند ۱۸ ضمیمه ۱ چنین آمده است:
«ایران به مدت ۱۵سال، و بدون داشتن قصدی برای بعد از آن، وارد فعالیت‌های مربوط به بازفرآوری سوخت مصرف‌شده یا فعالیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه بازفرآوری سوخت مصرف‌شده نخواهد شد...» روشن است که قبل و بعد از ۱۵ سال از هم متفاوتند وگرنه ذکر قید زمان عبث می‌شود، اما برای آنکه همین بهانه ادعای ابدی بودن تعهد را به دشمن ندهد، و به جهت ممانعت از تحمیل تفسیر محدودکننده بر ایران، ضروری است جمله «موارد فاقد قید زمانی اختتام در برجام از نظر ایران متضمن هیچ‌گونه محدودیت برای ایران نیست» در انتهای بند ۳ اضافه شود.
بند ۶
بند ۶ که مقرر می‌دارد: «نظارت‌های آژانس در چارچوب مقررات بین‌المللی و با رعایت مصالح امنیت ملی کشور که شورای عالی امنیت ملی مشخص می‌کند، انجام پذیرد و دولت باید مراقبت کند که در مسیر اجرای برجام و پس از آن حفاظت کامل از اسرار و اطلاعات طبقه‌بندی شده و به‌ویژه در حوزه نظامی و امنیتی صورت پذیرد. میزان همکاری با آژانس منوط به اقدامات احتیاطی لازم برای تضمین این امر توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. همچنین هیچ‌گونه دسترسی نظارتی آژانس به مراکز نظامی و اشخاص حقیقی به بهانه برجام مجاز نیست، مگر آنکه موارد به‌صورت جداگانه و با جزئیات به تصویب شورای عالی امنیت ملی برسد. » نکات زیر پیشنهاد می‌شود:
الف- عبارت «چارچوب مقررات بین‌المللی» به عبارت «چارچوب مقررات معمول و متعارف بین‌المللی» جایگزین شود تا در هر صورت میزان پذیرش مقررات بین‌المللی از نظر ایران در موارد تردید با قید معمول و متعارف محدود شود؛
ب- عبارت «میزان همکاری با آژانس منوط به اقدامات احتیاطی لازم برای تضمین این امر توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است» با عبارت «میزان همکاری با آژانس و سایر کشورها در قالب اسنادی نظیر INFCIRC اولاً منوط به اقدامات احتیاطی لازم برای تضمین این امر توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و ثانیاً دولت و سازمان انرژی اتمی باید مراقبت و احتیاط لازم و کافی را به‌عمل آورند تا اصل این قبیل همکاری‌های ایران با آژانس و سایر کشورها در قالب اسنادی نظیر INFCIRC به‌معنای پذیرش اسناد مذکور به عنوان سند حقوقی لازم‌الاجرا در قبال ایران تلقی نشود و صرفاً اقدامی داوطلبانه و غیرحقوقی از ناحیه ایران است».
تبصره ۲
تبصره ۲ مقرر می‌دارد که با اجرای این قانون چهار قانون مربوط به هسته‌ای که طی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ به تصویب رسیده‌اند، لغو می‌شوند. پیشنهاد این است که به جای لغو قوانین چهارگانه، آنها را به شکل مشروط به تعلیق درآوریم، بنا بر‌این، جمله "لغو می‌شود" از انتهای تبصره حذف و به جای آن اضافه می‌شود: «در صورت پایبندی کامل طرف مقابل به اقدامات خود بر اساس برجام، متوقف می‌شوند و در صورت وقوع هرگونه عدم پایبندی طرف مقابل (به هر طریقی که احراز شود از قبیل اعلام دولت)، مجدد به اجرا در می‌آیند».
توضیح پیشنهاد
دو نفع قطعی از این پیشنهاد به‌دست می‌آید: نخست آنکه مصالحی فراتر از آنچه در این قانون مورد نظر است، با وجود آن قوانین قابل حصول است؛ دوم آن که شبیه سازوکار ماشه عمل می‌کند؛ چرا در حالی که دشمن به جای لغو تحریم‌ها، اکثر آنها را معلق یا متوقف می‌کند، ما یکباره دست به لغو مصوبات مجلس بزنیم؟.
تبصره ۱
کلمه «برجام» جایگزین لفظ توافقنامه شود و گزارش فصلی وزیر امور خارجه به جای آن که تقدیم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی شود، به مجلس تقدیم شود.