به گزارش «نماینده»، اجرای هدفمندی یارانه‌ها این روزها محور بحث و انتقادات بسیاری است. تا جایی که زنگنه عنوان میکند پرداخت یارانه نقدی روزی ۱۰۰ میلیارد تومان از کیسه نفت خارج میکند و وزیر اقتصاد شب پرداخت یارانه نقدی را شب مصیبت عظمای دولت می‌نامد، اما در این باره مجریان واقعی هدفمندی یارانه‌ها هم حرف‌هایی دارند که شنیدنی است. اینکه دولت آیا دولت برای تامین مخارج هدفمندی در تنگناست یا اینکه بر حسب اتفاق این هدفمندی است که دست دولت را گرفته است، نکاتی است که محمدرضا فرزین دبیر سابق هدفمندی درباره آن توضیحات مبسوطی ارائه میکند.
مشروح بخش اول گفت و گوی فارس را با فرزین را بخوانید.
فارس: گزارشی از عملکرد ۴ ماهه بودجه امسال به مجلس ارایه شده که نشان می دهد به طرح‌های عمرانی پرداختی وجود نداشت به نظر می رسد در تامین درآمدها دولت با مشکل مواجه است، بر همین اساس هم پرداخت یارانه نقدی برای دولت فشار مضاعف شده است؟
فرزین: دولت دچار کسری بودجه است. پیش‌بینی از فروش نفت محقق نشده و طبیعی است در پرداخت‌ها با مشکل مواجه باشد. جامعه در رکود بوده و کار دولت سخت است. البته معمولا بودجه‌های عمرانی نیمه دوم سال پرداخت می‌شود.
فارس: پرداخت یارانه نقدی ظاهراً بار مالی سنگینی به دولت تحمیل میکند، انتقاد می‌شود که در گذشته این قانون اجرا شد و وزیر اقتصاد گفته بود شب‌های پرداخت یارانه‌ها شب مصیبت عظمای دولت است؟
فرزین: اینکه دولت در سال ۹۴ در تامین بودجه دچار مشکل است، منطقی است، زیرا درآمدهای نفت کاهش یافته و رکود بر اقتصاد حاکم است. چون سوال مربوط به هدفمندی یارانه‌هاست روی این موضوع متمرکز می‌شوم زیرا هدفمندی بودجه خود را دارد و در کنار بودجه دولت است. درآمد هدفمندی یارانه‌ها چیست؛ این موضوع مهم بوده و قانونی برای آن وجود دارد. قانون هدفمندی ترکیب و اجزا درآمدی دولت را مشخص کرده است. ۱۶ تبصره و ۱۶ ماده دارد و ۱۰ آبان سال ۸۸ به تایید شورای نگهبان رسید. آن زمان که قانون را اجرا کردیم حامل‌هایی همچون بنزین، نفت گاز، نفت کوره، نفت سفید، گاز مایع و سایر مشتقات نفت که در بند الف ماده ۱ آمده است و در تبصره میعانات گازی و در بند (ب) گاز طبیعی، بند (ج) برق و ماده ۳، آب و ماده ۴، کالاهایی مانند گندم، برنج، روغن، شیر، شکر، خدمات پستی، هواپیمایی، ریلی (مسافری) مشمول هدفمندی شد. کالاها قبل از اجرای هدفمندی قیمت مشخص داشتند و با استفاده از این قانون قرار شد تا پایان برنامه پنجم قیمت حامل‌ها به ۹۰ درصد فوب خلیج فارس، بهای آب و برق به قیمت تمام شده و گاز به ۷۵ درصد قیمت گاز طبیعی صادراتی برسد. درآمدی که کسب می‌شود به حساب سازمان هدفمندی واریز و براساس شرایطی که قانون بودجه تعیین میکند هر ساله باز توزیع شود. در سال‌های ۹۰ به بعد وضعیت باز توزیع پول مشخص بود. دوستانی که به قاعده سهم ۵۰ درصدی یارانه نقدی، ۳۰ درصد تولید و ۲۰ درصد دولت اشاره می‌کنند باید توجه داشته باشند که این موضوع تنها ۳ ماهه آخر سال ۸۹ کارکرد داشت و بعد از آن هزینه کرد در بودجه تعریف شد.
فارس: یعنی در قانون آمده بود که از سال ۹۰ توزیع درآمدها در بودجه مشخص شود؟
فرزین: در بودجه سال ۹۰ گفته شد ۸۰ درصد سهم خانوار و ۲۰ درصد سهم تولید است. در قانون بودجه ۹۴ نیز سهم خانوار بالای ۸۰ درصد است. در قانون هدفمندی آمده: «وجوه اعتبارات قانون همه ساله در قانون بودجه منعکس می‌شود و به جز اختیارات و مجوزهای موضوع قانون از جمله مواد ۲ و ۱۴، تغییر در ثبت اعتبارات شرکت در طول سال با پیشنهاد دولت و تصویب مجلس مجاز است. اعتبارات موضوع این قانون مشمول قانون نمی‌شود و سازمان مکلف است گزارش عملکرد و دریافت و پرداخت را به کمیسیون‌ها بدهد.»
فارس: درآمدهای هدفمندی یارانه‌ها چقدر است؟
فرزین: حامل‌های انرژی هر کدام قیمتی داشته و با اجرای قانون افزایش یافته است. قاعدتا ما‌به التفاوت ناشی از اجرا، درآمد هدفمندی محسوب می‌شود، اما اینکه کل درآمد چگونه تخصیص یابد بستگی به قانون بودجه داشت. امسال بعد از گام سوم اصلاح حامل‌های انرژی محاسبات نشان می‌دهد مابه‌التفاوت درآمدهای ناشی از اصلاح قیمت‌ها گندم، آب، گاز با درآمدی که سال ۸۹ کسب می‌شد ۷۰ هزار میلیارد تومان است. سال ۸۹ بنزین ۱۰۰ تومان بوده اکنون هزار تومان است که به سال پایه این درآمد کسب شد. اگر قیمت حامل‌های انرژی و آب در سال ۸۹ و ۹۴ گرفته شود براساس مصرف مابه‌التفاوت آن ۷۰ هزار میلیارد تومان است پس اجرای قانون برای دولت درآمد داشته است.
فارس: در دولت گذشته رئیس جمهور معتقد بود دولت سالانه ۱۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه می‌پردازد اکنون دولت چه میزان یارانه می‌پردازد.
فرزین: برای برآورد باید قیمت فوب حامل‌های انرژی به همراه نرخ دلار کنونی محاسبه شود. طبق قانون مابه‌التفاوت افزایش قیمت حامل‌ها از اجرا تاکنون جزو درآمدهای هدفمندی محسوب می‌شود که این درآمد ۷۰ هزار میلیارد تومان است.
فارس: پیش از اجرای هدفمندی یارانه ها آقای احمدی نژاد عنوان می‌کردند که دولت سالانه ۱۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه در اقتصاد می‌پردازد. اکنون با دلار ۳۲۰۰ تومانی می‌توان گفت حجم یارانه‌ها در جامعه ۳ برابر شده است؟
فرزین: یارانه‌ای که دولت به اقتصاد می‌دهد قابل محاسبه است در عین حال قیمت انرژی در دنیا کاهش یافته اما نرخ‌های داخلی بالا رفته است. چند سال قبل قیمت جهانی بنزین ۸۰ سنت بود اکنون نیز ۵۰ سنت است بنابراین نوسانات قیمت فوب و ارز باید محاسبه شود ضمن اینکه تمام درآمد حامل‌ها مربوط به هدفمندی است.
فارس: دولت با این پول چه کار میکند؟
فرزین: حدود ۴۱ هزار میلیارد تومان به مردم می‌پردازد. بخشی از این درآمد تحت عنوان مالیات ارزش افزوده جزء درآمدهای سازمان مالیاتی است. طبق قانون مالیات ارزش افزوده مالیات بنزین ۳۰ درصد، ۱۰ درصد عوارض، ۲۰ درصد مالیات بوده علاوه برآن ۱۴.۵ درصد سهم وزارت نفت است. همچنین ۱۰ درصد گازوئیل و ۱۰.۳ درصد نفت کوره، عوارض است. نزدیک به ۷ هزار میلیارد تومان درآمد مالیات دولت از این محل-هدفمندی- است. بخشی براساس ۱۴.۵ درصد که باید پرداخت شود بالغ بر ۱۶ هزار میلیارد تومان به وزارت نفت می‌رود. در بودجه ۹۴ هر فردی شلنگی به درآمدهای هدفمندی زده است تبصره ۲ بند (د) بودجه رقم ۲۱ هزار میلیارد ریال عوارض گاز تعیین شده که ۱۴۸۰۰ میلیارد ریال برای شرکت نفت، ۴۲۰۰ میلیارد ریال تجهیز مدارس و ۲ هزار میلیارد ریال آن برای آموزش و پرورش، تبصره ۲ بند (هـ) برای نوسازی و توسعه خطوط لوله نفت خام ۵ درصد، تبصره ۹ بند «هـ» آب‌بها تا سقف ۳۹۰ میلیارد صرف آب‌رسانی و بند (ز) ۳۰ ریال عوارض برق به حساب خزانه واریز شود. این پول‌ها ناشی از فروش حامل‌های انرژی است پس درآمد هدفمندی است. از این ۷۰ هزار میلیارد تومان عملا نزدیک به ۳۰ هزار میلیارد تومان به گونه‌ای بابت سایر هزینه‌های دولت به خزانه واریز می‌شود. بنابراین دولت سر سفره هدفمندی است و نه هدفمندی سر سفره دولت.
فارس: چگونه و با چه معیارهایی معتقدید درآمد دولت ۷۰ هزار میلیارد تومان درآمد از این محل داشته است.
فرزین: همه این مباحث را می‌توان در قیمت‌ها و فروش محاسبه کرد.
فارس: اوایل اجرای هدفمندی درآمدی پیش‌بینی کردید که بعد از آن مصرف حامل‌ها کاهش یافت و درآمد محقق نشد.
فرزین: تمام اینها متوسط عدد مصرف گرفته شده است حتی بنزین معمولی از سوپر جدا شده است. مصرف کنونی همه حامل‌ها حساب شد. درآمد دولت از مابه‌التفاوت حامل‌های انرژی در سال ۹۴ نسبت به سال ۸۹ با قیمت‌های کنونی ۷۰ هزار میلیارد تومان است که طبق بودجه صرف هزینه‌های متفاوت می‌شود و ۴۱ هزار میلیارد به مردم پرداخت و مابقی تحت عناوین مختلف به خزانه می‌رود. در تبصره ۲۰ بند(هـ) ۱۰۰ درصد منابع حاصل از افزایش قیمت برق و آب در سال ۹۳ و ۹۴ به حساب خاصی نزد خزانه واریز و بر اساس مفاد ۸ قانون به صنعت و آب و برق اختصاص می‌یابد. اگر هدفمندی یارانه‌ها نبود این پول‌ها را چه کسی باید می‌داد بنابراین دولت از درآمدی که کسب میکند هزینه کرده است. سفره هدفمندی ۷۰ هزار میلیارد تومانی است.
فارس: اما مسئولان دولتی در تمام وزارتخانه‌ها از فشار مخارج هدفمندی می‌نالند. مگر دولت خالص درآمدی که به دستش میرسد را محاسبه نکرده است؟
فرزین: نکته را دقت کنید، بودجه را چه کسی به مجلس می‌برد. دولت نباید حساب و کتاب کند که ۷۰ هزار میلیارد درآمد دارم، چرا هر کسی از آن استفاده میکند، این درآمد نیست؟
فارس: وزرای دولت سابق می‌گفتند که وزارتخانه‌ها خرج دارند و بخشی از درآمد هدفمند باید به آنها اختصاص یابد؟
فرزین: بسیار خوب، اینکه دولت خرج دارد را من هم می‌دانم اما این قانون، درآمد داشته است، بله دولت خرجش زیاد است سوال می‌کنم اگر این قانون اجرا نمی‌شد، چه اتفاقی برای کسری بودجه دولت می‌افتاد؟ این واقعیت هدفمندی یارانه است. این قانون راه را باز کرد که دو سال است دولت از درآمد حاصل از اصلاح قیمت حامل‌ها بهره می‌برد.
فارس: هنوز معتقدید دولت باید یارانه نقدی به مردم بدهد؟
فرزین: دوستان وقتی نقد می‌کنند باید نکات مثبت را بگویند. ممکن است قانون مشکل داشته باشد و اینکه باید فرایند اصلاحی را طی کند جای بحث ندارد، همه مسایل و مشکلات تاریخی را نباید به هدفمندی یارانه‌ها وصل کرد. این در اصلاح امور اخلال ایجاد میکند. قانون هزینه‌های دولت را می‌دهد و اینکه درآمد هم ایجاد کرده است.
فارس: دولت از هدفمندی ۷۰ هزار میلیارد تومان درآمد دارد، اما نگفتید چقدر در اقتصاد یارانه می‌دهد؟ شما معتقدید هدفمندی دکان درآمدزایی برای دولت است اما واقعیت این نیست؟
فرزین: بله دکان درآمدزایی است.
فارس: سهم یارانه‌ها در اقتصاد ما همچنان بالا است. دولت هنوز به بسیاری اقلام و حتی کود شیمایی هم یارانه می‌دهد.
فرزین: اینها هر کدام در بودجه ردیفی دارد. بگذارید یارانه را توضیح دهم. سالانه یک میلیون ۸۱۴ هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی می‌فروشیم اگر دولت نفتی که در داخل می‌فروشد را به قیمت ۹۰ درصد فوب محاسبه کند درآمدش چقدر خواهد بود؟ کل یارانه‌ای که محاسبه می‌شود براساس قیمت نفت است که بعدا وزارت نفت به قیمت داخلی می‌فروشد و نه فوب؛ مابه‌التفاوت قیمت فروش داخلی و فوب یارانه می‌شود. اکنون دولت به دلیل اینکه اصلاح حامل‌های انرژی مطابق با قانون پیش نرفته بخش زیادی را به مردم می‌پردازد اما بابتش پول نمی‌دهد بلکه این درآمد برای دولت فرصت از دست رفته است اما مسئولان اعلام می‌کنند پول می‌پردازند و توان پرداخت نداریم. این یارانه فرصت درآمدی است که بدست نمی‌آید.
برای اینکه یارانه پرداختی دولت به اقتصاد را محاسبه کنیم کافی است میزان فروش نفت را با قیمت ۴۰ دلاری فروش نفت در بازارهای جهانی ضرب کنیم که ۳۰ میلیارد دلار شده و این رقم ضربدر دلار ۳ هزار تومانی، ۹۰ هزار میلیارد تومان می‌شود. البته گاز را می‌توان به آن افزود.
فارس: یعنی معتقدید دولت در اجرای هدفمندی یارانه‌های کسری ندارد؟
فرزین: بله، حتی بیشتر هم در می‌آورد. در دولت گذشته هم درآمد وجود داشت. گفته می‌شود از محل ردیف بودجه‌ای، منابع هدفمندی تامین می‌شود، در حالی که این ردیف طبق ماده ۵ هدفمندی مربوط به یارانه آرد و نان است که به میزانی که در لایحه بودجه سالانه مشخص می‌شود با روش مناسب در اختیار مصرف کننده قرار می‌گیرد.
سال ۸۹ ردیف یارانه کالای اساسی در بودجه ۱۱.۲۰۰ هزار میلیارد تومان بود. قیمت متوسط آرد آن زمان ۷ تومان بود اما گندم ابتدا ۲۰۰ تا ۲۵۰ از کشاورز خریداری و آرد آن همان ۷ تومان به نانوا داده می‌شد. ردیفی در بودجه بود که مابه‌التفاوت آن از طریق آن تامین می‌شد. بعد آرد از ۷ تومان به ۲۰۰ تومان رسید و نیازی به مابه‌التفاوت نداشت سپس پول ردیف بودجه که برای هدفمندی بود به طور مساوی یعنی ۵ هزار تومان به ازای یارانه نان را به مردم دادیم. یارانه پرداختی ۴۰ هزار تومان برای حامل‌ها و ۵۵۰۰ تومان برای نان بود. بنابراین این ردیف سال ۸۹ در بودجه بود و فقط روش توزیع تغییر کرد. سال ۹۱ و ۹۲و ۹۳ ردیف آن تغییر نکرد و امسال این ردیف حدود ۶۳۰۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شد. اگر هدفمندی اجرا نمی‌شد این ردیف باید به اندازه تورم رشد می‌کرد و به بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان می‌رسید، اما اکنون حدود ۶ هزار میلیارد تومان است.