به گزارش «نماینده»، حالا چند ماهی می‌شود که کاربران ایرانی که گفته می‌شود تعدادشان در تلگرام به پنج میلیون نفر می‌رسد، در چت‌های خصوصی و گروهی، استیکرهایی را می‌بینند که با مفاهیم جنسی و نوشته‌هایی مربوط به این موضوع طراحی شده‌اند؛ موضوعی که حالا به نظر می‌رسد پا را از مرزهای ایران فراتر گذاشته و بعد از واکنش‌های مسئولان ایرانی در این‌باره، مسئولان شرکت تلگرام را به عذرخواهی از ایرانی‌ها واداشته است؛ عذرخواهی از در اختیار قرار دادن امکان ساخت رایگان استیکر برای کاربران تلگرام و سوءاستفاده ایرانی‌ها از این امکان.
خبر عذرخواهی شرکت تلگرام از مقامات ایرانی برای انتشار استیکرهای غیراخلاقی را دیروز وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد. «محمود واعظی» در این‌باره گفته، مدیریت نرم‌افزار تلگرام به دلیل انتشار استیکرهای غیراخلاقی توسط کاربران در این شبکه مجازی، از جمهوری اسلامی ایران عذرخواهی کرده است: «مدیریت این شبکه مجازی در ایمیلی که برای وزارت ارتباطات فناوری اطلاعات ارسال کرده است متعهد شده بر اساس قوانین جمهوری اسلامی فعالیت داشته باشد و این استیکرهای غیراخلاقی را از شبکه خود برای کاربران ایرانی حذف کند.»
واعظی گفته است که مدیریت تلگرام به صورت مستقیم در استیکرهایی که «غیراخلاقی» دانسته، نقشی نداشته است و آنچه طراحی و در فضای آن توزیع شده، توسط کاربران انجام شده است: «تلگرام در ابتدای فعالیت در ایران به کاربرانش اجازه داد با اختیار خودشان استیکرهایی طراحی و از آن استفاده کنند و برخی از کاربران ایرانی هم با استفاده از این ظرفیت، استیکرهای غیراخلاقی را انتشار دادند که باعث نارضایتی هم شده بود.»
وزیر ارتباطات ادامه داده است: «دولت یازدهم با نرم‌افزارها و شبکه‌های اجتماعی که در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی کار کنند، مشکلی ندارد و فقط با فعالیت شبکه‌هایی که بخواهند این چارچوب را رعایت نکنند، برخورد می‌شود. کاربران شبکه‌های مجازی باید بدانند که اگر در چارچوب قوانین کشورمان در این فضا کار نکنند، ممکن است دستگاه‌های نظارتی این شبکه‌ها را فیلتر کنند. پس از تذکر ما نسبت به استیکرهای غیراخلاقی در تلگرام و پیگیری این شبکه مجازی، وضع خوبی در این شبکه ایجاد شده و از انتشار استیکرهای غیراخلاقی جلوگیری شد.»
او بعد از آن، از عذرخواهی «تلگرام» از ایران خبر داده که پیش از این گفته بود: «برای شبکه‌هایی که از محتوا یا استیکرهایی در قالب توهین به مقامات کشور استفاده کرده یا نسبت به ترویج مسائل غیراخلاقی مبادرت می‌کنند بر اساس قانون محدودیت اعمال می‌کنیم. سیاست ما برخورد با عواملی است که مسائل امنیتی کشور را نشانه گرفته باشند. سازمان تنظیم مقررات ارتباطات، نظارت کاملی بر تمام شبکه‌های اجتماعی دارد و علاوه بر این سازمان، دستگاه‌های مرتبط دیگر هم محتویات این شبکه‌ها را از نظر امنیتی رصد می‌کنند. با منتشرکنندگان محتواهای خلاف اخلاقی در شبکه‌های اجتماعی یا مباحثی که مسائل امنیتی کشور را نشانه گرفته باشند، برخورد می‌شود.»
تلگرام امکان جهانی داد، ایرانی‌ها سوءاستفاده کردند
نرم‌افزار «تلگرام» که تقریبا سه‌سال از عمر آن می‌گذرد، برنامه‌ای پیام‌رسان است که توسط دو برنامه‌نویس روس در آلمان تهیه شده است. رایگان بودن و سرعت بالای ارسال پیام در این شبکه باعث شده ایرانی‌ها هم مثل خیلی از مردم جهان، از آن استقبال زیادی کنند؛ استقبالی که حالا البته به گفته مسئولان شرکت تلگرام، ایرانی‌ها را در رتبه دوم استفاده از این شبکه پیام‌رسان قرار داده است.
این استقبال ایرانی‌ها از تلگرام بعد از آن اتفاق افتاد که استفاده از نرم‌افزار موبایلی «وایبر» در ایران با محدودیت‌هایی روبه‌رو شد؛ محدودیت‌هایی مانند کندی ارتباط و... که به گفته خیلی‌ها، نشان از فیلترینگ هوشمند این شبکه بود. ماجرای ساخت و استفاده از استیکرهای جنسی و شکلک‌هایی که در آن به مسئولان ایرانی توهین شده بود اما چندماه بعد از مهاجرت چند‌میلیون نفری ایرانی‌ها از وایبر به تلگرام اتفاق افتاد؛ ماجرایی که به خرداد گذشته برمی‌گردد. وقتی ماجرای استیکرهای ایرانی در تلگرام که در سایت‌های زیادی هم نحوه ساخت آنها به صورت گام به گام آموزش داده شده بود، زیادی شور شد. انتشار و استفاده زیاد ایرانی‌ها از این استیکرها که مخالف موازین اخلاقی حاکم بر ایران است، باعث شد مسئولان به آن واکنش نشان دهند تا جایی که باعث شد وزیر ارتباطات در یک اظهارنظر از فیلتر تلگرام سخن بگوید.
این ماجرا ادامه داشت تا در هفته اول مرداد امسال، وزیر ارتباطات گفت مسئولان تلگرام درباره ساخت استیکرهای جنسی و توهین‌آمیز به مسئولان ایرانی، اظهارنظر کرده‌اند؛ اظهارنظری که خیلی‌ها را آن زمان به فکر فرو برد: «ما سیستمی برای همه کاربران دنیا طراحی کردیم که استیکر بسازند اما نمی‌دانستیم برخی کاربران ایرانی از این موضوع سوءاستفاده می‌کنند؛ بنابراین امکان استیکر را در ایران مسدود می‌کنیم.»
محمود واعظی آن زمان با اعلام این خبر گفت که او هم جواب مسئولان تلگرام را اینطور داده است: «در پاسخ آنان عنوان کردم که در صورت عدم تکرار این موضوع، این نهاد نیز ممانعتی از فعالیت تلگرام در ایران ندارد و تلگرام در ایران مسدود نمی‌شود.»
او گفت که «هر شبکه اجتماعی که در ایران در حال فعالیت است، محدودیتی برای آن نداریم اما اگر بخواهد قوانین ایران را زیر پا بگذارد و محتوای غیراخلاقی در آن انتشار یابد، قطعا تحمل نمی‌کنیم.»
عذرخواهی مسئولان تلگرام از ایران به دلیل سوءاستفاده ایرانی‌ها از یک امکان رایگان اما حالا با واکنش‌هایی در ایران روبه‌رو شده است. بعضی‌ها می‌گویند که از همان اول این شرکت نباید این امکان را در اختیار ایرانی‌ها قرار می‌داد و بعضی‌ها معتقدند این امکان باعث شده که پشت صحنه جامعه ایرانی به سطح بیاید.
«اصغر مهاجری»، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه تهران جزو دسته دوم است. او در گفت‌وگو با «شهروند» دراین‌باره می‌گوید: «اگر ما استفاده از این امکان و ابزار در ایرانی‌ها را یک موضوع افراطی بدانیم، باید این را هم بدانیم که حتما در جای دیگری دراین‌باره تفریط کرده‌ایم. ساخت استیکرهای جنسی در تلگرام واکنش طبیعی اجتماعی آن تفریط است. به نظر من به جای عذرخواهی از دیگران، ما باید حتی از این موضوع استقبال کنیم تا کار به عذرخواهی این شرکت نرسد چون این شرایط بستری فراهم آورد تا ببینیم در جامعه ما چه خبر است. باید از تلگرام ممنون باشیم که بستری را فراهم کرد که پشت صحنه جامعه ما به روی صحنه بیاید. پشت صحنه جامعه ما همین است که دیدیم. جای تقدیر دارد، مسئولان به جای این‌که به جلوگیری از آن بپردازند به از بین بردن بسترها و شرایط این موضوع فکر کنند.»
او معتقد است: «بر اساس تغییرهای جامعه‌شناختی، جامعه ایرانی چندلایه است و مصداق بارز و روشن و مشخصی از روی صحنه و پشت صحنه است. آن چیزی که روی صحنه می‌بینیم واقعیت جامعه ما نیست، ما روی صحنه را بزک کرده‌ایم و مشاهده‌گر فکر می‌کند که این شخصیت واقعی ما است ولی واقعیت ما پشت صحنه است که پنهانش کرده‌ایم. حالا تلگرام بستری فراهم کرده که پشت صحنه رو شده است. البته باید دراین‌باره هم تامل شود که چند‌درصد مردم ما استیکر جنسی ساخته و از آن استفاده کرده‌اند. فرض کنید بر اساس بررسی‌ها نشان داده شد که پشت صحنه ما مسائلی وجود دارد که ما در حوزه جنسی و جنسیتی درست تعامل نکرده‌ایم یعنی در یکی از مقدس‌ترین حوزه‌های آفرینش و انسانی، در ایران به دلیل وجود نداشتن جامعه‌پذیری این موضوع، این حوزه به یک حوزه حیوانی تبدیل شده است درحالی‌که هم در ادبیات سنتی ما این موضوع به‌عنوان یک عمل مورد احترام جایگاه ویژه‌ای دارد و هم یکی از متعادل‌ترین واژه‌های عشق ورزیدن است؛ اما در ایران تبدیل به ابزار توهین شده است. رابطه جنسی یکی از مقدس‌ترین مخلوقات خداوند است که محل زایش و رویش و مباحث مربوط به عشق است و نتیجه‌اش زایش انسانی است که می‌تواند به معراج برود.»
این جامعه‌شناس می‌گوید: «نکته سوم این است که ما چون شناخت کافی از واقعیت‌های جامعه نداریم و درست با آن برخورد نمی‌کنیم مجبوریم صورت مسأله را یا جا به جا کنیم یا پاکش کنیم غافل از این‌که با پاک کردن صورت مسأله، مسأله حل نخواهد شد. فرض کنیم که فشار آوردیم و تلگرام امکان استیکر جنسی ساختن را از ما گرفت، آیا مسأله حل شده؟ ما یک مسأله خیلی مهم داریم که بسیاری از مسائل اجتماعی ما زاییده آن است: مسأله جنسی و جنسیتی در ایران. این یک واقعیت است. راهکارش در پاک کردن صورت مسأله نیست، در حل آن است. نکته چهارم این است که حالا که مشخص شده پشت صحنه ما چطور است می‌توانیم ارزیابی کنیم بقیه مسائل پشت صحنه ما چیست. مثلا در روابط یواشکی، اتفاق‌هایی که در خانواده رخ می‌دهد و باعث طلاق می‌شود و... که خودش یک واحد پایه برای تحلیل و ارزیابی مسائل جنسی در ایران است.»
قانون چه می‌گوید؟
کسانی که ساخت شکلک‌های جنسی یا توهین‌آمیز را در ایران غیرقانونی می‌دانند و به همین دلیل هم دراین‌باره به شرکت تلگرام انتقاد کرده‌اند، دلیلشان دراین‌باره فصل چهارم قانون جرایم رایانه‌ای است که به بحث عفت عمومی می‌پردازد. در ماده ۱۴ این قانون، مجازات افرادی که به این کار اقدام می‌کنند ۹۱ روز حبس ذکر شده است.
در تبصره ۴ این ماده هم آمده است: «محتویات مستهجن به تصویر، صوت یا متن واقعی یا غیرواقعی یا متنی اطلاق می‌شود که بیانگر برهنگی کامل زن یا مرد یا اندام تناسلی یا آمیزش یا عمل جنسی انسان است.» در ماده‌های ۱۶ و ۱۷ فصل پنجم هم این قانون به هتک حرمت و حیثیت افراد در فضای مجازی می‌پردازد: «هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از ۹۱ روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.» در تبصره دیگری از این قانون هم آمده است: «چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.»
اما ایرانی‌ها جدا از قانون، در چندماه گذشته در ماجرای ساخت استیکرهای جنسی در تلگرام، راه خودشان را رفته‌اند؛ راهی که به اعتقاد خیلی‌ها ریشه در موضوعات اجتماعی ایران دارد. «حسن موسوی چلک»، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران هم در گفت‌وگو با «شهروند» همین اعتقاد را دراین‌باره دارد: «موضوع فضای مجازی به دلیل پیشرفتی که ما در این حوزه‌ها از نظر نرم‌افزاری و سخت‌افزاری داریم، شرایطی را در جامعه فراهم کرده که بیش از آن‌که استفاده مفید و مناسب در این ظرفیت‌ها انجام شود، استفاده نا بجا از این ظرفیت‌ها داریم. یکی از دلایلش این است که این فضا فرصتی است که ما به یکسری عقده‌ها بپردازیم. حوزه جنسی یک تابو در ایران است و فضای مجازی را برای یک فرصت برای تخلیه خودمان می‌دانیم و در فضای مجازی این کنترل کمتر است، بنابراین چنین اتفاقاتی در این موضوع افتاده است.»
او معتقد است در ایران در فضای مجازی سواد استفاده صحیح از فضای مجازی جا نیفتاده است: «استفاده بی‌رویه از این فرصت‌ها و ظرفیت‌ها را در وایبر و اینستاگرام و ... هم داریم. نکته بعدی برای ابراز وجود و تخلیه روانی است. ما بلوغ کامل برای استفاده نداریم و این را نوعی تخلیه روانی می‌دانیم. این نوع فضای مجازی و این نوع فرصت‌ها در کشورهای دیگر زودتر از ما شناسایی شده و استفاده می‌شود. مسأله بعدی این است که یک جور احساس لذت می‌کنیم وقتی حرف نامربوطی را در جایی می‌زنیم و منتشر می‌کنیم، این حرف نامربوط وقتی مورد استقبال قرار می‌گیرد لذت ما بیشتر می‌شود.»
موسوی چلک ادامه می‌دهد: «وقتی در ایران چنین استقبالی می‌شود، بیشترین کاربران کسانی‌اند که در سنین نوجوانی و جوانی و سن بلوغ هستند و مسائل جنسی برایشان بیشتر از سایر سنین مهم است. عموماً ما اتفاقات مربوط به امور جنسی را از مجاری غیررسمی می‌گیریم، رسمی‌اش مدرسه و رسانه و خانه است. ما در این مجاری اطلاعات درست نمی‌گیریم، طبیعتا جایش را مجاری غیررسمی می‌گیرد.»
«هادی حیدری»، کارتونیست، هم که یکی از طراحان استیکرهای اپلیکیشن «بیسفون» است، استیکر با موضوع‌های جنسی را ریشه در ناهنجاری‌های اجتماعی می‌داند. او درباره استیکرهای خاص ایرانی‌ها در تلگرام، به «شهروند» می‌گوید: «از وقتی تلگرام این امکان را برای کاربرانش ایجاد کرد تا استیکر بسازند، خیلی‌ها به این سمت رفتند، حتی حالا برخی سایت‌ها نحوه ساخت استیکر را آموزش می‌دهند.»
او معتقد است که شرایط به گونه‌ای شده تا هر کس می‌تواند برای خودش یک رسانه باشد. نمونه آن را هم قبلا در وبلاگ‌ها و فیس‌بوک و بعد در اینستاگرام و حالا هم در نرم‌افزارهای تلفن همراه شاهد هستیم. او ادامه می‌دهد: «دوربین‌های دیجیتالی که آمد، امکان عکاسی را برای بسیاری ایجاد کرد اما نمی‌توان گفت که آنها عکاسان حرفه‌ای هستند، در این مورد هم همین‌طور است، یعنی کسانی که با این روش استیکر می‌سازند، گرافیست نیستند و تنها با استفاده از تصاویر و نوشته‌هایی، به سادگی، می‌توانند استیکر بسازند و آنها را منتشر کنند. یعنی هر چیزی را می‌شود تبدیل به استیکر کرد.»
این کارتونیست درباره ماجرای استیکرهای خاصی که ایرانی‌ها با موضوع‌های جنسی ساخته‌اند، هم می‌گوید: «متاسفانه ایرانی‌ها آن‌قدر در حوزه‌های مختلف محدودیت داشتند که حالا با شرایطی که آنها را به دنیای آزاد ارتباط داده، واکنش‌های هیجانی نشان می‌دهند، شاید اینها در قدم اول ناخوشایند باشد، اما به‌هرحال گذر از یک به مرحله به مرحله دیگر است و آفت‌های خودش را دارد.»
به اعتقاد حیدری، نباید این مسائل را به موضوع‌های ایدئولوژیک ارتباط داد و با مجازات و فیلتر کردن و ... با آن برخورد کرد بلکه در مقابل باید با تولید استیکرهای بهنجار، برای قرار دادن آن در مسیر درست اقدام کرد: «این اتفاق، موجی است که ایجاد شده، نمی‌توان هم مقابل آن را گرفت، به‌هرحال اینها نشات گرفته از واکنش‌های هیجانی است و ریشه‌های اجتماعی دارد». به گفته این کارتونیست، امکان ساخت و انتشار رایگان این استیکرها، حتی منجر شده تا تلگرام از استیکرهایی که قبلا تولید و هزینه آن هم پرداخت شده، بدون رعایت حق کپی‌رایت استفاده کند.