«نماینده»؛ دکتر پرویز جلیلی کامجو*/
اقتصاد ایران با تهاجم اقتصادی و نیرنگ سیاسی دشمن و کم‌کاری دولتهای داخلی، به نفت اعتیاد پیدا نموده است، آن هم اعتیاد بسیار وخیم یعنی اعتیاد به نفت خام یا طبق بیانات مقام معظم رهبری «اقتصاد ایران یک بچه پولدار ملی است» که از ثروت سرشار پدر بخشندة خود یعنی نفت بی‌حساب و کتاب نه در جهت تقویت ساختار اقتصادی- سیاسی بلکه در جهت سرپوش نهادن بر عدم‌کارایی بروکراسی عریض و طویل دولتی سوء‌استفاده مینماید.
خام فروشی یکی از مشکلات گستردة کشورهای کمتر توسعه یافته و درحال توسعه است. خام فروشی یعنی فروش مواد معدنی یا کشاورزی به صورت مستقیم و اولیه و بدون طبقهبندی کالا، بدون بسته‌بندی، بدون تبدیل و تجزیه به کالاهای مشتق شده و بدون ایجاد یک زنجیرة ارزش افزوده برای آن مادة معدنی یا کشاورزی. اقتصاد ایران تنها نفت یا گاز را خام نمیفروشد بلکه سایر مواد معدنی مانند: «کانیهای معدنی، کانیهای فلزی، سنگ آهن» و محصولات کشاورزی مانند: «پسته، زعفران، سیب‌زمینی» و بسیاری محصولات کشاورزی دیگر بدون بسته‌بندی و بدون افزایش ارزش در چرخة صنایع تبدیلی و تکمیلی به صورت خام صادر میگردند و ارز حاصل از آن یا صرف واردات کالاهای با ارزش افزوده بالا به کشور میگردد که در بلندمدت شدید رابطة مبادله را به ضرر کشور ایران تغییر داده است یا صرف هزینة جاری دولت میگردد که تأثیری بر بخش حقیقی اقتصاد ندارد.
در قرن بیستم، دورة استعمار نوین، سیاست کشورهای صنعتی و استعمارگر برای به دست آوردن ثروتهای ملی و منابع کشورهای کمتر توسعه یافته بر این قرار گرفت که با استفاده از ابزارهای سیاسی، اقتصادی و نظامی، اقتصاد این کشورها را به یک اقتصاد تک محصولی یا حداکثر اقتصاد خام فروشی تبدیل کنند و با وابسته شدن اقتصاد آنها به یک محصول یا حداکثر چند محصول خام در صورت لزوم با فشار اقتصادی، آن کشورها را مهار نمایند و منابع آنها را به چنگ آورند و راه رسیدن مواد اولیة ارزان و سوخت مناسب برای کشور خویش را همواره در اختیار داشته باشند و همزمان منابع پرداخت شده برای خرید مواد اولیه را از طریق بازارهای مصرف پایدار مجدداً بازپس گیرند. این اتفاق در اقتصاد ایران به وضوح قابل مشاهده است. در سالهای اخیر ایران هم در فروش نفت و هم در خرید کالاهای اساسی! تحریم شده است.
رابطة مبادلة بازرگانی در بلندمدت به ضرر کشورهای صادرکنندة مواد خام است یعنی نسبت ارزش کالاهای صادراتی کشورهای صنعتی نسبت به صادرات کشورهای درحال توسعه که عموماً مواد اولیه و خام است در حال افزایش است. قیمت واقعی نفت در سال ۱۹۴۵م. هنگام عقد معاهدة «برتن وودز»، تقریباً ۳ دلار بوده است و انس طلا ۳۵ دلار، اما در سال ۲۰۱۵م. قیمت نفت ۶۶ دلار و انس طلا ۱۲۲۰ دلار است یعنی ارزش طلا در طول ۷ دهة اخیر ۳۵ برابر شده است و ارزش نفت خام ۲۲ برابر شده است. این اتفاق یعنی اینکه رابطة مبادله به ضرر کشورهای صادرکنندة نفت خام است و قدرت خرید نفت خام شدیداً رو به کاهش است.
نتایج تحقیقات نشان میدهد که تقریباً تا ۹۰ درصد منابع طبیعی و معدنی ایران به صورت خام صادر میگردد که امکان افزایش ارزش تا چندصد درصد را دارند. نتایج مطالعات تجربی نشان میدهد که برای تولید یک میلیون تن کود اوره آمونیاک در پتروشیمیهاي ایران، ۹ میلیون مترمکعب گاز در یک سال مصرف میگردد که فقط از محل صادرات آن تقریباً ۴۰ میلیارد دلار درآمد کسب میگردد. حال آنکه اگر این مقدار گاز به صورت خام صادر شود، تقریباً ۷ میلیارد دلار درآمد ارزی خواهد داشت. این امر نشان میدهد جلوگیری از خام فروشی تا چه حد در اقتصاد کشور و تولید ارزش افزوده تأثیر دارد؛ همچنین خام فروشی ظلمی است در حق نسلهای آینده، زیرا طبق الگوهای اقتصادی، نفت و گاز ثروت ملی است و باید بین نسلهای مختلف به صورت عادلانه توزیع گردد. امروز ایران با وجود منابع نفت و گاز در مقابل کشورهای غربی قدرت چانهزنی پائینی دارد و حتی تحریمهای گسترده علیه آن اعمال میگردد، در آیندهای نه چندان دور با فروش ثروت ملی و عدم سرمایهگذاری آن، ایران چه جایگاهی در جهان خواهد داشت و آیا استقلال سیاسی و اقتصادی خود را حفظ خواهد کرد؟
پایان خام فروشی در دیدگاه مقام معظم رهبری
در این یادداشت بیانات سیاسی- اقتصادی مقام معظم رهبری در ارتباط با مخالفت در خام فروشی نفت دسته‌بندی شده که نشان میدهد ایشان به صورت مکرر و پیدرپی مخالفت خود با خام فروشی نفت را اعلام نمودهاند اما این اوامر با غفلت مسئولین مورد کم‌کاری قرار گرفته است.
- با نگاهی به بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مردم آذربایجان در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۹۳ و امتداد این سخنان در حرم مطهر رضوی، نگرانی ایشان از جریان خام‌فروشی در کشور هویدا می‌شود. مقام معظم رهبری در جمع مردم آذربایجان، خام‌فروشی نفت و صرف آن در امور جاری کشور و استفاده نکردن از فرآورده‌های گستردة ناشی از ارزش افزودة نفت را میراث شوم رژیم طاغوت و خسارتی جبران‌ناپذیر خواندند و گفتند: این روش، آسان‌ترین راه پول درآوردن است که برخی از مسئولان در طول زمان‌های مختلف ترجیح دادند از این پول آسان، استفاده کنند
- تأکید مقام معظم رهبری فقط ناظر بر جلوگیری از خام‌فروشی نفت نیست بلکه مهم این است که بتوانیم مستقل از درآمدهای نفتی دولت را اداره کنیم.
- ایشان میفرماید: تحصیل ثروت از راه فروش منابع تمام‌‌شدنى مثل نفت و امثال نفت، رونق نیست، پیشرفت نیست؛ این خودگول‌‌زدن است. ما در این دام افتادیم. باید اقرار کنیم، قبول کنیم که این یک تله است، یک دام است براى ملت ما. ما دچار خام‌‌فروشى شدیم. یک واقعیتى براى ما به ارث گذاشته شد، کشور هم به آن عادت داده شده است
- همچنین مقام معظم رهبری در بیاناتی در حرم مطهر رضوی (اول فروردین ۹۴) خواستار ایجاد «نهضت کاهش خام‌فروشی» در کشور شده‌اند.
- سیاستهای کلی ابلاغی مقام معظم رهبری در بخش نفت و گاز بر جایگزینی صادرات فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی به جای صدور نفت خام و گاز طبیعی تأکید دارد.
- بندهای ۱۳ تا ۱۵ اصول کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری بر عدم وابستگی به بخش نفت در سیاستهای اقتصادی داخلی و خارجی دارد.
- مقام معظم رهبری یکی از راهکارهای مهم در برون‌رفت از مشکلات اقتصادی را نهضت مبارزه با خام‌فروشی میدانند: یکی از کارهای لازم، نهضت کاهش خام‌فروشی است. اینکه من چندی پیش راجع به وابسته بودن اقتصادمان به نفت اعتراض کردم و در سخنرانی گفتم، ناظر به این است. ما باید کاری کنیم که خام‌فروشی کاهش پیدا کند، تا اینکه از بین برود؛ باید ارزش افزوده ایجاد کرد
- ایشان اقتصاد نفتی ایران را به بچه پولدار ملی تشبیه نمودند و میفرمایند: بچه پولدارها، قدر پول خود را نمی‌دانند و آن را بیهوده خرج می‌کنند که ادارة کشور برمبنای فروش نفت خام نیز، شبیه همین ماجراست
- رهبر انقلاب، اتکای برنامه‌ریزی اقتصادی کشور به درآمدهای نفتی را سپردن اقتصاد ایران به سیاست‌گذاران کلان جهانی خواندند و با اشاره به نوسانات شدید قیمت بین‌المللی نفت افزودند: کشوری که اقتصاد خود را اینگونه برنامه‌ریزی کند، آینده‌اش معلوم است
*اقتصاددان