گزارش رسمی گمرک که چند روز پیش منتشر شد، نشان می‌دهد كه اوضاع تجارت خارجی، اندكي آشفته است. البته این موضوع نیازی هم به گزارش رسمی نداشت، حال و روز اقتصاد کاملاً این را به نشان می‌دهد. اینها اظهارات «ابراهیم جمیلی»، رئیس خانه اقتصاد ایران و عضو اتاق بازرگانی است. او در گفت‌وگو با هفته‌نامه «نماینده»، می‌گوید: «جالب است بدانید بر اساس گزارش رسمی گمرک، در ۶۰ روز ابتدایی سال جاری، حدود ۶ میلیارد دلار کالای غیرنفتی به خارج از کشور صادر شده که در مقایسه با دو ماهه اول سال گذشته، بیش از ۱۴ درصد کم شده است. در همین مدت نیز حدود ۵ میلیارد دلار کالا وارد کشور شده که ۱۳.۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشته است.» او می‌گوید: «البته کاهش واردات نیز خیلی خوب نیست، چرا که اغلب واردات ما کالاهای واسطه‌ای هستند و این کاهش نشان دهنده تعطیلی تولید و تشدید رکود است.» جمیلی در ادامه گفت‌وگوی خود با نماینده، از نگاه بیش از حد دولت به برجام انتقاد کرده و می‌گوید: «دولت بیشتر به فکر تولید باشد.»
«نماینده»: آقای جمیلی! به تازگی گزارشی رسمی از اوضاع تجارت خارجی کشور منتشر شده که در آن گزارش، اوضاع قدری نابسامان و وخیم نشان داده شده است. جالب اینکه گزارش مذکور از سوی گمرک و دولت انتشار یافته و نشان می‌دهد خود دولتی‌ها نیز آن را قبول دارند. لطفاً درباره آن گزارش بفرمایید و بگویید چه تحلیلی می‌توان از اعداد و ارقام مندرج در گزارش فهمید؟
بله، بنده هم گزارش جدید گمرک را خواندم. البته اوضاع نابسامان تجارت خارجی نیازی به گزارش رسمی نداشت. ما که فعال اقتصادی هستیم و در صحنه واقعی تولیدی و بازرگانی کشور به طور رسمی حضور داریم، چند سالی است این وضعیت را حس می‌کنیم. وضعیت بدی که شما از آن نام بردید، در راستای همان اوضاع نابسامان سال گذشته است.
جالب است بدانید بر اساس گزارش رسمی گمرک، در ۶۰ روز ابتدایی سال جاری، حدود ۶ میلیارد دلار کالای غیرنفتی به خارج از کشور صادر شده که در مقایسه با دو ماهه اول سال گذشته بیش از ۱۴ درصد کم شده است. در همین مدت نیز حدود ۵ میلیارد دلار کالا وارد کشور شده که ۱۳.۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشته است. لذا در مجموع، ارزش مبادلات تجاری کشور در ۶۰ روز ابتدایی امسال به ۱۲.۳ میلیارد دلار رسیده که ۱۳ درصد نسبت به سال گذشته کاهش نشان می‌دهد. این نکته را هم بگویم که ارزش مبادلات تجاری کشور در ۶۰ روز نخست سال گذشته حدود ۱۴ میلیارد دلار بوده است. مبادلات تجاری کشور در دو ماهه اول امسال نسبت به مدت مشابه سال ۹۳ نیز کاهش ۳ میلیارد دلاری نشان می‌دهد. البته این را هم بگویم که سال پیش هم اوضاع همین طور بود. البته بسیاری از کارشناسان دولتی ادعا می‌کردند که وضعیت اقتصادی کشور با به پایان رسیدن بحث موضوع مذاکرات هسته‌ای بهتر شود و ما نیز به عنوان یک فعال اقتصادی منتظر بودیم که جنجال‌ها درباره مذاکرات هسته‌ای به پایان برسد. یعنی می‌خواهم این را خدمت شما بگویم که این طور القا شده بود که با پایان یافتن مناقشه تمام مشکلات اقتصادی برطرف می‌شود. البته من همان زمان نیز به دوستانم می‌گفتم اینکه همه مشکلات اقتصادی کشور با پایان یافتن مذاکرات هسته‌ای به پایان برسد، بزرگ‌نمایی است و اصلاً درست نیست. اما در هر حال بسیاری از دوستان به آینده خوش‌بین بودند. من فکر می‌کنم خوش‌بینی آنها مقداری کاذب بود. همان طوری که امروز به راحتی می‌توان کاذب بودن آن را لمس کرد.
«نماینده»: بالاخره حدود چهارماه از برجام گذشته است، طبق پیش‌بینی اغلب مقامات دولتی باید اوضاع بهتر می‌شد. حدود ۱۵۰ هیئت تجاری خارجی به ایران آمدند، اما آمار گمرک نشان می‌دهد آمدن هیئت‌های تجاری نمایشی بوده و برای جمهوری اسلامی ثمر مطلوبی نداشته است. گزارش گمرک می‌گوید، صادرات و واردات کم شده است! این مقداری عجیب نیست؟
نه اصلاً عجیب نیست. چرا فکر می‌کنید، عجیب است؟ روند مذکوری که مشخصاً سؤال شماست، از سال قبل آغاز شده است. یعنی ما از سال گذشته نیز با چنین روندی، منظورم کاهش صادرات غیرنفتی و کاهش واردات مواجه بودیم. لذا اینها نشان دهنده این است که ورود هیئت‌های خارجی کاملاً نمایشي بوده است.
«نماینده»: با خارجی ها در این مدت، قراردادی بسته نشده است؟
تا آنجايي كه بنده اطلاع دارم، قرارداد خاصی بسته نشده است.
«نماینده»: دلیل کاهش حجم تجارت خارجی چیست؟
به نظر یکی از دلایل اصلی کاهش حجم تجارت تشدید رکود است. بدین معنا که وقتی رکود در کشور تشدید می‌شود هم واردات کالا و هم صادرات کالا به شدت کاهش می‌یابد. چگونه؟ ببینید؛ به گفته مقامات دولتی حدود ۸۰ درصد واردات کالا به کشور کالاهای واسطه‌ای هستند و تنها ۲۰ درصد کالاهای وارداتی به کشور، مصرفی هستند. لذا با این اوصاف وقتی کارخانه‌های کشور در حالت تعطیل و نیمه تعطیل هستند و رکود کشور را فراگرفته است، طبیعی است به کالاهای واسطه‌ای که اغلب برای تولید محصول به کار برده می‌شود، دیگر نیازی نیست و به عبارت دیگر نیاز به واردات کالا نیز کاهش می‌یابد.
«نماینده»: آیا انتظار بیش از حد و توجه و اتکاي بیش از اندازه به موضوع برجام، دلیل اوضاع نابسامان تجارت خارجی نیست؟
قطعاً من هم در این باره با شما هم نظرم. متأسفانه از دیگر دلایل کاهش ۱۳ درصدی حجم تجارت خارجی کشور در دوره دو ماهه ابتدایی سال ۹۵، یعنی فروردین و اردیبهشت، اتکا بیش از حد انتظار و خارج از قاعده دولت به برجام بود. مسکوت گذاشتن اقتصاد به بهانه پایان یافتن مناقشه هسته‌ای، آثار نامطلوبی بر پیکره اقتصاد ایران برجای گذاشت که نمونه آن را امروز می‌توان به وضوح مشاهده کرد. بیش از چهارماه از برجام گذشته است، حتی حدود سه سال از عمر دولت نیز سپری شده است، اما در حال حاضر بخش‌های مختلف اقتصادی کشور در یک حالت انتظار برای دوران پسا تحریم قرار دارند، لذا این یک آفت است. به جرأت و با صراحت به شما می‌گویم، وقتی حجم تجارت خارجی کشور در ۶۰ روز ابتدایی سال جاری ۱۳ درصد می‌شود، این نشان می‌دهد رفت‌وآمد خارجی‌ها تاکنون ثمری نداشته است.
«نماینده»: با این اوصاف، چند ماه پیش خبری منتشر شد مبنی بر مثبت شدن تراز تجاری کشور؛ چطور با وجود مثبت شدن تراز تجاری کشور، اما از طرفی شاهد کاهش حجم تجارت خارجی ایران هستیم؟
کم شدن صادرات یک هشدار است، لذا اگر تراز تجاری ما مثبت شد به دلیل کاهش واردات بوده است که البته باید اذعان کنم این کاهش واردات از نوع واردات مواد اولیه بوده که اصلاً خوب نیست، لذا این نوع مثبت شدن تراز تجاری به‌هيچ وجه مایه افتخار نیست، چرا که ثمره آن امروز در تجارت خارجی مشاهده می‌شود.
نکته دیگری که خدمتان باید عرض کنم این است که پیشی گرفتن صادرات بر واردات و مثبت شدن تراز تجاری کشور در زمانی ارزشمند است که حجم تجارت خارجی کشور افزایش یافته یا دست‌کم ثابت بماند. در شرایطی که حجم تجارت خارجی کشور کم شده است، پیشی گرفتن صادرات بر واردات یا مثبت شدن تراز تجاری کشور ارزشمند نیست. بنابراین با توضیحاتی که بنده خدمت شما ارائه دادم باید متوجه شده باشید که مثبت شدن تراز تجاری کشور دیگر افتخاری نداشته و نخواهد داشت.
«نماینده»: در این شرایط چه توصیه‌ای به دولت دارید؟
دولت باید کشور را از شرایط رکود خارج کند. لازمه بهتر شدن، بهتر است بگویم بهبود وضعیت تجارت خارجی، خروج از رکود و افزایش تقاضاست. امروز اغلب واحدها و بنگاه‌های اقتصادی کشور اوضاع خوبی ندارند. البته تقاضا برای کالا کم نشده و دولت نیز حمایت‌های لازم را برای صادرات کالا از تولیدکننده و صادرکننده نمی‌کند. در اين صورت طبیعی است حجم صادرات غیرنفتی نیز کم گردد. لذا واقعیت این است اوضاع تولید در ماه‌ها و سال‌های اخیر بدتر شده است، باید حمایت کرد. حتی بهتر بود دولت به جای اعطای وام خودرو و کالا برای ایجاد تحرک در اقتصاد کشور، در بخش صادرات طرح‌های حمایتی خود را در پیش می‌گرفت، زیرا حمایت از صادرات هم به نفع تولید داخلی است و هم صادرات غیرنفتی را افزایش می‌دهد.