به گزارش نماینده از تسنیم، حمید زنگنه، استاد اقتصاد کلان و بانکداری دانشگاه وایدنر، در چستر پنسیلوانیا آمریکا و نگارنده کتابهای «سرمایه‌داری مدرن و ایدئولوژی اسلامی» (به همراه سیروس بینا) و «اسلام، ایران و ثبات جهانی» است.

 وی با تشریح دلایل سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران معتقد است، اینکه آیا سرمایه گذاران خارجی پس از تحریم به ایران خواهند آمد یا خیر، نباید برای توسعه اقتصادی ایران چندان مهم باشد.   آنها می توانند با خود تکنولوژی جدید و راه ورسم های پیشرفته بیاورند ولی اصل کار و دوندگی به عهده خود دولت و ملت ایران خواهد بود.   به قول داستان قدیمی دل به همت همسایه ها نباید سپرد و آستینها را باید بالا زد و داسها را تیز کرد که در عاقبت فقط خودتان می توانید خودتان را از این گرداب برهانید.  

این استاد اقتصاد دانشگاه وایدنر در گفت وگو با خبرنگار تسنیم،  به تشریح عوامل و موانع موثر در جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی و نیز علل کاهش این سرمایه گذاری در ایران و چشم انداز آن پس از رفع تحریمها پرداخته که مشروح آن را در ادامه می خوانید.

* ۱۱ عامل تعیین کننده در انجام و میزان سرمایه گذاری خارجی

خبرگزاری تسنیم: عوامل موثر تعیین کننده در انجام و میزان سرمایه گذاری از نظر شما چه عواملی هستند.

زنگنه : توسعه اقتصادی احتیاج به انباشت سرمایه دارد و انباشت سرمایه مستلزم سرمایه گذاری است.   بنابراین سرمایه گذاری (افزایش در انباشت سرمایه خالص) از مهمترین زیربناهای هر اقتصادی در دنیا است.   بدون سرمایه گذاری خالص و مثبت (یعنی سرمایه گذاری بعد از احتساب استهلاک) و مستدام اقتصاد مملکت لزوما توسعه نخواهد یافت.   دلیل اهمیت سرمایه گذاری در هر نظامی نقش آن درافزایش تولید و مهمتر از آن، نقش آن در افزایش بازدهی اقتصاد مملکت است. بدین معنی که سرمایه گذاری خالص مثبت نه تنها ظرفیت تولید را افزایش می دهد بلکه می تواند به تولید بالقوه سرمایه گذاری های قدیمی نیز بیافزاید.   مهمتر از این سرمایه گذاری بستری برای پیشرفت تکنولوژیکی مملکت است.    

در هر کجای دنیا سرمایه گذاری مستلزم وجود شرایط تقریبا یکسانی است.   بطور کلی متغیرهای کلان که تعیین کننده هستند رشد اقتصادی در آینده (رشد درآمد خالص ملی در آینده)، نرخ سود، نرخ مالیاتها، نرخ بهره های بانکی، و برای خارجیها علاوه بر متغیرهای قبل، نرخ ارز، سهولت خروج سرمایه از مملکت، سهولت،   شفافیت، و صداقت در معاملات با دستگاهها و ارگانهای دولتی و غیر دولتی، امنیت حال و آینده سرمایه، آزادی بازرگانی خارج (آزادی واردات و صادرات) هستند.   

رشد اقتصادی در آینده احتمالا مهمتر از سایر متغییرها است زیرا نمایانگر محیط اقتصادی است که درآن قدرت فعالیت خواهند کرد. هر چه فرآیند بهتر و بزرگتر باشد سرمایه گذاران بیشتر تشویق خواهند شد و سرمایه گذاری افزایش می یابد.   همینطور برای  نرخ سود باز پس دهی.   هر چه نرخ سود افزایش یابد نرخ سرمایه گذاری را افزایش می دهد.   نرخ بهره بانکی و نرخ مالیاتها هزینه های سرمایه گذاری را نشان می دهند.   بنابراین هر چه نرخ بهره بانکی و نرخ مالیاتها افزایش یابند نرخ سرمایه گذاری کاهش می یابد.   

* فساد از سرمایه گذاری جلوگیری می کند

خبرگزاری تسنیم: موانع سرمایه گذاری از نظر شما چه عواملی هستند.

زنگنه: هر چند که می توان اذعان کرد که فساد در همه جای دنیا وجود دارد ولی این امر برای کشورهای در حال توسعه حیاتی تر است چون به کلیه سطوح مملکت از لحاظ سیاسی و اجتماعی و به خصوص از لحاظ اقتصادی صدمه می زند. فساد از سرمایه گذاری جلوگیری می کند و در نتیجه رشد مملکت را کند می کند.   فساد مانع از سرمایه گذاری سالم خارجی در نتیجه مانع از ورود تکنولژی پیشرفته خارجی  می شود.

یکی از مهمترین مشکلات در کشورهای در حال توسعه، بحث برخورد با معضل فساد در کشورها حمایت از خودیهای نظام است که در امریکا آن را «پاترونیج» می نامند.   دست اندر کاران برای بقاو پیشرفت خود برای خودیها پروژه ها و پستهایی که ممکن است لزوم اقتصادی نیز نداشته باشند ایجاد می کنند و به این طریق به آنها بهره می رسانند و یا به آنها قراردادهایی می دهند که قیمت آنها از قیمت بازار آزاد بیشتر است و در نتیجه "رانت" می گیرند. ساده ترین و فاسد ترین متد متداول کنترل قیمتها (رانت خواری) است که مستقیما سرمایه گذاری را سد می کند.    

فساد می تواند یک کار خلاف قانون و یا یک خطای اداری یک فرد در نظام باشد که اگر گسترده نباشد می توان آنرا از طریق قضائی محاکمه و به آسانی از بین برد.   بعضی اوقات یک قسمت از نظام بخاطر موقعیت خود در سیستم برای خود کسب فساد و رانت می کنند. در بعضی از کشورها فساد همگانی می شود و برای هر تبادلی شخص مجبور به پرداخت بهایی بیشتر است.   مثلا در بعضی جوامع حق حساب، حق الزحمه، شیرینی، انعام، و دست خوشی به کلیه قیمتها افزوده می شود که در بعضی از موارد وجوهی بسیارهنگفت هستند.

* در فضای نامطمئن اقتصادی سرمایه گذاری داخلی و خارجی صورت نمی گیرد

خبرگزاری تسنیم: به نظر شما عمده دلیل پایین بودن سرمایه گذاری خارجی در شرایط فعلی در ایران چیست؟

زنگنه: مطلبی که برای بسیاری نا مفهوم و یا حداقل ناروشن مانده این است که سرمایه گذاران در هر جای دنیا برای توسعه اقتصادی مملکت خود ویا دیگر ممالک فعالیتی نمی کنند. بدین معنی که آقای ایکس نمی گوید که بیائید به این منطقه که مردم بیکارند و نان شب ندارند برویم و آنها را از فقر نجات بدهیم.   در هیچ کجای دنیا این اتفاق نیافتاده و نخواهد افتاد.   سرمایه گذاران برای دست آوری به سود وانباشت سرمایه به این در و آن در می زنند و هر کجا که شانس به دست آوردن سود بیشتر باشد به آنجا خواهند رفت چه آنجا مملکت خودشان باشد و چه در ینگه دنیا باشد. اگر این مطلب را ملتفت بشویم در انتظار سرمایه گذار داخلی و یا خارجی که ناجی مملکت شود نخواهیم بود.   ولی این بدین معنی نیست که احتیاج به آنها نداریم.   آنها ناخواسته عامل توسعه مملکت می شوند. بنابراین بدون آنها توسعه اقتصادی به وقوع نخواهد پیوست.     

• سرمایه گذاران خارجی پس از رفع تحریم در زیربنای اقتصادی سرمایه گذاری نخواهند کرد
• گرایش سرمایه گذاران خارجی به صنعت نفت پس از رفع تحریم

خبرگزاری تسنیم: آیا پس از رفع تحریمها میزان سرمایه گذاری خارجی افزایش می یابد؟

زنگنه : تئوریهای سرمایه گذاری در خارج (اف دی آی) می گویند که شرکتها به طور کلی برای افزودن به ارزش خود فعالیت می کنند.   بنابراین تنها راهنمای آنها سودآوری است.   برای افزایش سود آوری یا باید هزینه ها را کاست (بنابراین به جا هایی رفت که هزینه تولید کم است) و یا باید به بازارهایی رفت که قیمت کالا های آنها بالا است.   در بیشتر اوقات برای شرکتهای چند ملیتی با صرفه تر است که کارخانه ای که وجود دارد را بخرند تا کارخانه جدیدی (گرین فیلد) احداث کنند در نتیجه ورود آنها تغییر چندانی در ایجاد کار و توسعه اقتصادی محیط نخواهد داشت.   

در واقع اگر روزی که امیدوارم آن روز در آینده نزدیک باشد و تحریمها برداشته شود و یا حداقل کمتر شوند و سرمایه گذاران خارجی به ایران بیایند، مطمئنا در زیر بنای اقتصادی مملکت سرمایه گذاری نخواهند کرد بنابراین واقعا به توسعه اقتصادی سالم و متوازن ایران کمکی نخواهند کرد.   آنها به جایی خواهند رفت که آماده برای بهره بری و بهره برداری مانند صنایع نفت آماده باشد و  به تار و پود اقتصاد چندان پیوسته نیست و فقط ذخایر ارزی دولت را افزایش می دهند.

* دل به همت همسایه ها نباید سپرد

بنابراین آیا سرمایه گذاران خارجی به ایران خواهند آمد نباید برای توسعه اقتصادی ایران چندان مهم باشد.   آنها می توانند با خود تکنولوژی جدید و راه ورسم های پیشرفته بیاورند ولی اصل کار و دوندگی به عهده خود دولت و ملت ایران خواهد بود.   بقول داستان قدیمی دل به همت همسایه ها نباید سپرد و آستینها را باید بالا زد و داسها را تیز کرد که در عاقبت فقط خودتان می توانید خودتان را از این گرداب برهانید.