نماینده/ «پیشرفت کشور بدون توسعه در بخش کتاب غیر ممکن است» [۱] شاید تنها همین یک جمله در کلام رهبری، برای میزان اهمیت کتاب و کتابخوانی کافی باشد و در میانه ی این اهمیت، توجه به نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بیش از پیش عیان می شود.

 از این رو نمایشگاهی که این روزها تنها به اندازه پایان عمر دولت یازدهم، تا ورود به ده سوم عمر خود، فاصله دارد را شاید بتوان مهم ترین پدیده فرهنگی کشور نامید که همه ساله در اردیبهشت ماه قرار بوده است، بهشتی را برای اهالی فرهنگ و کتابخوانان فراهم آورد. نمایشگاهی که از سال ۶۶ در محل دائمی نمایشگاهها برگزار شد و ترافیک محدوده منتهی به چمران بودنش، آنقدر ناهنجار بود که از سال ۸۶ به مصلای تهران نقل مکان کرد. اینکه این جولانگاه بین المللیِ کتابدوستان تا چه حد توانسته ایفاگر وظیفه اصلی خود باشد و تا چه اندازه توانسته غریبان را با یار مهربان آشنا و دست کوتاه دوستداران یار مهربان را به بلندای نخیل قیمت کتاب رساند، اگرچه بحثی وسیع می طلبد؛ ولی اینکه تا چه حد حال و هوای اردیبهشتی بهار کتابِ کشور توانسته اهالی فرهنگ را به خود جذب کند و به عنوان عرصه ای برای حضور آنان باشد؛ جای سوالی ست که پاسخش را می توان نمره ای اجمالی به کارنامه بیست و هشت ساله نمایشگاه کتاب محسوب کرد.

اگرچه اهالی مطالعه و حتی مجبورین مطالعه (دانشجویان و محصلین و ...) حاضرین همه ساله در صحنه نمایشگاه بودند و در پایان دهه ی حضورشان، خریدها و بازدیدهای میلیونی را به عنوان نتیجه تکاپوی معتبرترین عرصه فرهنگی کشور، رقم می زدند. و از طرف دیگر همه ساله از ماهها قبل از شروع این دومینوی فرهنگی، خبرهایی از آنچه باید باشد و می شودها در نمایشگاه، خوراک خبری رسانه ها را فراهم می کند. ولی شاید بی پرده بتوان اظهار داشت که بهارِ کتاب در سال های اخیر متأسفانه بی آنکه تغییرات فاحشی نسبت به سال قبلش داشته باشد همچون روتینی عادی شده و حتی الزامی برای ژست روشنفکری برپا می شود که گویی زنگ خطری را برای دغدغه مندان حوزه فرهنگ به صدا در آورده است.

 عدم حضور بی سابقه مقام معظم رهبری در نمایشگاهِ سال گذشته را شاید بتوان به عنوان شاخص افت کیفی عرصه فرهنگ در این سالها تعبیر کرد. ایشان که حضورشان در نمایشگاه هر ساله؛ و ضرورت خرید کتاب و کتابخوانی در واژگان تعبیرشان همانند وسایل معیشتی لازم است[۲]، سال گذشته با غیبتی معنادار، انتقاد خود از عملکرد حوزه فرهنگ را عیان ساختند.

 اگرچه روز گذشته وزیر فرهنگ و ارشاد تدبیرش برای عدم پاسخگویی نسبت به عدم حضور احتمالی رهبری را عیان ساخت و از دعوت نامه رسمی برای شاخص ترین دغدغه مند عرصه فرهنگ به محلی که صاحبانش دغدغه مندان این عرصه هستند، خبر داد! از دعوت جنتی که بگذریم، حافظه تاریخی اذهان می تواند دلیل عدم حضور رهبری را در کلامشان در میان دانشجویان دانشگاه امیرکبیر بیاد آورد؛ «آن دستگاهی که باید در جهت رشد فکری و فرهنگی و عملی انسانها فیلم بسازد و کتاب تولید کند و تمام ابزارهای فرهنگی را در این جهت به کار بیندازد، وقتی می بینم که در این زمینه‌ها کم‌کاری دارد، طبیعتاً مورد عتاب من قرار می گیرد[۳]»

جای خالی صاحبان اصلی در افتتاحیه و اختتامیه ها

از بی نصیب شدن نمایشگاه بیست و هفتم از حضور رهبری که عبور کنیم، نگاهی به میهمانان ویژه افتتاحیه ها و اختتامیه های نمایشگاه شاید نشانی از عدم تعلق این مجال به صاحبان اصلی اش داشته باشد. حضور رئیس جمهور در مراسم ویژه افتتاحیه در کسوت ریاست شورای عالی انقلاب فرهنگی در سالهای اخیر به رویه ای تقریباً ثابت تبدیل شده و البته به دلیل تنگنای این سطور از بُعد شعاری این حضور در این سالها چشم پوشی می کنیم...درعین حال اما طی این سال ها مدعوین اختتامیه ها از تنوع بیشتری بر خوردار شدند که مرور میهمانان ویژه این مراسم شاهدی بر این مدعاست؛

در حالی که انتظار می رود مُهر پایان نمایشگاه را صاحبان فرهنگ بر کارنامه معتبرترین عرصه فرهنگی کشور بزنند. با این همه شنیده شده که یکی از مدیران صرفاً اجرایی که هیچ تخصصی در زمینه فرهنگ ندارد در تلاش است تا به عنوان سخنران اختتامیه نمایشگاه کتاب امسال معرفی شود...

باید منتظر ماند و دید نمایشگاه بیست و هشتم در اختتامیه خود روالی چون گذشته را در پیش خواهد گرفت و فعالین حوزه فرهنگ آن هم تنها در حد "برخی" میهمانان در حاشیه خواهند بود ...

پی نوشت:

[۱] ۲۱/۲/۹۰ در حاشیه بازدید از نمایشگاه بین المللی کتاب

[۲] همه افراد خانه ما، وقتی میخواهند بخوابند حتماً یک کتاب کنار دستشان است. من فکر میکنم که همه خانواده‌های ایرانی باید این‌گونه باشند. توقّع من، این است. باید پدرها و مادرها، بچه‌ها را از اوّل با کتاب محشور و مأنوس کنند. حتّی بچه‌های کوچک باید با کتاب اُنس پیدا کنند. باید خریدِ کتاب، یکی از مخارج اصلی خانواده محسوب شود. مردم باید بیش از خریدن بعضی از وسایل تزییناتی و تجمّلاتی - مثل این لوسترها، میزهای گوناگون، مبلهای مختلف و پرده و... -، به کتاب اهمیّت بدهند. اوّل کتاب را مثل نان و خوراکی و وسایل معیشتی لازم بخرند؛ بعد که این تأمین شد به زواید بپردازند. /۲۶/۲/۷۴ در حاشیه بازدید از نمایشگاه بین المللی کتاب

[۳] ۲۲/۱۲/۷۹ بیانات در جلسه پرسش و پاسخ دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر