به گزارش نماینده، امیر ناصر کاتوزیان در سال ۱۳۱۰ در تهران به دنیا آمد. پس از طی دوران کودکی و نوجوانی به دانشکده حقوق دانشگاه تهران وارد شد و تا دوره دکتری را در همین دانشگاه خواند و به پایان رساند. دکتر کاتوزیان ۴۳ جلد اثر تألیفى و تحقیقى دارد. عدالت قضایى در دو جلد، گامى به سوى عدالت در دو جلد، مقدمه علم حقوق، فلسفه حقوق در سه جلد، حقوق مدنى، نظریه عمومى حقوق، کلیات حقوق، فرهنگ کاتوزیان، تاریخ انقلاب مشروطه ایران، آزادى اندیشه و بیان از مهمترین آثار وی به شمار می آید.

سه روزی می شد در کمین دکتر ناصر کاتوزیان دانشگاه را قدم می زدم که بالاخره از طریق دانشجویان متوجه شدم استاد در همایش حقوق مطبوعات شرکت می کند. در روز همایش به اصرار از استاد خواستم تا وقتی را برای مصاحبه با خبرگزاری مهر در نظر بگیرد. دکتر کاتوزیان اصلا تمایلی به مصاحبه نداشت. از من اصرار از استاد انکار. تا اینکه پذیرفت روز دوشنبه ۱۴ اردیبهشت به اتاق وی در دانشکده حقوق دانشگاه تهران مراجعه کنم. آنچه در زیر می آید ماحصل گفتگویی ۳۰ دقیقه ای مهر با دکتر ناصر کاتوزیان است.

* خبرگزاری مهر - گروه حوزه و دانشگاه: به نظر شما حرمتی که این روزها از طرف دانشجویان، مسئولین و جامعه به استادان دانشگاه گذاشته می شود، چگونه است از آن راضی هستید؟

- دکتر کاتوزیان: در مجموع نسبت به خودم راضی هستم. به ویژه دانشجویان آنقدر به من محبت می کنند که من شرمنده آنها هستم و حتی فکر می کنم بیش از استحقاقم به من توجه دارند. در مورد جامعه من شخصا راضی هستم و راجع به مسئولین نیز از نظر خودم گله ای ندارم اما فکر می کنم حرمت استاد را باید بیش از این نگه داشت. احترام استاد وقتی رعایت می شود که بازنشستگی به عنوان یک مجازات به کار نرود و بیان اندیشه برای استاد آزاد باشد. من جسته گریخته چیزهایی می شنوم که فکر می کنم حرمت لازم به استاد گذاشته نمی شود. همواره دیده ایم در هر تغییری بزرگترین صدمات به اساتید دانشگاهها وارد می شود. بازنشستگی امری ضروری است اما نباید طوری اجرا شود که دانشگاهها را خالی از محققین برجسته کند. یک عیب کلی در دانشگاههای ما وجود دارد و آن این است که بین اساتید برجسته صاحبنظر و با تجربه و استادانی که تازه آغاز به کار کرده اند فاصله عمیقی وجود دارد.

* تبعات بازنشستگی کردن اساتید پیش از موعد چیست؟

- یکباره بازنشسته کردن اساتید با تجربه و قدیمی باعث می شود دانشگاه از تجربیات آنها به طور کامل سود نبرد و دانشگاه دست افرادی بیفتد که تجربه کافی ندارد. استادان قدیمی را باید نگه داشت و به تدریج بازنشسته کرد تا استادهای متوسط از تجربیات آنها سود ببرند.

* برخی عنوان می کنند که اساتید قدیمی دانشگاهها به ویژه دانشگاههای بزرگ مافیایی عمل می کنند و نمی گذارند اساتید جوان به دانشگاهها راه یابند و نسبت به جذب آنها اعلام عدم نیاز می کنند. آیا این موضوع صحت دارد؟

- اعتقادی به این موضوع ندارم. احتمال دارد که در برخی موارد تنگ نظریهایی رخ دهد اما این بهانه است. فکر می کنم برای موجه جلوه دادن بازنشستگی اساتید عنوان می کنند که این اساتید قدیمی باند مافیایی را در دانشگاه ایجاد کرده اند و از نظر آنها بازنشسته کردن اساتید برجسته به معنای انحلال باندهای مافیایی است. در هر حال در اینکه اساتید جوان به دانشگاه نیایند نفعی برای اساتید قدیمی ندارد اما گاهی اوقات سفارشاتی برای جذب اساتید می شود بدون اینکه  از مراحل طبیعی و قانونی باشد که اساتید قدیمی در این زمینه مقاومت می کنند. شاید همین مسئله به باند مافیایی تعبیر شود.

* در برخی موارد اساتید قدیمی علم قدیمی دارند و علمشان را به روز نمی کنند از سوی دیگر اساتید جوان به دلیل تازه فارغ شدن از تحصیل با علم روز بیشتر آشنا هستند از همین رو عنوان می شود اساتید قدیمی از ورود اساتید جدید با علم روز به دانشگاه واهمه دارند و با ورود آنها مخالفت می کنند این موضوع را قبول می کنید؟

- این سخن به نظر من خنده داراست. اگر استادی در این حال باشد نه تنها بازنشسته بلکه باید اخراج شود. کسی موافق چنین کاری نیست.

* آزادی افکار و بیان اندیشه را در جامعه علمی دانشگاهی فعلی چگونه ارزیابی می کنید؟

- در بحث علمی گمان نمی کنم اشکالی باشد. البته برخی کلاس درس را با حزب سیاسی اشتباه می گیرند و به شکلی سخن می گویند که ممکن است مورد ایراد باشد اما اگر جامعه خود را بشناسند و مطابق با سخنی که در جامعه پذیرا است استدلال کنند از نظر علمی کمتر موردی پیدا می شود که ایراد بگیرند. دانشگاه گوشه ای از جامعه است. همان اندازه که آزادی بیان در جامعه وجود دارد اندکی بیشتر در دانشگاه نیز وجود دارد.

* شما گفتید "در دانشگاه قدری بیشتر از جامعه" چرا اینطور استنباط می کنید؟

- مباحثی که در دانشگاه اتفاق می افتد بیشتر نظر علمی و فنی دارد و طبیعتا قلمرویی آزادتر برای آن قائل هستند تا در دادگستری، شهرداری و ...

* شما سالها است در رشته حقوق تحقیق و تدریس می کنید. بزرگترین معضل رشته حقوق در ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته چیست؟

- معضلی که در رشته حقوق داریم به تطبیق قواعد سنتی مان با مسائل اجتماعی روز مربوط می شود. در برخی رشته ها مانند حقوق مدنی که کار من است، استادان از گذشته سعی کرده اند قواعد را با مصادیق روز تطبیق دهند و طوری آنها را تفسیر کنند که نه به اصول برخورد کند و نه مخالف با مسائل روز باشد اما در برخی رشته ها مانند حقوق جزا این کار سالیان سال است که انجام نشده است.

* تبعات چنین مشکلی در جامعه چه می تواند باشد؟

- به عنوان مثال اعدام نوجوانان که گاهی در رسانه ها شنیده می شود معضل بزرگی است. البته شنیده ام طرحی در قوه قضاییه مطرح است که سن رشد را در مورد جزاییات ۱۸ سال قرار دادند. ما با یک تفاسیری در حقوق مدنی همان ۱۸ سال را پذیرفته ایم اما چنین موضوعی در حقوق جزا بسیار مشکل است.

* وضعیت رشته های جدیدی که در حقوق راه اندازی شده اند را چگونه ارزیابی می کنید؟

- این رشته ها باید در کشور پخته شوند و برای اینکه یک رشته در دانشگاه پخته شود زمان می خواهد. به قول یکی از اساتید انگلیسی که عنوان می کرد ۱۰۰ سال زمان لازم است تا چمنهای یک دانشگاه جدید در آمریکا مانند چمنهایی که در آکسفورد است شود، رشته های جدید نیز همینطورند. باید درباره آن تحقیق و کار شود. طبیعی است که رشته ای مانند حقوق مدنی که ۱۳۰۰ سال بر روی آن تحقیق شده نباید با رشته ای تازه تأسیس مانند حقوق مالکیت فکری یکسان باشد.

*چشم انداز خوبی را برای رشته های تازه تأسیس می بینید؟

- امیدوارم این رشته ها نیز پختگی لازم را در آینده به دست آورند. به نظر من بخشهایی از حقوق مدنی باید جذب این موارد جدید شود.

* شخصا بیشتر به تدریس علاقه دارید یا تحقیق در حقوق؟

- من به تحقیق و پژوهش بیشتر علاقه دارم. البته تدریس انتقال معانی به دانشجو است و محاسن خاص خود را دارد. تربیت دانشجو مقدس است اما اگر در آن افراط شود استاد به یک ماشین و سخنگوی مطالب تبدیل می شود و کارش صدمه می بیند.

* درباره اهمیت تحقیق در رشته حقوق بگویید و اینکه در حال حاضر چقدر به آن پرداخته می شود و در دانشگاهها به چه اندازه جدی گرفته می شود؟

- تحقیق اصولا در مورد دانشجویان جدی گرفته نمی شود. تجربه نشان داده دانشجویان تا زمانی که مطالب را می خوانند و می خواهند پس بدهند دانشجویان خوبی هستند اما به ابتکار و ابداع که می رسد ضعیف هستند و دلیل آن این است که ضمن مسائل آموزشی تجربه ای پیدا نمی کنند.

* وضعیت بررسیهای میدانی در رشته حقوق چگونه است؟

- در گذشته دانشجویان می توانستند در دادگاهها حضور یابند اما پس از مدتی این روند به دلیل اینکه حس شد جنبه صوری پیدا کرده حذف شد. دانشجو به جای کار جدی و مطالعه در دادگاه از رئیس دادگاه امضا می گرفت که چند جلسه را در دادگاه حاضر شده است.

* پس شما فکر می کنید انگیزه درونی دانشجویان برای کار عملی وجود ندارد؟

- بله دقیقا.

* به عنوان یک استاد دانشگاه برای اینکه انگیزه درونی در دانشجویان ایجاد شود چه می کنید و چه پیشنهادی ارائه می دهید؟

- جامعه باید نشان دهد که بین یک آدم محقق و پخته با آدمی که تنها روابط خوبی دارد تفاوت وجود دارد. محک همه اینها در جامعه معین می شود. من شخصا در تدریسم مطالب را به عنوان سئوال و جواب و به شکل یک نوع دیالکتیک حقوقی حل می کنم و از دانشجو می خواهم همیشه در کلاس شرکت کند. بخشی از درس را دانشجو کنفرانس بدهد و من اشکالاتش را عنوان کنم. حتی طرز سخن گفتن و خط دانشجو را نیز در کلاس درس کنترل می کنم.

* فکر می کنید چگونه باید تجربه عملی را در کلاس درس برای دانشجویان ایجاد کرد؟

- باید در عرض کلاسهای تئوری کلاسهای عملی گذاشت و از قضات و وکلا خواست کلاسهای عملی را در کنار کلاسهای آموزشی اجرا کنند. این باعث می شود که تجربه و عمل با هم آمیخته شوند.

* شما شخصا چگونه این تجربه را ایجاد می کنید؟

- من در کلاسهای درس بخشهایی از قرائت و تمرین را که به رویه قضایی مربوط می شود پیش بینی می کنم. این وسیله ای است که می تواند بخشی از احتیاجات دانشجویان را در برابر مسائل عملی برطرف کند.

* سر کلاس استاد سختگیری هستید به ویژه در امر حضور و غیاب؟

- اعتقادی به سختگیری در کلاسهای درس ندارم. باید جوری درس داد که دانشجو با میل به کلاس وارد شود نه با انضباط و محروم کردن.

* جدیدا عنوان می شود که تولید علم در کشور با شیب تندی پیش می رود نظرتان چیست؟

- من به کمیت اعتقادی ندارم. کیفیتها را باید دید.

* چقدر به نمایه و چاپ مقالات علمی در پایگاههای بین المللی و تبدیل این موضوع به عنوان معیار پیشرفت و ارتقاء اعتقاد دارید؟

- اصلا اعتقادی ندارم به ویژه در علوم انسانی. یک ریاضیدان و فیزیکدان احتیاج به زبان بین المللی ندارد. با توضیح یک فرمول می تواند تحقیق خود را چاپ کند اما این روند قابل مقایسه با زمانی نیست که فرد در علوم انسانی بخواهد راجع به فلسفه ملاصدرا تحقیق کند و آن را به انگلیسی برگرداند و در مجله خارجی چاپ کند. به نظر من توهین به فرهنگ ایران است که در صورتی مطالعات یک حقوقدان و ادیب را قبول کنند که در یک مجله خارجی آنها را چاپ کرده باشد.

* پس چه چیزی در علوم انسانی باید معیار سنجش و ارزیابی پیشرفت علمی باشد؟

- باید دید علوم انسانی به چه میزان در جامعه نفوذ کرده است. به عنوان مثال تحقیقات ما درباره حقوق چقدر در رویه قضایی کشور نفوذ کرده. این موارد باید سنجیده شود نه اینکه در یک مجله خارجی سیاه مشق پس بدهند.

* دکتر کاتوزیان متوجه پایان وقت مصاحبه با شما هستم اما تازه داشتم از صحبتهای شما لذت می بردم که متاسفانه این وقت کوتاه به پایان رسید.

- سپاسگزارم.