بازتعریف سیاست شهری با مدل تناسبی؛ از رقابت فردی تا مشارکت حزبی
سحر سموات / مدل‌های پیشین انتخابات شوراها، به‌ویژه در تهران، عمدتاً بر چهره‌محوری و رقابت فردی استوار بودند. نتیجه این روند، حذف کامل گروه‌های کوچک‌تر و کاهش تنوع سیاسی در ترکیب شوراها بود. اما مدل تناسبی، با فراهم‌کردن امکان حضور متوازن‌تر فهرست‌ها، رقابت را از سطح فردی به سطح گفتمانی و برنامه‌محور ارتقا می‌دهد. این مدل، احزاب را وادار می‌کند با برنامه‌های مشخص وارد عرصه رقابت شوند و شهروندان را به انتخاب آگاهانه‌تر سوق دهد.
اجماع سیاسی بر سر انتخابات تناسبی؛ از مجلس تا وزارت کشور
در همایش هیأت مرکزی نظارت بر انتخابات شوراها، چهره‌های کلیدی از جمله محمدباقر قالیباف (رئیس مجلس)، وزیر کشور، علی زینی‌وند (معاون سیاسی وزیر کشور)، و مشاوران ارشد، از اجرای مدل تناسبی حمایت کردند.
رئیس مجلس در این همایش گفت: «اگر انتخابات به صورت تناسبی برگزار شود، در پیشرفت کشور، انسجام مردم، فعالیت‌های مردمی و مشارکت آن‌ها مؤثر خواهد بود. ما باید به سمت انتخابات حزبی برویم و این مدل را به کل کشور تسری دهیم.»
زینی‌وند نیز تأکید کرد: «انتخابات شوراها باید به صحنه نمایش وفاق و انسجام ملی تبدیل شود. مدل تناسبی، مشارکت گروه‌های متنوع را تسهیل می‌کند و احتمال شکل‌گیری جبهه‌های جدید سیاسی را افزایش می‌دهد.»
اسکندر مومنی وزیر کشور نیز در مواضع رسمی خود این مدل را گامی در جهت افزایش اعتماد عمومی، مشارکت سیاسی و بازسازی سرمایه اجتماعی دانست و اعلام کرد که وزارت کشور از تمام ظرفیت‌های اجرایی برای برگزاری سالم و شفاف این انتخابات استفاده خواهد کرد.
مواضع اعضای شورای شهر تهران؛ پایان انحصار فهرست‌ها
اعضای شورای شهر تهران نیز از این تحول استقبال کرده‌اند. در گفت‌وگو با رسانه‌ها، آن‌ها بر ضرورت اجرای مدل تناسبی برای تحقق عدالت انتخاباتی و افزایش مشارکت عمومی تأکید کردند:
جعفر هاشمی تشکری: «مردم باید احساس کنند رأی‌شان در ترکیب نهایی شورا اثر دارد، حتی اگر به فهرست‌های غیرغالب رأی دهند.»
ناصر امانی: «این مدل جدید، عدالت انتخاباتی را تقویت می‌کند و مانع از انحصارگرایی می‌شود.»
مهدی اقراریان: «تناسبی شدن انتخابات شوراها، فرصت حضور برای جریان‌های متنوع سیاسی را فراهم می‌کند. این مدل، مشارکت را افزایش می‌دهد و به شوراها هویت واقعی می‌بخشد.»
علی‌اصغر قائمی: «مدل تناسبی، شورا را از حالت تک‌صدایی خارج می‌کند. این تغییر، نه‌تنها به نفع مردم است، بلکه به نفع کارآمدی مدیریت شهری نیز خواهد بود.»
حمایت نمایندگان مجلس و مشاوران ارشد؛ گامی به‌سوی بازسازی سرمایه اجتماعی
امیرابراهیم رسولی، مشاور رئیس مجلس، انتخابات تناسبی را گامی در جهت بازگشت عقلانیت سیاسی دانست و گفت: «این مدل می‌تواند فضای رقابتی‌تر و متوازن‌تری ایجاد کند. مردم باید احساس کنند رأی‌شان در ساختار قدرت شهری اثرگذار است.»
جعفر قادری، نماینده مجلس و طراح طرح تناسبی، اظهار داشت: «نظام انتخاباتی تناسبی نهایت عدالت است. این اصلاح، گامی مهم در مسیر دموکراتیک‌تر شدن انتخابات شوراهاست.»
محمدصالح جوکار، رئیس کمیسیون شوراها نیز تأکید کرد: «هر فهرست بر اساس آرای خود سهمی از کرسی‌ها خواهد داشت. این یعنی مشارکت واقعی مردم و پایان حذف سلایق غیرغالب.»
پیامدهای سیاسی و اجتماعی مدل تناسبی
تقویت نظام حزبی و گفتمان‌محوری: احزاب ناچارند با برنامه‌های مشخص وارد رقابت شوند.
کاهش انحصار سیاسی و پایان تک‌صدایی: دیگر امکان تصاحب کامل کرسی‌ها توسط یک فهرست وجود ندارد
افزایش مشارکت عمومی: گروه‌های مستقل، اقلیت‌ها و فعالان شهری شانس بیشتری برای حضور در شورا خواهند داشت.
شفافیت در فرآیند انتخاباتی: اجرای الکترونیکی و تناسبی، سلامت رأی‌گیری را تضمین می‌کند.
بازسازی سرمایه اجتماعی: با حضور متنوع‌تر نمایندگان، شوراها می‌توانند پاسخ‌گوتر و مردمی‌تر عمل کنند.
نتیجه‌گیری
اجرای مدل تناسبی در انتخابات شورای شهر تهران، نقطه عطفی در مسیر اصلاحات انتخاباتی و بازتعریف سیاست شهری در ایران محسوب می‌شود. این مدل، برخلاف شیوه‌های اکثریتی گذشته که منجر به سلطه یک‌دست فهرست‌ها و حذف کامل جریان‌های کوچک‌تر می‌شد، امکان حضور متوازن‌تر احزاب، گروه‌های مستقل و اقلیت‌های سیاسی را فراهم می‌کند.
حمایت گسترده از این مدل توسط چهره‌های کلیدی سیاسی از رئیس مجلس و وزیر کشور گرفته تا اعضای شورای شهر و نمایندگان مجلس نشان‌دهنده اجماعی بی‌سابقه در سطح حاکمیتی برای حرکت به‌سوی عدالت انتخاباتی، شفافیت بیشتر، و مشارکت واقعی مردم در اداره امور شهری است.
مدل تناسبی نه‌تنها به بازسازی سرمایه اجتماعی شوراها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند اعتماد عمومی را نسبت به نهادهای محلی افزایش دهد. در شرایطی که مشارکت سیاسی در شهرهای بزرگ با چالش‌هایی مواجه بوده، این تحول می‌تواند انگیزه‌ای تازه برای حضور فعال‌تر شهروندان در فرآیندهای انتخاباتی باشد.
با این حال، موفقیت این مدل در گرو چند عامل کلیدی است: آموزش عمومی درباره نحوه رأی‌دهی، شفاف‌سازی فرآیند شمارش و تخصیص کرسی‌ها، تقویت زیرساخت‌های اجرایی و الکترونیکی، و نظارت دقیق بر سلامت انتخابات. اگر این الزامات به‌درستی اجرا شوند، انتخابات تناسبی می‌تواند الگویی موفق برای سایر شهرهای کشور نیز باشد و مسیر اصلاحات انتخاباتی را در سطح ملی هموار کند.
نظر شما