به گزارش «نماینده»، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی صبح امروز (یکشنبه ۱۴ اردیبهشت ماه) در همایش بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، اظهار کرد: در ابتدا یاد متفکر مجاهد آیت الله شهید مطهری را گرامی می‌دارم و همچنین روز معلم را به همه معلمین و اساتید عرض تبریک و تهنیت دارم.

وی ادامه داد: علامه شهید مرتضی مطهری باور داشت تحقق تمدن اسلامی به علومی برگرفته از جهان‌بینی توحیدی نیاز دارد، چون علم وقتی جهت‌دار می‌شود که در بستر جهان‌بینی قرار گیرد. ایده بازاندیشی و بازسازی در علوم انسانی بر مبانی معارف اسلامی از همین نگاه سرچشمه می‌گیرد.

جامعه اسلامی و حکومت اسلامی نیازمند علوم انسانی اسلامی هستند

رئیس مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: شهید مطهری با تیزبینی خاص خود ده‌ها سال پیش به این نتیجه رسیده بود که جامعه اسلامی و حکومت اسلامی هر دو نیازمند علوم انسانی اسلامی هستند. بنابراین بازخوانی و بازسازی انتقادی علوم انسانی موجود، احیا و بازتولید علوم اسلامی و تولید علوم انسانی اسلامی در منظومه فکری ایشان از لوازم تشکیل حکومت اسلامی و جامعه اسلامی هستند.

قالیباف افزود: همه می‌دانیم که پیروزی انقلاب اسلامی که امر ملی را احیا کرد و مردم را به مرکز ثقل اداره کشور آورد، بر مبنای باورها و ایده‌های امام (ره) شکل گرفت. ایشان اسلامی شدن نهاد علم برای رهایی از فرهنگ شرق زدگی و غرب زدگی را بر پایه حاکمیت اسلام ضروری می‌دانست؛ همچنان که نقش مردم را باور داشت و مردم را میدان‌دار همه تحولات می‌دید.

در مکتب امام (ره) اسلامی شدن و مردمی شدن به هم وابسته هستند

وی ادامه داد: در واقع اسلامی شدن و مردمی شدن در مکتب امام (ره) مثل دو شاخه در هم پیچیده و به هم وابسته هستند. مردمی شدن مطالبه اسلام است و اسلامی شدن مطالبه مردم؛ هیچ‌کدام بدون دیگری شدنی نیست. آنچه پیوند این دو را تفسیر می‌کند و شرح و تفصیل می‌دهد و به توصیه و تجویز می‌رساند، علوم انسانی اسلامی است.

رئیس مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: به همین دلیل ما معتقدیم که امروز پس از گذشت بیش از چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی نخبگان و نهادهای علمی از دو جهت می‌توانند منشأ تحول در علوم انسانی باشند؛ یکی از جهت تأثیر باور و پایبندی به مبانی دینی و معارف اسلامی در تغییر سرنوشت عمومی مردم و دوم نتایج حاصل از عملکرد چله اول انقلاب برای حرکت بر اساس آن معانی و معارف.

قالیباف گفت: به عبارت دیگر و روان‌تر، این دو عنصر مهم یعنی معارف اسلام و تجربه حکمرانی باید به طور مستمر مورد تحقیق و تأمل علوم انسانی قرار گیرد. علوم انسانی اسلامی فقط حاصل برداشت ما از مبانی نظریه اسلام نیست، بلکه حاصل تجربه زیستی ما بر اساس این مبانی نیز هست. عالم و محقق علوم انسانی اسلامی از تکرار ایده آل‌ها به جایی نمی‌رسد، بلکه وظیفه اصلی‌اش تحلیل دقیق وضعیت موجود و ارائه راهکار عینی برای رسیدن به وضعیت مطلوب است، برای اینکه اثر کار علمی او برای منافع عمومی ملموس شود.

رئیس مجلس تاکید کرد: در چله دوم انقلاب اسلامی دست کم از دو نظر بیش از هر زمان و دوران دیگری به علوم انسانی اسلامی نیاز داریم؛ در وهله اول برای سازمان دادن به زیست عمومی مردم و از سوی دیگر برای حکمرانی بر پایه آموزش و ارزش‌های دینی. هم نظام حکمرانی نیازمند فهم وضعیت و فهم مسئله‌هایی است که باید در هر شرایطی برای آنها راه حل پیدا کند و هم جامعه ما نیازمند مراجعه به علوم انسانی اسلامی است.

تجربه جمعی ما منبعی برای تولید و تکثیر الگوهای علوم انسانی اسلامی است

وی متذکر شد: متأسفانه در سال‌های گذشته نخبگان بیشتر درگیر انکار یا اثبات علوم انسانی اسلامی بودند و در نتیجه به تولید گزاره‌های عقلانی و عملیاتی برای شناخت و حل مسائل زندگی مردم کمتر توجه شده است، در حالی که تجربه جمعی ما چه موفق و چه ناموفق منبعی برای تولید و تکثیر الگوهای علوم انسانی اسلامی است.

رئیس مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: اگر علوم انسانی اسلامی، مسائل عینی جامعه و حکومت را به رسمیت نشناسد و در خدمت تفسیر وضعیت و حل آنها نباشد، در عمل مسئله‌ای حل نخواهد شد و مصداق علم لاینفع خواهد بود.

قالیباف در ادامه، گفت: در نزدیکی ۵۰ سالگی انقلاب اسلامی قرار داریم که از یک طرف با انباشت مسائلی مواجه هستیم که جامعه پیش روی نهاد علم در کشور قرار داده، اما پاسخ درخوری برای آنها تولید نشده است و از طرف دیگر نظام حکمرانی، گزینه‌های متنوع و مؤثری برای حل مسائل انباشته خودش ندارد؛ نتیجه هر دو دل‌زدگی و ناکارآمدی است.

وی بیان کرد: جامعه تا وقتی انعکاس مشکلاتش را و راه حل کارآمد برای آنها را در علوم انسانی اسلامی نبیند و به رسمیت نشناسد، مزایا و فواید آن را درک نمی‌کند، در نتیجه حاصل تلاش عالمان و محققان در این زمینه از پشتوانه حمایت عمومی برخوردار نخواهد شد و رشد نخواهد کرد.

رئیس مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: اگر موضوعی به گفتمان تبدیل شود، آن وقت مردم خود به مطالبه‌گران عمومی تحقق آن تبدیل می‌شوند و جامعه علمی هم آن را به طور تخصصی مطالبه می‌کند، به این ترتیب پیگیری آن برای نظام حکمرانی هم ضرورت دارد و هم مشروعیت پیدا می‌کند. اگر چنین فضایی حاکم شود، کشور را به سمت اصلاح و تحول امور می‌برد، نه تخریب و عقب‌گرد.

قالیباف تاکید کرد: در این شرایط، نظام حکمرانی ما موظف است اولاً فضا را برای تولید و رقابت ایده‌ها و اندیشه‌های معتبر در زمینه علوم انسانی اسلامی فراهم کند، ثانیاً خودش را با نتایج حاضر از تلاش و تأیید جامعه علمی علوم انسانی اسلامی وفق دهد، ثالثاً آن دسته از پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی را که به حل مسائل عامه مردم و تعیین خیر عمومی نزدیک‌تر است، با اولویت در دستورکار خودش قرار دهد.

باید رویکردهای افراطی و تفریطی را در نگاه به علوم انسانی اسلامی کنار بگذاریم

رئیس مجلس شورای اسلامی گفت: نه تقلید در علوم انسانی و نه تحقیر علوم اسلامی، هیچکدام چرخه‌های زندگی ایرانی و حکمرانی ایران را راه نمی‌اندازند. باید به دور از دعواهای متعصبانه‌ای که در شأن نهاد علم نیست، رویکردهای افراطی و تفریطی را در نگاه به علوم انسانی اسلامی کنار بگذاریم. واقعیت این است که علوم انسانی اسلامی پروژه‌ای شکست خورده نیست، اما پروسه‌ای ناتمام است آن هم با اقتضائات خاص خودش که باید توسط صاحب نظران امانت دار به دقت وارسی شود، اما به نظر می‌رسد زمان برای ما به سرعت در حال سپری شدن است.

قالیباف ادامه داد: چه مردم در زندگی روزمره خود و چه نظام حکمرانی در اداره کشور، هیچکدام از یافته‌های علوم انسانی اسلامی بی‌نیاز نیستند، اما نمی‌توانند برای نتایج خاص آن همیشه منتظر بمانند یا در کلیات به سر کنند. فراتر از اینها یکی از سیاست‌های قطعی در حکمرانی کشور باید رونق دادن و دامن زدن به اصل تفکر و اندیشه‌ورزی باشد که پایه و مایه اصلی عقلانیت اسلامی است. مقام معظم رهبری در دهه ۶۰ جمله معروفی دارند که می‌فرمایند: «حکومت اسلامی آن حکومتی است که مردم را به فکر کردن دعوت می‌کند و هدایت ذهن مردم را هم بر عهده می‌گیرد.»؛ این یعنی اگر وضعیت فکری کشور رو به افول برود، ما به عنوان سیاستمدار و حکمران مسلمان در برابر آن مسئول هستیم.

قالیباف تاکید کرد: البته هم رونق مهم است هم جهت، اما تا رونقی نباشد جهت درست هم پیدا نخواهد شد. افول تفکر و عقلانیت یک وضعیت غیر اسلامی است. سنت الهی این است که اگر جامعه از تفکر و حکومت از قوه حکم بر اساس تعقل خالی شود، به انحراف و انحطاط کشیده می‌شود.

وی یادآور شد: بنده دو سال پیش در همین مکان و در اختتامیه چهاردهمین دوره جشنواره فارابی عرض کردم و البته همچنان معتقدم که ما در دهه ۹۰ از رونق اندیشه‌ورزی وضعیت خوبی نداشتیم و حالا در دهه ۱۴۰۰ با آثار و عواقب آن روبرو هستیم.

قالیباف گفت: وقتی فکر از حرکت بایستد، الگوها و گزاره‌های حکمرانی هم یا کم می‌شوند یا پوچ، در نتیجه ناکارآمدی و نارضایتی تولید و باز تولید می‌شود. نتیجه استمرار این وضعیت، ناحکمرانی یا حکمرانی ناشایست خواهد بود. اگر اداره کشور بر اساس علم، تعقل و خرد تعطیل شود، در بهترین حالت همه چیز به حال خود رها می‌شود تا بدون پشتوانه نظری و با عمل‌گرایی منفی و موقعیت زده اداره شود.

نباید دچار جمود و تحجر شویم، چون ما را به جهنم انحراف از اسلام می‌برد

رئیس مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: حالت بدتر این است که دچار جمود و تحجر شویم که ما را به جهنم انحراف از اسلام می‌برد، در حالی که خیال می‌کنیم در صراط مستقیم هستیم، باید هر دو رویکرد مقلدانه و متحجرانه را کنار گذاشت، چرا که اولی اصل، امکان و ضرورت علوم انسانی اسلامی را انکار و دومی رشد علم و تعقل را در جامعه سرکوب می‌کند. تقلید و تحجر همزمان و همان اندازه و حکمرانی اسلامی کارآمد را بر ما می‌بندد.

وی افزود: اینکه رهبر انقلاب چند ماه پیش مجدداً بر احیای نهضت علمی و نرم افزاری تاکید کردند را دست کم نگیریم. ایشان سکان هدایت کشور در مسیر اسلام و انقلاب را در دست دارند، وقتی ایشان خیزش جدید علمی را پس از گذشت دو دهه مطالبه می‌کنند، به نظر من یعنی اینکه اولاً شتاب رشد علمی ما کم شده و با نیازهای ما سازگار نیست، ثانیاً جایگاه علوم انسانی در رشد و پیشرفت کشور که در این مدت مغفول بوده، باید احیا شود.

قالیباف اظهار کرد: تجربه حکمرانی چهار دهه اخیر می‌تواند و باید یکی از منابع تولید دانش برای علوم انسانی و اسلامی باشد. البته این به معنای آن نیست که این علوم را توجیه‌گر عمل خود کنیم، اما می‌توان با دید نقادانه و خلاقانه به این تجربه‌ها نگاه کرد و از دل آن گزاره‌ها و الگوهای علمی پیشنهاد داد و پیش روی جامعه علمی گذاشت.

تجربه چله اول انقلاب یکی از منابع تولید دانش انسانی و اسلامی است

قالیباف اظهار کرد: تجربه چله اول انقلاب یکی از منابع تولید دانش انسانی و اسلامی است، به ویژه برای دانشگاه جامع امام حسین (ع). نگاه تمدنی به گذشته و آینده این تراکم تجربی بسیار کلیدی و حیاتی است. از طرف دیگر تولید، توسعه و ترویج علوم انسانی اسلامی ما با پیدا کردن نقاط مشترک با علوم انسانی جریان اصلی یا انتقادی گره خورده است.

وی ادامه داد: ما نه می‌خواهیم چرخ را از نو بسازیم و نه می‌توانیم از اشتراک تجربه‌ها و استفاده از دستاوردها و یافته‌های دیگران بی‌نیاز باشیم، نه از یادگیری فراری هستیم و نه می‌خواهیم تا ابد مقلد و شاگرد باقی بمانیم. یکی از آسیب‌های جریان تحول در علوم انسانی اسلامی در کشور ما طی حدود ۲۰ سال گذشته شاید همین باشد که نتوانسته موضعی متوازن را پیدا کند و روی آن بایستد. اگر نظام حکمرانی دینی کارآمد می‌خواهیم، باید مدیریت علم و حکمرانی علم را جدی بگیریم و این یکی از جاهایی است که علوم انسانی اسلامی می‌تواند ورود بنیادی و راهبردی داشته باشد.

یکی از اولویت‌های ما، به‌روزرسانی نقشه جامع علمی کشور است

قالیباف تصریح کرد: باید بدانیم کجا و چگونه می‌توانیم میراث علمی تمدنی خود را به کار بگیریم و حتی با دیگران به اشتراک بگذاریم و کجا و چگونه می‌توانیم از دستاوردهای نظری و تجربی دیگران برای پیشرفت خود استفاده کنیم. برای همین، به‌روزرسانی نقشه جامع علمی کشور با تاکید بر جایابی علوم انسانی اسلامی، یکی از اولویت‌های ماست. با این کار نمی‌خواهیم یک سند بالادستی دیگر روی طاقچه اتاق مدیران اضافه کنیم، بلکه می‌خواهیم برای یک نبرد تمام عیار شناختی تمدنی که همین امروز درگیر آن هستیم، یک کالک عملیاتی داشته باشیم، آن وقت مسئولیت، نقش و سهم خودمان را در این میدان پرخاطره، اما فرصت‌ساز پیدا می‌کنیم.

وی در ادامه، تاکید کرد: مجلس شورای اسلامی با بازوان قوی علمی و فکری خود یعنی نهادهایی همچون مرکز پژوهش‌های مجلس، مرکز تحقیقات اسلامی قم مجلس و مرکز اسناد و کتابخانه مجلس هم می‌تواند و هم وظیفه دارد که برای هم‌افزایی با نهادهای فعال در جریان تولید و توسعه علوم انسانی اسلامی همکاری کند؛ این شاید یکی از بهترین دریچه‌های حل مسئله و به رسمیت شناختن مسئله باشد. ما تا قدرت تفکر علمی نداشته باشیم که مشکلاتمان را تبدیل به مسئله کنیم، راه به جایی نخواهیم برد. یعنی تا مسئله را به رسمیت نشناسیم، راه حل آن را هم نمی‌توانیم پیدا کنیم.

رئیس مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: جریان علوم انسانی اسلامی با حکمرانی علم در کشور مرتبط است. تشریح چگونگی پرداختن به چنین امری در شأن این دست همایش‌های علمی است و ما در مجلس شورای اسلامی برای استفاده و بهره‌برداری از یافته‌ها و دستاوردهای آن در عرصه‌های حکمرانی اقتصادی، حکمرانی امور مدیریتی، حکمرانی سیاست داخلی و خارجی، حکمرانی مسائل دفاعی و امنیتی، حکمرانی مسائل فرهنگی و اجتماعی و حکمرانی محیط زیست آماده هستیم.