به گزارش «نماینده» معاونت مطالعات امور تولیدی مرکز پژوهش‌های مجلس، در گزارشی به بررسی «موانع و الزامات پشتیبانی از تولید در صنعت نفت و گاز کشور» پرداخته است.

در ابتدای این گزارش با بیان این نکته که نام‌گذاری سال ۱۴۰۰ با عنوان «تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها» ازسوی مقام معظم رهبری نشان‌دهنده تأکید قاطعانه ایشان بر اهمیت و حساسیت مسئله تولید در مقطع فعلی است، با توجه به بیانات ایشان نام‌گذاری امسال نیز براساس تأکید بر روند جهش تولید است، آمده است: در سالیان اخیر وضع تحریم‌های ظالمانه، عدم جذب سرمایه‌گذاری خارجی، اجرای نامناسب برخی قوانین، محدودیت در واردات کالاها و تجهیزات مورد نیاز برای بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی نفت و عدم توجه به داخلی‌سازی آنها، شرکت‌های تولیدکننده انرژی را در دوران گذار از حیات وابسته خود به خارج از مرزها به استفاده از ظرفیت داخلی قرار داده است.

در ادامه این گزارش آمده است: بازار انرژی کشور نیاز به یک بازنگری اساسی دارد تا از منظر ساختاری، حاکمیتی، قیمت‌گذاری، اجرایی، یکپارچگی در نهاد تصمیم‌گیری بخش انرژی، یارانه‌های کلان و بدون ‌هدف مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد. این بازنگری می‌تواند به‌مثابه تزریق جان دوباره به فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز کشور باشد. وضع تحریم‌های ظالمانه و تشدید آن در سالیان اخیر واقعیت وابستگی بیش از حد این صنعت به خارج از مرزها را نمایان ساخت و فرصتی برای تفکر برای حل دائم این معضل را بین اندیشمندان و دلسوزان مملکت داد تا فکری اساسی برای حل معضلات بیندیشند.

در این گزارش تصریح شده: این شرایط، بخشی از ظرفیت تولید نفت خام کشور را بلااستفاده کرد و خسارت‌هایی را به میادین و چاه‌های در حال تولید تحمیل کرده است. با کاهش صادرات، هرچند نقش نفت در تأمین منابع عمومی بودجه کم‌رنگ شد، اما برطرف کردن کامل وابستگی بودجه به نفت کار چندان آسانی نیست. با این وجود، با داشتن نقشه راه مشخص می‌توان موانع را از سر راه برداشت. اگرچه وابستگی به مسیر طی شده و عادات حاکم بر بوروکراسی کشور به‌راحتی قابل تغییر نیست ولی سالیان تحریم، تمرینی برای خروج از وابستگی بودجه به نفت را برای دولت فراهم کرد.

در ضمن، پایین یا منفی بودن نرخ رشد سرمایه‌گذاری در کشور در سالیان اخیر ضرورت تأمین منابع فوری برای سرمایه‌گذاری را تشدید کرده که گذر از این شرایط نیازمند تدوین و اجرای یک برنامه محرک تولید و رشد اقتصادی است که بدون اجماع در همه ارکان کشور، عبور از این شرایط به سهولت رخ نخواهد داد.

وضعیت نامناسب تولید و بهره‌برداری از میادین مشترک

در بخشی از این گزارش، به مشکلات و چالش های موجود در حوزه نفت و گار کشور، از جمله «وضعیت نامناسب تولید و بهره‌برداری از میادین مشترک» اشاره و تصریح شده است: «توسعه و بهره‌برداری به هنگام از میادین مشترک با توجه به اهداف سیاستهای کلی نظام در بخش انرژی و همچنین اهداف کلان و کمی برنامه پنجساله ششم توسعه باید اولویت اصلی وزارت نفت باشد، اما با وجود حجم بالای ذخایر و حداقل ۳۰ میدان مشترک هیدروکربوری (شامل ۲۰ میدان نفتی و ۱۰ میدان گازی) با کشورهای همسایه، میزان بهره‌برداری کشور همسایه از این میادین و مخازن بسیار چشمگیر بوده است که این امر نشان می‌دهد، اقدام‌های انجام شده برای توسعه و بهره‌برداری از این میادین ناکافی است».

بر این اساس «ارزیابی اشتباه مبنی بر بازگشت شرکت‌های طراز اول نفتی جهان پس از برجام به بخش بالادستی نفت و گاز ایران، زمینه‌ساز افت تولید از این میدان مشترک و برتری عراق در بهره‌برداری سریعتر و بیشتر از این حوزه بوده است».

کاهش متوسط ضریب بازیافت مخازن کشور

در بخش دیگری از این گزارش با اشاره به «کاهش متوسط ضریب بازیافت مخازن کشور» آمده است: بی‌توجهی به تولید صیانتی و علم مهندسی مخزن در سال‌هایی که از شروع استخراج نفت می‌گذرد، باعث شده است که ضریب بازیافت مخازن هیدروکربوری کشور افت کرده و درنتیجه حجم زیادی از نفت و گاز در مخازن زیرزمینی به دام افتاده که برای برداشت از آنها هزینه زیادی را باید متحمل شد. حدود ۶۱ درصد از میدان‌های نفتی کشور در نیمه دوم عمر خود قرار دارند، از این رو طبیعی است که با افت فشار مخزن و کاهش تولید مواجه باشند.

بررسی آماری نشان می‌دهد که متوسط ضریب بازیافت مخازن نفتی طی سالهای ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ از ۲۸.۹۲ درصد تا ۲۷.۴۹ درصد کاهش داشته است.

در صورت عدم تأمین سرمایه مورد نیاز برای توسعه میادین اکتشافی جهت جبران بخشی از افت تولید میادین، میزان تولید نفت کشور به شکل چشمگیری با روند کاهشی مواجه خواهد شد. همچنین برای جلوگیری از کاهش ضریب بازیافت مخازن کشور لازم است وزارت نفت برنامه جامعی برای همکاری با دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی داشته باشد. سرازیر شدن دانش از دانشگاه‌ها به صنعت با یک برنامه‌ریزی و درگیر کردن دانشگاه‌ها با مسائل و مشکلات صنعت می‌تواند جهش‌های بزرگی در حوزه‌های مختلف صنعت نفت ایجاد کند.

راهکارها و توصیه‌ها

گزارش مانع زدایی و پشتیبانی از تولید در صنعت نفت و گاز، در بخش مسائل و راهکارها آورده است: از جمله سیاست‌ها و راهکارهای پیشنهادی که برای رفع چالش‌های این صنعت در زمینه تولید می‌توان بیان کرد عبارت است از: تأمین مالی داخلی، گسترش بهره‌گیری از نفت خام تولیدی کشور با افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی، گسترش بازارهای صادرات نفت خام، گاز طبیعی و فراورده‌های نفتی و ایجاد مهارت‌های رقابت در عرصه بین‌المللی که باید مورد توجه قرار گیرد.

همچنین در این گزارش بر این اقدامات تأکید شده است: حمایت واقعی از سازندگان داخلی همراهی دولت با بخش خصوصی برای بهبود وضعیت تکنولوژیکی با همراهی قطب‌های علمی و فناوری، پشتیبانی مالی طرح‌ها، اجرای مؤثر قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی در تأمین نیازهای کشور و حمایت از کالای ایرانی، تقویت دانش فنی، آموزش نیروی انسانی ماهر و کارآمد، به‌روز کردن تجهیزات تولید با دانش فنی روز، توسعه فرهنگ کارگروهی میان شرکت‌های داخلی، جداسازی مسائل حاکمیتی از مالکیت شرکت‌ها، اشتغال‌زایی برای توسعه ملی، تسهیل در انجام امور گمرکی، تسهیل و گشایش در اعتبارات اسنادی، کاهش هزینه مبادله، متقبل شدن ریسک تصمیمات توسط دولت که به بخش خصوصی تحمیل می‌شود و پرداخت هزینه مبادله ناشی از این‌گونه تصمیمات ازسوی دولت به فعالان اقتصادی و کارآفرینان و کاهش زمینه‌های رانت‌جویی.