به گزارش «نماینده» چشمه‌علی یکی از نقاط باستانی، دیدنی و گردشگری شهرری است که در جنوب تهران و شمال ری، واقع شده است. این چشمه در همسایگی ابن بابویه، برج طغرل، دژ رشکان و در زیر باروی ری قرار دارد. آب چشمه‌علی از میان صخره‌ای بزرگ خارج شده و به سوی جنوب و سپس جنوب شرق جاری است. نام باستانی این چشمه سورین بوده که به گمان نامبردار به دودمانی بزرگ در دوره اشکانی و ساسانی است. پیشینه چشمه‌علی به ۸۰۰۰ سال پیش باز می گردد.
این چشمه به دلیل تبدیل شدن به منطقه‌ای تفریحی و ایجاد پارک و فضای سبز و وجود چند اثر باستانی در نزدیکی آن حائز اهمیت شد. دیوار قدیمی شهرری با نام باروی ری دقیقاً در بالای چشمه قرار داشته و کتیبه فتحعلی شاه قاجار نیز بر دیواره این چشمه حک شده‌است.
در جریان ساخت خط شش متروی تهران و عبور از شریان‌های آبی این چشمه از مرداد سال ۱۳۹۶، متاسفانه آب این چشمه به صورت متناوب قطع شد. این مساله تا اردیبهشت سال ۹۶ ادامه داشت تا اینکه از اردیبهشت ماه به صورت کامل این چشمه خشک شد.
بعد از مدت ها کش و قوس آب کمی به چشمه بازگشت؛ ولی هنوز مظهر اصلی چشمه خشک است. با حسن خلیل آبادی رییس کمیته میراث فرهنگی و گردشگری شورای شهر تهران در این باره به گفت‌وگو نشستیم.
***چرا چشمه علی خشک شد؟
مترو باعث خشک شدن چشمه علی شد. کارشناسان پیش بینی کرده بودند که ادامه خط ۶ مترو سبب لطمه دیدن آثار باستانی منطقه ری می شود و کارشناسان بارها تاکید کردند که حرکت تی. بی. ام موجب خشک شدن چشمه علی می شود اما برخی می گویند که خشکسالی شده است. قبل از شروع حفاری‌های مترو آب در چشمه علی جریان داشت. پیش‌بینی ما این است که با این حفاری‌ها تقریبا چشمه‌علی خراب شد. در حال حاضر کارهایی را که باید مسئولین مترو برای بازگشت آب به چشمه‌علی انجام دهند، انجام نمی‌دهند و فقط نمایش اجرا می‌کنند. آب کم است، باید برای رفع این مشکل فکر اساسی کنند و معبرهایی که تخریب کرده‌اند را اصلاح کنند. باور کنید چشمه علی آنقدر آب داشت که حتی در ابتدا تصاویری منتشر شد که کارگران و دستگاه‌های مترو در حال غرق شدن هستند که مجبور شدند از موتور پمپ استفاده کنند. حالا با این چشمه کاری کردند که با خوشحالی عکسی آوردند که آب به چشمه برگشته است و از همه بدتر مدیر مترو مصاحبه کرده است که خشک شدن چشمه علی خیلی ربطی به مترو ندارد.
***پروژه مترو پیوست اجتماعی دارد؟
دولت‌ها موظفند در طراحی هر پروژه‌ای پیوست‌های آنها را رعایت کنند که در کشور ما گویا اصلا این پیوست‌ها مطرح نیست. من بارها به اقدامات ضد میراثی اعتراض کرده ام. شکوه و جاذبه فاخرترین اثر تاریخی شهرری که جزو مقاصد اولیه گردشگران وارد شده به ری و تهران است اکنون خدشه دار شده است. دوباره می گویم که صنعت کشاورزی زمین های پایین دست در قلعه گبری از دست رفته است و تاکید می کنم که خشک شدن چشمه‌علی به دلیل عبور تونل خط ۶ مترو و خسارت به گذرگاه انتقال آب این چشمه به هیچ وجه مورد پذیرش نیست.
***مترو معتقد است عایق‌بندی تونل به اتمام رسیده است؟
هنوز آب وارد تونل‌های مترو می‌شود. دستگاه شان خراب است و کار متوقف شده؛ اما می‌گویند بخشی از کار انجام شده است. البته مسئولین مترو می‌گویند از چشمه‌علی رد شده‌ایم؛ ولی من به حرف‌هایشان خیلی اعتماد ندارم. مترو به چشمه‌علی توجه نمی کند. قول داده بودند که تا ۱۵ تیر امسال آب به چشمه‌علی بازگردد اما این امر رخ نداده است. یک کمی آب به چشمه‌علی بازگشته است ولی مثل گذشته نیست.
از تونل مترو بازدید کرده‌اید؟
بله. پارسال بازدید داشتم.
جدیداً نرفته‌اید؟
اخبار را پیگیری می‌کنم. بروم چه کار؟ شهردار منطقه می‌رود. این را هم بگویم که از برخوردهای مترو خوشم نیامده است. صادقانه برخورد نمی‌کنند. مشکل این است که نگاهشان تک‌بعدی و توسعه‌ای است و به مباحث میراثی توجه نمی کنند.
مظهرهای چشمه علی خشک شده است؟
مظهر اصلی چشمه‌علی خشک شده است.
مترو معتقد است مظهر اصلی خشک نشده است؟
اصلاً این طور نیست، مظهر اصلی خشک شده است. ده‌ها سال است که آب از بالا به داخل چشمه‌علی می‌ریخته است و بعد وارد حوضچه میانی و پایینی شده و سپس در نهر جاری می شد در حال حاضر آب حوضچه بالایی خشک شده است.
میزان آب چقدر است؟
شهرداری می‌گوید ۲۰ لیتر بر ثانیه اما به نظر من این طور نیست. حتی بعضی روزها آب چشمه خشک می‌شود. آبی که قبلاً در چشمه جریان داشت این آب نیست. واقعا معلوم نیست مترو با چشمه علی چه کرد؟
مسئولان شهری می گویند با بارش‌های فصل مشکل چشمه‌علی برطرف می‌شود؟
معبرها را خراب کرده‌اند. وقتی بارش داشته باشیم آب باید به کجا برود؟ مترو اول باید خرابی‌ها را برطرف کند؛ البته این را هم بگویم بارندگی‌ها در چشمه‌علی تأثیری نداشته است و یا اگر بوده بسیار کم است. آب چشمه‌علی از سمت سرخه‌حصار و شکاربانی می‌آید. منطقه‌ای به نام خُجیر در شمال شرقی تهران وجود دارد و آب چشمه از آنجا تأمین می‌شود و بعد به کوه‌های بی‌بی‌شهربانو آمده و ادامه‌دار می‌شود.
برخی کارشناسان معتقدند که کارخانه سیمان هم در خشک شدن چشمه‌علی تأثیر داشته است؟
شاید بی‌تأثیر هم نباشد. اما کارخانه سیمان که تازه ساخته نشده است، برای ۷۰ سال پیش است. کارخانه سیمان حفاری می‌کند و اگر مشکلی باشد آب بیرون می‌زند، اما تا کنون گزارشی داده نشده است.
امکان رفع مشکل در چشمه‌علی وجود دارد؟
باید پیگیری کنیم. باید مطالبه باشد. واقعاً خشک شدن چشمه‌علی یک فاجعه میراثی است. چشمه‌علی جزء اولین نقاط تمدن جهان است و ری باستان از اینجا شکل گرفته است.
قبلا آب چشمه علی به روستای علائین می رفت اما در حال حاضر کشاورزان معترض هستند آب به روستا نمی‌رسد؟
قبلاً فشار آب زیاد بود؛ اما الان کم شده است و آب نمی‌تواند مسیر را طی کند. مثل آدم جوان با پیر می‌ماند. این آب نمی‌تواند تا روستای علائین جریان داشته باشد و در وسط راه به زمین نفوذ می‌کند.
مسئولین شهری معتقدند زمین‌ها شنی است و باعث بروز مشکل شده است؟
زمین‌ها تازه شنی شده است؟ تغییر ماهیت که نداده‌اند؟ میزان آب کم است، حجم آب به اندازه‌ای نیست که به روستا برسد.
گفته می‌شود که شهرداری می‌خواهد تا روستا لوله‌گذاری انجام دهد ولی مردم مخالفند؟
نمی‌خواهد شهرداری لوله‌گذاری انجام دهد، این کار آب و فاضلاب است. شهرداری چشمه‌ای را که خراب کرده آباد کند.
مالکیت آب چشمه‌علی فقط برای روستای علائین است؟
از قدیم این طور بوده چون در این محل کشاورزی می‌شده و در سندشان آمده است. کشاورزی که بدون آب معنی ندارد، مثلاً من به شما می‌گویم تمام زمین‌های کویر لوت برای شما وقتی آب ندارد فایده‌ای ندارد.
در حال حاضر مردم روستای علائین ساعتی ۳۵ هزار تومان آب خریداری می‌کنند؟
درست است، آب‌های سطحی و آب فاضلاب است.
یعنی با آب فاضلاب محصولات خود را آبیاری می‌کنند؟
بله. در این روستا گندم و جو می‌کارند و آبیاری این محصولات با آب فاضلاب مشکلی ندارد. اگر سبزی‌کاری بود مانع می‌شدیم.
چرا تا کنون مترو این مشکل را برطرف نکرده؟
دو الی سه بار در صحن شورا تذکر دادم، دوباره هم تذکر می‌دهم. از طریق رسانه هم این موضوع را پیگیری می‌کنم. باید مسئولان مترو احساس مسئولیت کنند، خودشان را به عنوان یک ایرانی در نظر بگیرند و مباحث میراثی را مدنظر قرار دهند.
با شهردار تهران در این باره صحبت کرده‌اید؟
بله. در جریان هستند.
کاری انجام ندادند؟
به مترو تذکر می‌دهند و پیگیری می‌کنند.
نتیجه‌ای هم داشته است؟
نتیجه‌اش این بوده که رسانه ها را ببرند، فیلم نشان دهند و بگویند ما این اقدامات را انجام داده‌ایم و فلانی بیخودی تذکر می‌دهد. مترو قبلاً اصلاً پاسخگو نبود. فشارها و پیگیری‌هایی که کردیم باعث شد همین پاسخ‌ها را هم بدهند.
در جریان بازدید خبرنگاران از چشمه‌علی از شما دعوت نشده بود؟
خیر. دعوت نبودم.
اگر دعوت بودید می‌آمدید؟
بله. اگر صحن علنی شورا نبود حتماً. چرا که من بارها در مورد این معضل اساسی تذکر دادم و می‌خواستم ببینم پاسخ‌های جدید آنها چه چیزی است.
حرف پایانی
از همه مسئولان و مقامات خواهش می‌کنم چشمه‌علی را رها نکنند چشمه‌علی نماد هویت و فرهنگ ماست، باور کنید به راحتی می‌توان چشمه را درست کرد فقط باید مسئولیت‌پذیر باشیم.
نظر شما