سیدجواد ساداتی‌نژاد «رئیس کمیته مطالعات راهبردی آب مجلس دهم» در گفت‌وگو با «نماینده» اظهار داشت: «امروز بحران کمبود آب یک موضوع بین‌المللی است، حتی کشورهایی که سرانه آب خوبی دارند دنبال این هستند که از منابع آبشان صیانت کنند، بزرگترین اجلاس‌های جهانی امروز با محوریت آب به‌عنوان محور صلح در دنیا برگزار می‌شود و دغدغة مهمی برای دولتمردان است، شاید تا ۱۰ الی ۱۵ سال پیش کمتر رئیس‌جمهورها در مورد آب و حفاظت از آن حرف می‌زدند اما امروز عمده سخنرانی رئیس‌جمهورها به‌خصوص آنهایی که در مناطق خشک و کویری هستند، بیشتر حفظ آب و مباحث بحران آبی است، هرچه جلوتر می‌رویم بحث خشکسالی و کمبود آب برای زیست انسان هم جدی‌تر و حیاتی‌تر می‌شود.»
نماینده مردم کاشان در مجلس دهم گفت: «کشور ما در عرض ۳۰ درجه کره زمین واقع شده و یکی از کشورهای کم آب است، بارش ما یک سوم بارش جهانی است البته الان به دلیل خشکسالی و تغییر اقلیم کمتر هم شده است، لذا استفادة معقولانه و هدفمند از آب در این شرایط یک موضوع اختیاری نیست بلکه اجباری برای کشورهاست. حجم عمدة مصرف آب کشور ما در حوزة کشاورزی است؛ لذا برای صیانت از آب، افزایش بهره‌وری در حوزه کشاورزی یک ضرورت است. از طرف دیگر در حوزه شرب به‌دلیل هزینه بالایی که آب شرب سالم برای دولت‌ها دارد، حفظ و صیانت و صرفه‌جویی در آن از جهت میزان هزینه‌ای که برای آب سالم است، حائز اهمیت فوق‌العاده است لذا کشورها تلاش‌شان این است که مدیریت مصرف را به بهترین نحو ممکن مدیریت کنند که شامل مدیریت عرضه و تقاضای آب است.»
رئیس فراکسیون مدیریت منابع آب عنوان کرد: «به‌نظرم هرچه جلوتر می‌رویم آب دارای ارزش بیشتری می‌شود، طبیعتاً در کشور ما بسیاری از شهرهایمان مشکل کمبود آب دارند؛ امسال در بعضی شهرها به‌دلیل بارش کم در تابستان جیره‌بندی داریم؛ و باید گفت تابستان خاصی خواهیم داشت.»
همان‌طور که باران مصنوعی هست، خشکسالی مصنوعی هم هست
وی با بیان اینکه در دنیا جدال‌های مختلفی برای مرز آبی مشترک هست، اظهار داشت: «همه تلاش می‌کنند آب بیشتری داشته باشند و مسئله آب برای قدرت‌های استعماری جدی است تا بتوانند از آن طریق اعمال مدیریت کنند، تکنولوژی‌های نو امروزه نقش فوق‌العاده‌ای دارند. به‌نظر می‌رسد تکنولوژی نانو می‌تواند ابتکاراتی را در حوزه آب‌شیرین‌کن‌ها داشته باشد. بعضی تکنولوژی‌ها مثل آب‌های ژرف شرایط جدیدی را در آینده ایجاد می‌کنند و مباحثی در مورد یونیزاسیون مطرح است. بحثی که هست برخی کشورها به‌دنبال استفاده از آب به‌عنوان ابزار استیلا هستند و جنگ‌افزارها نیز در دنیا مطرح است، همان‌طور که می‌گویند باران مصنوعی هست، امکان خشکسالی مصنوعی هم هست.»
این عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس دهم افزود: «شواهدی وجود دارد که دست‌کاری‌هایی در بالای جو انجام گرفته یا می‌گیرد که می‌تواند منشأ بارش و خشکسالی باشد که در بحث‌های یونیزاسیون جو پایین یک کارهای علمی صورت گرفته و باید ما هم به این سمت برویم.»
ساداتی‌نژاد ـ که فارغ‌التحصیل مقطع دکترای دانشگاه دولتی مسکو در رشته هیدرولوژی-گرایش منابع آب است ـ ادامه داد: «کشورهایی که دچار کم‌آبی و بحران هستند آسیب می‌بینند، لذا ابزار مدیریت مصرف فوق‌العاده مهم است من فکر می‌کنم در حوزه مناطق خاورمیانه بحث چالش آب جدی‌تر است؛ لذا وقتی رودخانه‌ای حوزه آبخیزش در یک‌جا و انتهای آن در کشور دیگری است، بالادستی‌ها سعی می‌کنند آب را نزدیک خودشان نگه دارند و باعث مشکلات در پایین دست می‌شوند؛ نمونه‌اش دجله و فرات است. این باعث می‌شود تعادل اکوسیستم رودخانه به‌هم بخورد، پایین دست دچار خشکسالی شود؛ اینها همان تقابل‌ها و تنازعات است و باید به‌جای جنگ آب، نام منازعات بین‌المللی و منطقه‌ای را به‌کار ببریم.»
باید برای واقعی‌سازی قیمت آب برنامه داشته باشیم
نماینده مردم کاشان گفت: «آب در سه بخش مصرف می‌شود: «شرب، کشاورزی و صنعت» طبیعتاً قیمت تمام شده آب در کشورمان بیشتر از مقداری است که پرداخت می‌شود. یکی از دلایلی که مدیریت مناسب نداریم و اسراف می‌کنیم برای این است که آب قیمت ندارد؛ آب کالایی اقتصادی است و تا به‌صورت اقتصادی نباشد، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم مردم ارزشش را بدانند. باید با توجه به بحران آب در دنیا در زمینه واقعی‌سازی قیمت آب برنامه داشته باشیم.»
رئیس کمیته مطالعات راهبردی آب ادامه داد: «در حوزه کشاورزی بهره‌وری زراعی پایین است. وقتی یک مترمکعب آب داریم که با آن می‌توانیم فولاد، گندم، سبزی و زردآلو تولید کنیم، باید ببینیم کدام‌یک در بازار گران‌تر و با ارزش‌تر است! به‌هر کدام گران‌تر است می‌گویند کارایی اقتصادی یک مترمکعب آب باشد. در کشور ما بهره‌وری اقتصادی زیر یک کیلو است و در دنیا ۲.۸ دهم کیلو است، این نشان می‌دهد در بهره‌وری زراعی که استفاده از مکانیزاسیون و افزایش بهره‌وری آب است، دچار مشکل هستیم.»
ساداتی‌نژاد عنوان کرد: «کشاورزی ما با روش‌های اولیه است؛ تبخیر بالا باعث می‌شود مقدار زیادی از آب را از دست می‌دهیم. در صنعت هم همین‌طور است؛ اما وضع صنعت از شرب و کشاورزی خیلی بهتر است. حدود ۵ درصد کل آب ما در حوزه صنعت است، ۱۰ درصد در حوزه شرب و مابقی در کشاورزی است.»
رصد سالانه آب مجازی نداریم
وی با بیان اینکه ما باید قدر و ارزش واقعی آب را تعریف کنیم، اشاره کرد: «وقتی آب ارزشی ندارد هر چه تبلیغ کنید مشکل حل نمی‌شود، در کشورهای خارجی سرانه مصرف آب ۶۰ لیتر است و ایران ۲۵۰ لیتر. اهرم قیمت بزرگترین انگیزه است تا فرد مصرف آب را کاهش بدهد، حتی برای کاهش مصرف آب شرب تکنولوژی به کمک آمده است. نمونۀ آن ماشین‌های ظرفشویی اقتصادی است. از این وسیله که استفاده کنیم میزان مصرف آب کمتر می‌شود.»
این دانشیار دانشکده علوم و فنون نوین دانشگاه تهران خاطر نشان کرد: «موضوع دیگر استفاده از آب مجازی است، مثلاً همین شرکتی که سازنده این موبایل است. در سال یک میلیون موبایل تولید می‌کند کنتور آب این کارخانه را می‌خوانند بر یک میلیون موبایل تقسیم می‌کنند هر موبایلی هزار لیتر است، می‌گویند این موبایل معادل هزار لیتر آب می‌خواهد، یا هر چیز دیگر را تبدیل به آب کردند که به آن آب مجازی می‌گویند؛ کشورها برای اینکه صادرکننده آب نباشند از این روش استفاده می‌کنند. متأسفانه ما رصد سالانه آب مجازی نداریم؛ اما در زمان‌هایی که بعضی تحقیقات دانشگاهی انجام شده نشان می‌دهد ما صادرکننده هستیم و این برای کشوری که آب ندارد بد است. کشورها الان رقابت می‌کنند که وارد کننده آب باشند و نه صادرکننده. نسخه این است، محصولی اگر آب خیلی مصرف می‌کند بهتر است که وارد شود تا تولید؛ در داخل کشور همین طور است در شمال و جنوب و مرکز کشور ما منابع آب متفاوت است؛ مثلاً چرا صنعت فولاد باید در استان کم‌آبی مانند اصفهان باشد؟ تولید فولاد باید کنار دریا باشد و جنوب کشور باید به سمت فولاد بروند.»
واردات محصولات کشاورزی با هدف حمایت از منابع آب قابل قبول است
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات ادامه داد: «این هم یک استراتژی است که در صیانت و نگهداری از آب در سیاست‌گذاری کلان باید مد نظر باشد که در آخر این موضوع به آمایش منجر خواهد شد؛ واردات در حوزه کشاورزی کشور اگر با هدف حمایت از منابع آب باشد، قابل قبول است، یعنی ما وقتی یک محصولی که آب‌بر است و تولیدش در کشور آب زیادی می‌خواهد را از بیرون بیاوریم انگار آب وارد کرده‌ایم. معتقدم ما باید محصول کم‌آب و استراتژیک را تولید کنیم و محصول پرآب را از بیرون بیاوریم. بنابراین درخواستم از وزیر جهاد کشاورزی این است که واردات و صادرات محصولات کشاورزی را بر پایه آب مجازی قرار دهد.»
این نماینده مجلس دهم در خصوص سدسازی بیان کرد: «سدسازی‌ها طبیعتاً در حوزه مدیریت عرضه آب واقع می‌شوند؛ یک زمانی سدهای زیادی ساخته شده ولی در حال حاضر آورد رودخانه‌ها کم شده و طبیعتاً خیلی سدها دچار مشکل هستند. مضاف بر اینکه سدها مشکلات زیست محیطی دارند، بزرگترین شرکت‌های سدساز جهان سال‌هاست سد بلند ارتفاع نمی‌سازند و استراتژی‌شان را عوض کردند؛ از سدسازی به کارهای آبخیزداری رسیده‌اند، یعنی به‌جای اینکه در پایین روخانه سد بزنند آب را در بالادست و سرشاخه‌های رودخانه با سدهای کوچک نگه می‌دارند.»
ساداتی‌نژاد معتقد است: «ما اگر می‌خواهیم از سازه‌های مکانیکی هم استفاده کنیم در سرشاخه‌ها با سازه‌هایی که همراه و سازگار با طبیعت هستند باید آب را نگه داریم و در زیرزمین حرکت بدهیم.»
نماینده مردم کاشان در خصوص آب‌های مشترک اظهار داشت: «همیشه کشورها ـ مثل منابع نفتی مشترک ـ یک سری رودخانه‌ها و منابع آبی مشترک دارند. طبیعتاً ممکن است یک کشور از منابع بیشتر بهره‌برداری کند که در این زمینه باید بین این کشورها قوانین بین‌المللی حاکم شود، اما متأسفانه خیلی از کشورها رعایت نمی‌کنند. مثل خشک شدن دریاچه هامون، چون افغانستان پایبند به روابط بین‌الملل نیست لذا این مسئله نیاز به مدیریت دارد که باید دقت کنیم سهم آب برای کشورمان حفظ شود.»
برخی کشورهای همسایه آب‌دزدی و ابردزدی می‌کنند
رئیس فراکسیون مدیریت منابع آب افزود: «بحث دیگری که در این مباحث وجود دارد، آن هم بر پایه تکنولوژی است. فرض کنید توده ابری از کشوری عبور می‌کند به کشور دیگری می‌رود اگر رطوبتش را بگیرند در کشور بعدی رطوبتی ندارد این هم باز دست درازی است که در رابطه با آن قانونی حاکم نیست و باید گفت یک نوع آب دزدی و ابر دزدی است که شاهدیم برخی از کشورها ـ مانند ترکیه، امارات، عمان ـ این کار را انجام می‌دهند و منابع آبی خوبی را جمع‌آوری می‌کنند که باعث خشکسالی دیگر کشورها می‌شود. باید بگوییم در کشور ما نیز لازم است از منابع علمی استفاده کنیم و از این تکنولوژی بهرمند شویم.»
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس درباره میزان استفاده آب در کشاورزی توضیح داد: «کشاورزان ما با روش‌های نوین آبیاری آشنایی دارند. دولت هم در این سال‌ها کارهای خوبی را انجام داده و وام‌های بلاعوض مناسبی را پرداخت می‌کند اما باز هم شاهد این هستیم که کشاورز از آبیاری تجمیعی استفاده نمی‌کند. باید گفت یکی از مشکلات عمده مشکل فرهنگی در حوزه کشاورزی است و به‌دلیل اینکه مالکیت در حوزه کشاورزی‌مان خرد است، لذا آنها مالکیت را بر بهره‌وری و تولید اولویت می‌دهند و حاضر نمی‌شود ملکیتش را به شراکت بگذارد و تا آبیاری تجمیعی صورت می‌گیرد بستر فراهم نمی‌شود.»
ساداتی‌نژاد عنوان کرد: «وزارت جهاد کشاورزی خیلی ضعیف عمل می‌کند، گاهی حوزه فناوری و تکنولوژی کشاورزی‌مان اولویت یک است، درحالی‌که ترویج باید اولویت اول باشد؛ اگر بذر درجه یک اصلاح کنید ولی کشاورز استفاده نکند به درد نمی‌خورد. موضوع دیگری که حائز اهمیت است اینکه الان خیلی از مکان‌های کشاورزی از بهره‌وری لازم برخوردار نیست، ضررده است؛ کشاورز یک میلیون تومان نهاده، بذر و کود می‌خرد آخر سال که برداشت می‌کند ۸۰۰ هزار تومان نصیبش می‌شود یا یک میلیون هزینه می‌کند، یک میلیون برداشت می‌کند، این صفر است؛ ولی سؤال این است که «چرا کشاورز ما با اطلاع از ضرر این کار را انجام می‌دهد» باید در جواب این مشکل بگوییم چون کشاورز احساس می‌کند اگر زمینش را آبیاری نکند، کشت نکند، بعد چند سال زمینش را ملی اعلام می‌کنند و از دستش خارج می‌شود و برای اینکه زمینش زمین بماند و ملکیتش تثبیت شود، این کشاورزی زیان‌ده را انجام می‌دهد و عملاً آب تلف می‌کند.»
وی با اشاره به مالکیت‌های کشاورزان ادامه داد: «ما در مجلس باید قانون تثبیت مالکیت زمین‌های کشاورزی را به صحن بیاوریم و مجلس کمک کند مالکیت تثبیت شود، در این صورت کشاورزی ضررده کمتر می‌شود و بخش زیادی از آب کشور تلف نخواهد شد. موضوع دیگر بحث استفاده از روش‌های نوین است، فناوری یک بخش این روش‌هاست و سیاست‌های نو بخش دیگر است، مثلاً شما نمی‌توانید از یک کشاورز توقع داشته باشید که حساب کتاب کند این آبی که یک ساعت سهم از این چاه دارد، چقدر برای اقتصاد مهم است لذا محصولی می‌کارد که ممکن است آن محصول جای دیگری هم تولید شود و چون قیمت ندارد، ضرر می‌دهد.»
باید بورس آب راه بیندازیم
نماینده مردم کاشان در مجلس دهم عنوان کرد: «باید یک بازار و بورس آب راه‌اندازی شود تا کشاورز بتواند سهم آب خود را بفروشد. این کار کمک می‌کند هم کشاورز خرده‌پای ما یک پولی پیدا کند، هم اشتغال اقتصادی برای بخش دیگری از تجمیع اینها با سرمایه‌گذاری برود در محصول استراتژیک و حوزه گلخانه‌ای این هم یک سیاست است که باید از آن استفاده کرد.»
وی افزود: «با حمایت و نظارت دولت بخش خصوصی باید شهرک‌های گلخانه‌ای را رونق دهند اما به دلیل نیاز مالی هنوز فعالیتی آغاز نشده است، بسیاری از کشاورزان دارای سهم آبی کمی هستند که کفاف کشاورزیشان را نمی‌دهد از همین رو باید وارد این شهرک‌ها شوند تا با کمترین میزان آب بالاترین تولید را داشته باشند و باید بگوییم هر چه وزارت کشاورزی در این زمینه فعالیت کند، ارزشمند است.»
نماینده مردم کاشان گفت: «یکی دیگر از موضوعاتی که به‌نظرم نیاز است کار کند، بحث آمایش کشت است، الان فرض کنید در مناطق کم آب مثل کاشان به‌جای هندوانه و طالبی، گل محمدی و زعفران و گیاهان دارویی بومی منطقه تولید کنیم.»
ساداتی‌نژاد همچنین برای کنترل سیلاب‌ها پیشنهاد کرد: «وزارت نیرو می‌تواند با ایجاد سدهای کنترل سیلاب یا سازه‌های مخصوص سیلاب‌هایی که قرار است به ما خسارت بزند را کنترل کند و به نعمت تبدیل کند که به این فعالیت آبخیزداری می‌گویند یعنی آب را نگه می‌دارند تا به سفره‌های آب زیرزمینی نفوذ کند و آب خانه‌های آن منطقه تقویت شود.»
اعتبارات طرح آبخیزداری و جنگل‌داری کم است
او گفت: «شاید بتوانیم بگوییم یکی از فعالیت‌های مهم وزارتخانه آبخیزداری و جنگل‌داری است اما متأسفانه اعتبارات این طرح کم است و در سال ۹۷ عدد ۲۵۰ میلیون دلار از صندوق توسعه ملی برای حوزه آبخیزداری گذاشته شد که باید از مقام معظم رهبری برای این نگاه تشکر کرد؛ چون الان با این وضعیت کم‌آبی و بی‌آبی هر چه در آبخیزداری سرمایه‌گذاری کنیم منابع آبی‌مان را تقویت کرده‌ایم و از سیلاب در این فضای بحران و بی‌آبی جلوگیری کرده‌ایم.»
رئیس کمیته مطالعات راهبردی آب خاطرنشان کرد: «همه اذعان دارند که حیات زندگی ما وابسته به آب است. ما وقتی به آب نگاه می‌کنیم باید در آن حیات فرزندانمان را هم ببینیم؛ آب آیینه‌ای است که ادامه نسل‌مان را باید در آن ببینیم، لذا ارزشمند است و نباید آن را هدر بدهیم، آب یک کالای اقتصادی، ثروت و پول است یک انسان عاقل ثروت، پول و آینده خودش را تلف نمی‌کند و دور نمی‌ریزد، بعضی از حکومت‌های استعمارگر که آینده‌نگری دارند ـ حتی رژیم غاصب اسرائیل ـ را که نگاه کنید، در حوزه آب تلاش می‌کنند. حتی کشورهای پرآب سد می‌سازند آب می‌خرند و ذخیره می‌کنند! یکی از دلایلی که صهیونیست‌ها بلندی جولان را اشغال کردند، به‌دلیل منابع آبی جولان است، در کشورهای آفریقایی هم روی رودخانه‌های بزرگ سدهای بزرگی می‌زنند.»
وی ادامه داد: «امروز می‌گویند هر کشوری که زیر ۱۲۰۰ متر مکعب سرانه آب دارد فقیر است، الان وضعیت‌مان نزدیک ۱۰۰۰ است! لذا باید تلاش کنیم آب را نگه داریم. این یک سرمایه است تا فرزندانمان فقیر نباشند؛ ثروتمند و فقیر در آینده براساس سرانه آب تعیین خواهد شد، سعی کنیم فرزندانمان فقیر نباشند.»
نظر شما