به گزارش «نماینده»، مذاکرات وزیر امور خارجه با وزرای خارجه ۳ کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) برای اخذ تضمین‌های لازم با هدف تداوم برجام بدون آمریکا، بدون اخذ هیچ تضمینی پایان یافت و ۲ طرف با ارائه بیانیه‌ای، تنها خطوط پیشنهادی‌ای را برای تداوم مذاکرات تعیین کردند اما هنوز مشخص نیست این خطوط پیشنهادی که باید کارشناسان بر سر آن رایزنی و گفت‌وگو کنند، تا چه میزان محقق خواهد شد.

اظهارات چند روز گذشته مقام‌های اروپایی و کوچ شرکت‌های بزرگ اروپایی از ایران، نگرانی‌ها درباره اثرگذاری این مذاکرات را افزایش داده است. محمدجواد ظریف از اینکه قول و عمل اروپا در پایبندی به برجام همخوانی ندارد گلایه کرده و عباس عراقچی هم نسبت به مقابله اروپا با آمریکا برای اجرای تعهدات برجامی‌اش، ابراز تردید کرده است. به هرحال، تیم مذاکره‌کننده ایرانی برای ادامه برجام موظف به اخذ تضمین شده است.

این تضمین‌ها باید ظرف چند هفته آینده از طرف اروپایی اخذ شود. اینکه این تضمین‌ها چه باید باشد و شامل چه حوزه‌هایی شود، هنوز بررسی نشده است اما حجت عبدالملکی، اقتصاددان و استاد دانشگاه می‌گوید این تضمین‌ها باید در ۳ حوزه باشد که یکی از آنها مربوط به حوزه فناوری هسته‌ای است. او بخش اصلی مطالبات ایران را در حوزه تحریم‌ها و ضمانت دانسته و گفته بدون ارائه این تضمین‌ها ادامه برجام امکانپذیر نیست.

او البته می‌گوید با توجه به حجم مبادلات مالی اروپا و آمریکا، اینکه اروپا بخواهد چنین تضمین‌هایی به ایران بدهد و با آمریکا وارد چالش اقتصادی شود، دور از ذهن است. به اعتقاد این اقتصاددان، اینکه ایران بخواهد با اروپا آن هم بدون اخذ تضمین‌های لازم برای مقاومت در برابر تحریم‌های ثانویه آمریکا، در برجام بماند، معامله‌ای است که هیچ انسان عاقلی آن را قبول نخواهد کرد.

در ادامه گفت‌وگو با حجت الله عبدالملکی، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق(ع) را می‌خوانید.

با خروج آمریکا از برجام، حسن روحانی از برجام بدون آمریکا سخن گفت و وزیر امور خارجه را مامور اخذ تضمین از اتحادیه اروپایی برای ادامه برجام کرد. با توجه به اظهارات مقام‌های اروپایی در چند روز گذشته، اساسا اروپا توانایی ارائه تضمین به ایران را دارد؟ تضمین‌هایی که ما باید از اروپا بگیریم، چه حوزه‌هایی را باید پوشش بدهد؟

در این باره باید بین ۲ موضوع تفکیک قائل شد. یک بحث گفتمانی است که اروپایی‌ها درباره برجام دارند و بحث دیگر انتظارات ما به عنوان ایران از اروپا درباره برجام است. برای اینکه ایران متقاعد به ادامه برجام و تعامل با اروپا شود، نیاز است در چند حوزه حداقل‌هایی را به دست بیاورد. من معتقدم این حداقل‌ها باید در ۳ حوزه «فناوری هسته‌ای»، «تحریم‌ها» و «دریافت ضمانت» اجرایی شود. در حوزه اول که درباره برنامه هسته‌ای است، اروپا باید توجه داشته باشد که در توافق جدید ما از بخشی از تعهدات‌مان عدول خواهیم کرد. ما در ازای رفع تحریم ۶ کشور، یکسری محدودیت‌ها را پذیرفتیم ولی وقتی آن ۶ کشور ۵ کشور می‌شود، باید سطح تعهدات ما هم به همان میزان کاهش پیدا کند. بر همین اساس، معتقدم ایران دست‌کم باید غنی‌سازی ۲۰ درصد را در حد مورد نیاز آغاز کند. در کنار این مساله، اروپا باید بپذیرد ایران ظرف ۵ سال آینده به ۱۹۰ هزار سو غنی‌سازی دست پیدا کند.

اصلی‌ترین مساله ایران در مذاکره با اروپا، بحث رفع تحریم‌هاست. در این باره اروپا باید چه تعهداتی را در قبال حضور ایران در برجام بپذیرد؟

در رابطه با موضوع «تحریم» باید گفت اگر اروپا ادعا دارد که بدون آمریکا برجام را ادامه می‌دهد، باید در رفع تحریم‌ها تحت تاثیر آمریکا نباشد. به طور مثال، پیش از این، بانک‌های بزرگ اروپایی به خاطر نگرانی از تحریم‌های آمریکا، با ایران تعاملات مالی نداشتند. حالا و با خروج آمریکا، این بانک‌ها باید وارد تعاملات مالی با ایران شوند. اینکه همچنان بانک‌های اروپایی از ترس تحریم‌های آمریکا بخواهند از تعامل با ایران سر باز بزنند، از جانب ما قابل قبول نیست. هزینه‌های احتمالی تعامل بانک‌های بزرگ اروپایی با ایران را هم باید دولت‌های اروپایی بپردازند؛ یعنی حتی اگر نیاز هست خسارات این بانک‌ها را از محل جریمه‌های ناشی از تعامل با ایران بپردازند یا اینکه خودشان با آمریکا وارد مذاکره شوند تا جریمه نشوند. اروپا باید به اشخاص حقیقی و حقوقی اروپایی (بانک‌ها، شرکت‌های صنعتی، نهادهای سرمایه‌گذاری و...) اطمینان دهد در صورت اعمال جریمه توسط آمریکا از آنها حمایت موثر کرده و در صورت لزوم از طریق اقدامات خاص (از جمله طراحی بیمه ضدتحریمی، تخصیص اعتبارات ویژه و ...) همه خسارت‌های احتمالی ناشی از جرایم مربوط به تحریم‌های ثانویه آمریکا را برای اشخاص حقیقی و حقوقی جبران کند. اروپا باید بپذیرد، تضمین بدهد و متعهد شود که تحت تحریم‌های ثانویه آمریکا در هیچ بخشی قرار نگیرد؛ چه تحریم‌هایی که بازگردانده می‌شود و چه تحریم‌های احتمالی که در آینده علیه تهران اعمال خواهند کرد.

در حوزه تضمین‌ها اروپا باید چه اقداماتی انجام دهد؟

با توجه به سوابق بدعهدی‌های اروپا در برابر ایران، اتحادیه اروپایی باید تضمین‌هایی را به ایران بدهد. در گام نخست آنها باید تضمین بدهند که ایران می‌تواند به همه پول‌های بلوکه خود که الان بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار است، دسترسی داشته باشد و آن را به مقصد هر کشوری که ایران مایل باشد و درخواست بدهد، منتقل کنند. علاوه بر این، همه روسای‌جمهور کشورهای اتحادیه اروپایی - و نه ۳ کشور - بیانیه‌ای را امضا کنند و در آن ذکر کنند به تمام تعهدات جدید پایبند خواهند بود و با وجود احتمال تحریم‌های احتمالی آمریکا فعالیت خود را با ایران ادامه می‌دهند. مورد دیگر درباره تضمین‌هایی که اروپا لازم است به ایران بدهد، در حوزه فروش نفت است. مصرف‌کنندگان اروپایی نفت ایران باید یک قرارداد ۳ ساله خرید نفت از ایران به میزان حداقل روزانه ۸۰۰ هزار بشکه با حق فسخ برای ایران و با پیش‌پرداخت به میزان حداقل ۱۰ درصد کل مبلغ در روز با ایران امضا کنند تا در صورت فشارهای آمریکا، نتوانند از تعهدات‌شان سر باز بزنند. اگر اروپایی‌ها این موارد را بپذیرند، ادامه همکاری ایران با اروپا در برجام منطقی است اما اگر هر کدام از این شرایط را نپذیرند، به طور قطع امکان ادامه مسیر با اروپایی‌ها وجود نخواهد داشت.

این موارد مورد اشاره، انتظارات ما از طرف اروپایی است. باید دید طرف اروپایی چه نگاهی به این توافق دارد و به چه میزان حاضر به حفظ آن خواهد بود.

اروپایی‌ها زمانی که خودشان با خودشان می‌نشینند و فکر می‌کنند، به این جمع‌بندی می‌رسند که نمی‌توانند به خاطر تعامل با ایران، با آمریکا سرشاخ شوند. اقتصاد آمریکا، یک‌چهارم کل اقتصاد جهان است. اقتصاد اروپا هم یک‌چهارم اقتصاد کل جهان است. این دو اقتصاد وابستگی بسیار شدیدی به یکدیگر دارند. اتحادیه اروپایی به جهات صنعتی و فناوری وابسته آمریکاست، ضمن اینکه در حوزه مالی نیز مبادلات دلاری که بخش زیادی از تجارت این قاره را شکل می‌دهد، از طریق خزانه‌داری آمریکا اتفاق می‌افتد. اگر خزانه‌داری آمریکا دستور به منع مبادلات دلاری بانک‌های اروپایی بدهد، اروپا بشدت متضرر می‌شود، لذا تصور اینکه اروپا به خاطر ایران، با آمریکا درگیر می‌شود، تصور غلطی است و هرگز اتفاق نخواهد افتاد. اروپا نمی‌تواند در ارتباط اقتصادی خود با آمریکا چالش ایجاد کند. این نکته را این روزها مقام‌های اروپایی به صراحت می‌گویند. خانم موگرینی مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی، خانم مرکل صدراعظم آلمان، امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه و خیلی مقامات دیگر اروپایی گفته‌اند ضمن اینکه با آمریکا وارد چالش نخواهند شد، هیچ تضمینی هم نمی‌توانند به ایران بدهند. آنها اما بر پایبندی خود به برجام تاکید می‌کنند. این نوع پایبندی مثل این است که شما وارد معامله‌ای شوید و بگویید من می‌خواهم ماشین شما را بخرم، اصرار هم دارم برای خرید اما هیچ پولی هم نمی‌دهم. با وجود اینکه هیچ پولی نمی‌دهم ولی اصرار دارم ماشین شما را بخرم. این دقیقا مشابه همان اصراری است که آنها بر پایبندی به برجام دارند و در کنار آن می‌گویند ما نمی‌توانیم هیچ ضمانتی بدهیم. این یعنی برجام به صورت یکطرفه و از جانب ایران اجرا شود. فکر نمی‌کنم هیچ انسان عاقلی در دنیا وجود داشته باشد که چنین معامله‌ای را با حساب دودوتا چهارتای عقلی و نه با تفکر معمولی انسانی بپذیرد و ادامه بدهد. در مجموع با توجه به انتظاراتی که ما از اروپا داریم -که کاملا معقول و منطقی است-، گفتمانی که اروپایی‌ها درباره برجام دارند، وابستگی و درهم‌تنیدگی اقتصاد اروپا و آمریکا و اینکه اروپا و آمریکا خارج از چارچوب اقتصاد، برنامه‌های راهبردی و استراتژیک علیه ایران و انقلاب اسلامی دارند، امکان ادامه ارتباط با اروپا وجود ندارد.

اتحادیه اروپایی اعلام کرده است برای دور زدن تحریم‌های آمریکا از طریق بانک مرکزی ایران اقدام می‌کند؛ آیا این همکاری منجر به این خواهد شد که پول‌های ایران به کشور بازگردد یا اینکه مثل وضعیت فعلی پول‌ها در بانک‌های اروپایی بلوکه خواهد ماند؟

همین الان بخش زیادی از پول‌های ما در بانک‌های اروپایی بلوکه است. بلوکه نه به این معنا که نمی‌توانید از آن برداشت کنید اما قوانینی که برای برداشتن از این پول‌ها درنظر گرفته شده است به قدری سخت و پیچیده است که عملا ما بیشتر از ۷۰۰ میلیون دلار – آن‌هم به صورت یورو - نمی‌توانیم برداشت کنیم. یعنی تا چند هفته پیش از این که وضعیت برجام اینچنین شود، پول‌های ایران عملا بلوکه شده بود. حالا اگر تحریم‌های ثانویه آمریکا بازگردد، به طور قطع دسترسی ما به همین آب باریکه هم قطع خواهد شد، مگر اینکه اروپایی‌ها این تعهد را بدهند که تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا قرار نگیرند.

بانک‌ها برای همکاری با ایران در برجام بدون آمریکا باید چه مکانیسمی را در پیش بگیرند؟

کشورهای اروپایی باید امکان اعمال تحریم‌های ثانویه را از بین ببرند و مانع از این شوند که بانک‌ها تحت تاثیر تحریم‌ها قرار بگیرند.

کمیسیونر اروپا در نشست اخیر خود برای ادامه همکاری با ایران، قوانین مسدودساز را پیشنهاد کرده است و اعلام کرده از این طریق می‌تواند با ایران همکاری داشته باشد.

معلوم نیست. باید دید اروپا چقدر عزم این کار را خواهد داشت و آمریکا تا چه حد با آنها کنار خواهد آمد. منطقا پیاده‌سازی این قوانین درباره ایران امکان‌پذیر نیست و من برداشتم این است که اروپا با طرح این مسائل به دنبال وقت‌کشی است.