ماهنامه «نماینده» / کار نمایندگان در تمام مجالس دنیا تنها رأی دادن به طرح‌ها و لوایح نیست. نمایندگان غیر از اینکه به طرح‌های ارائه شده رأی می‌دهند، در تدوین آنها و چگونگی ارائه آنها به مجلس و حتی در اینکه طرحی زود بررسی شود یا دیرتر، نقش دارند. در فرآیند رأی نمایندگان به یک طرح، باید به عواملی که بر آنها تأثیر می‌گذارد نیز پرداخت. غیر از اینکه احزاب و گروه‌های سیاسی و گروه‌های لابی‌گر تعیین می‌کنند که نمایندگان به چه مسائلی رأی بدهند، آنها زمان بررسی طرح‌ها و زمان ارائه‌شان به صحن علنی مجلس را نیز تعیین می‌کنند. جدای از رأی مثبت یا منفی نمایندگان به این طرح‌ها، تأثیر آنها بر روند قانون‌گذاری نیز مهم بوده و اولویت‌های هر مجلس را همین آراء تعیین می‌کند.
زمانی که رئیس‌جمهور آمریکا یا نمایندگان ارشد کنگره، به بررسی مسائل ایران و پرونده هسته‌ای کشورمان می‌پردازند، سنای آمریکا یا مجلس نمایندگان طرحی را در مورد تحریم‌های ایران به رأی می‌گذارد. نگاهی به تعداد طرح‌هایی که به کنگره ارائه می‌شود، نشان می‌دهد که طرح‌های مربوط به ایران تنها با چند روز بررسی به‌یک‌باره در صحن مجلس بررسی شده و اکثراً با رأی اکثریت نمایندگان به تصویب می‌رسد. این اولویت و تسریع در روند بررسی یک طرح چگونه انجام می‌شود و چه عواملی در آن دخیل هستند؟
براساس پژوهش‌های انجام شده، هر طرحی در مجلس آمریکا باید حداقل ۳ ماه یا حداکثر ۴ سال در صف بررسی بماند! بسیاری از طرح‌هایی که توسط نمایندگان ارائه می‌شود حتی به عمر یک دوره مجلس نمایندگان یا سنا نیز نمی‌رسد. براساس قانون داخلی مجلس آمریکا، اگر طرحی نتواند در یک دوره مجلس نمایندگان یا سنا به صحن مجلس برسد، اساساً از رده خارج شده و از بین می‌رود. با این حال طرح‌هایی هستند که یک‌شبه مطرح شده و در عرض یک هفته به تصویب می‌رسند و برای اجرایی شدن به کاخ سفید می‌روند. در این فرآیند نیز می‌توان رد پای احزاب، گروه‌های ذی‌نفع و تأثیرگذار نمایندگان شاخص مجلس را مشاهده کرد.
در ایالات‌متحده، یکی از مهم‌ترین مسائل در مدت زمان رسیدگی به یک لایحه، زمانی است که کمیته‌های تخصصی برای رسیدگی به لایحه پیشنهادی نمایندگان بر سر آن می‌گذارند. اگر بین نمایندگان در مورد موضوعی اتفاق نظر باشد و آنها نخواهند با مطرح کردن اصلاحیه‌های مختلف، وقت و زمان بیشتری برای لایحه بگذارند، این روند نیز سریع‌تر به‌پیش می‌رود. در این میان اگر کارمندان دفتر نماینده‌ای که طرح را پیشنهاد داده است نیز فعال‌تر عمل کنند و بتوانند نظر مثبت همکارانشان در کمیته تخصصی را جذب کنند، این لایحه می‌تواند سریع‌تر به رئیس مجلس برای ارائه در صحن آماده شود. در این میان نمی‌توان نقش احزاب و کارمندان آنها در مجلس برای مطرح کردن یک لایحه و جلب نظر نمایندگان را نیز نادیده گرفت. اگر بر سر طرحی در کنگره توافق دوحزبی وجود داشته باشد، می‌توان به‌جرئت بیان کرد که قانون مورد نظر می‌تواند ظرف مدت کمتر از یک هفته در دو مجلس به تصویب برسد. اما اگر توافق حزبی وجود نداشته باشد، این نقش هم‌حزبی‌های نماینده ارائه کننده طرح است که می‌تواند با اقناع همکارانش، یک لایحه حزبی را تا زمان رسیدن به مقصد قانونی شدن به‌پیش ببرد.
درعین‌حال نمی‌توان از نقش رئیس مجلس یا رهبر اکثریت نیز در این خصوص غافل شد. اینکه یک لایحه در صحن مجلس مورد بررسی قرار گیرد یا نه، تنها توسط رهبر اکثریت مجلس تعیین می‌شود؛ به همین دلیل هم بسیاری از طرح‌های نمایندگانی که حزبشان در اقلیت قرار دارد اصلاً فرصت رونمایی شدن در صحن مجلس را پیدا نمی‌کنند. در این موارد، این رایزنی رؤسای اکثریت و اقلیت است که می‌تواند سرنوشت طرح را مشخص کند. درعین‌حال فرآیند دیگری برای طولانی شدن روند رسیدگی به یک لایحه نیز وجود دارد و آن فرستاده شدن لایحه برای بررسی‌های بیشتر به کمیته قوانین مجلس است.
با وجود اینکه مجلس نمایندگان برای بررسی لوایح در صحن باید محدودیت یک‌ماهه مذاکرات را رعایت کنند، نمایندگان سنا می‌توانند تا هر زمان که خواستند به مذاکرات خود ادامه دهند. مسئله‌ای به نام «فیلی باستر» از همین‌جا شکل می‌گیرد؛ بدین معنا که اگر نمایندگان یک حزب –معمولاً حزب در اقلیت– نخواهند مذاکرات را متوقف کنند تا لایحه قانونی شوند، آن‌قدر سخنرانی می‌کنند که پیام خود را به مجلس برسانند که نمی‌گذارند این لایحه به قانون تبدیل شود. تجربیات جالبی در این خصوص در مجلس سنا وجود دارد و از سخنرانی‌های چندساعته تا صحبت‌های بی‌معنای بالای ۱۲ ساعت و خواندن کتاب کودکان یا خواندن دستورهای آشپزی در پشت میکروفون، همه و همه برای این صورت گرفته که لایحه نتواند به سرانجام برسد!
در انگلستان برخلاف آمریکا، اگر طرحی مهم ارزیابی شود، می‌تواند در دوره‌های مختلف پارلمان مورد بررسی قرار گیرد. این بدین معناست که با پایان یافتن یک دوره مجلس، مانند آمریکا، طرح‌های آن دوره از مجلس به سطل آشغال هدایت نمی‌شود و می‌تواند برای دوره بعدی هم مورد استفاده قرار گیرد. معمولاً این نوع از طرح‌ها، همان طرح‌هایی هستند که برای مسائل بخش خصوصی مطرح شده و دولت نقشی در ارائه آنها نداشته یا اینکه از فوریت و اهمیتی خاص برخوردار بوده‌اند. با این‌حال طرح‌های اورژانسی که باید با سرعت بالا بررسی شوند، تعریف دیگری دارند.
براساس قانون انگلستان، نمایندگان نمی‌توانند طرحی را به مجلس ارائه کرده و درخواست فوریت برای بررسی آن کنند. تنها کسی که می‌تواند طرح‌های با قید فوریت و اورژانسی یا ضروری را به مجلس ارائه دهد، دولت است. این نوع طرح‌ها معمولاً در زمانی ارائه می‌شود که دادگاه با یکی از قوانین مجلس مخالفت کرده و آن را بی‌اثر کرده است، بدین ترتیب پارلمان برای اثربخش کردن قانون یا جایگزین کردن آن با قانون دیگر، از طرح‌های فوریت‌دار استفاده می‌کند. اگر طرحی توسط نمایندگان ارائه شود، باید تمام مراحل قانونی شدن را در مجلس عوام و لردها طی کند و تنها آمادگی ذهنی نمایندگان و موافقت‌شان با بندهای طرح است که می‌تواند در کار بررسی آن تسریع ایجاد کند.
البته اگر طرحی به‌عنوان طرح فوری توسط مجلس به دولت ارائه شود، باید در همان جلسه پارلمان مورد بررسی قرار گیرد و اگر رئیس مجلس، بخواهد می‌تواند در صورت لزوم برای بررسی بیشتر طرح، یک جدول زمان‌بندی برای تصویب آن در مجلس ایجاد کند. زمانی که یک طرح با قید فوریت به مجلس ارائه می‌شود، دیگر در کمیته‌های پارلمانی مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. به دلیل اینکه طرح‌های پارلمان بعد از تصویب شدن باید به تصویب دفتر اداری و پارلمانی ملکه نیز برسد، معمولاً فرآیند قانون‌گذاری در بریتانیا به‌شدت طولانی و خسته‌کننده می‌شود.
نظر شما