ماهنامه «نماینده»/ حجت الاسلام نصرالله پژمان‌فر: طرح جامع «جمعیت و تعالی خانواده» مدت‌ها منتظر بود تا به صحن علنی راه پیدا کند و از اوایل سال ۹۴ بررسی آن دوباره در دستور صحن علنی قرار گرفت که این اتفاق مدام به تعویق می‌افتاد تا اینکه بالاخره طلسم ورود این طرح به صحن علنی شکسته شد و نمایندگان مجلس آبان ماه سال گذشته با اکثریت آراء شامل ۱۴۴ رأی موافق، ۲۵ رأی مخالف و ۶ رأی ممتنع این طرح را تصویب کردند. اما همچنان بارِ مالی این طرح محل ابهام بود؛ به‌طوری‌که «محمدرضا باهنر»، ناب ‌رئیس وقت مجلس از کمیسیون فرهنگی خواست کارگروهی تشکیل داده و موادی که دارای بار مالی هستند را بررسی کنند تا بار مالی یا برطرف یا تأمین شود. در کنار این مشکلات بودجه‌ای، اطلاعاتی به دست ما رسیده که خبر از برخی بی‌رغبتی‌ها برای اجرای این طرح می‌دهد. به‌عنوان مثال بحث وام‌های ازدواج مطرح است که وزارت اقتصاد و دارایی و بانک مرکزی باید بررسی کنند که چرا بانک‌ها ابلاغیۀ بانک مرکزی را در راستای پرداخت وام ازدواج عملی نکردند؟

این طرح به دنبال خانوادۀ پایدار است و اقتصاد خانواده و تربیت فرزند و تعالی خانواده در این طرح مورد توجه قرار گرفته است و از ۲ سال پیش در مجلس ارائه شده اما دولت می‌گوید که اعتباری برای اجرایی شدن آن ندارد حتی در جلساتی با دکتر «نوبخت» اعلام کردیم که اگر اعتبار برای اجرای کامل طرح ندارید، بندهایی از طرح را که نیازمند اعتبار کمتر است، اجرا کنید اما هنوز هیچ بخشی از آن اجرایی نشده است. محل استفادۀ اعتبارات که مورد انتقاد مخالفان است، در این طرح دیده شده است اما موضوعاتی را مخالفان دربارۀ این طرح می‌گویند که اساساً مخالف سیاست‌های کلی افزایش جمعیت از سوی رهبری است.

در این میان عده‌ای معتقدند که طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده با بندهایی از قانون اساسی مغایرت دارد. این یک برداشت کاملاً اشتباه است و هیچ‌گونه مغایرتی بین این طرح و قانون اساسی وجود ندارد. موضوع جمعیت باید در تمام برنامه‌ها اولویت اول باشد و اگر اشتباه‌های گذشته در حوزۀ جمعیت هرچه سریع‌تر جبران نشود، قطعاً در آینده‌ای نزدیک از نظر جمعیتی با فاجعه‌ای بزرگ مواجه خواهیم شد. نرخ باروری متأسفانه در کشور نرخ بسیار پایینی است و مشکلاتی که در این حوزه وجود دارد را می‌توان با این طرح جبران کرد و آیندۀ خطرناکی که برای کشور در حوزۀ جمعیت ترسیم شده است را نجات بخشید. به‌طورقطع جمعیت موضوعی دستوری و کوتاه مدت نیست؛ اما این دلیل بی‌توجهی به آن در برنامۀ ششم توسعه نمی‌شود.

در لایحۀ جدید برنامۀ ششم توسعه، به مسئلۀ جمعیت به‌صورت مستقیم اشاره نشده است. اما می‌توان مادۀ ۳۱ را که به موضوع زنان و خانواده پرداخته است، با مسئلۀ جمعیت مرتبط دانست. نقطه ضعف اصلی لایحه این است که در آن مسئلۀ جمعیت، به‌طور مستقیم پرداخته نشده و موضوعاتی مانند: «ازدواج جوانان، سن ازدواج، ناباروری، طلاق و رصد وضعیت جمعیتی کشور» مورد غفلت واقع شده است. از طرفی در مادۀ ۳۱ این لایحه هم هدف اصلی «تقویت جایگاه زنان و خانواده» بر اساس شاخص‌هایی است که هنوز تعریف نشده‌اند و مشخص نیست پس از تصویب برنامه، این شاخص‌ها به تقویت جایگاه امور زنان و خانواده منتج می‌شود یا خیر.

متأسفانه نگاهی در بخشی از جامعۀ کارشناسی ما وجود دارد و آن این است که ایران باید همچنان کنترل موالید را طی کند و همچنان این فکر را در جامعه القا می‌کنند که داشتن بیش از ۲ فرزند آسیبی برای جامعه است و هنوز خدماتی مثل وازوکتومی و دادن امکاناتی که بتواند مانع افزایش جمعیت شود و در سابق هم به‌عنوان کنترل جمعیت و کنترل موالید از طریق وزارت بهداشت ارائه می‌شد، در کشور اجرا می‌شود.

این تفکر در قشر قابل توجهی از پزشکان و کارشناسان وجود دارد و براساس همین تفکر خدمات در جامعه ارائه می‌شود و بخشی از این مسائل منجر به این می‌گردد که در کشور ما سقط جنین به بهانه‌های مختلف و با شدت ادامه دارد. افرادی که در قدرت بوده یا پزشک هستند و امکانات و بیمارستان دارند و می‌توانند جامعه را به شدت تحت تأثیر افکار خودشان قرار دهند، درحال طی کردن مسیر کنترل جمعیت هستند. بعد از سرشماری سال ۹۰ و این اندازه بحث دربارۀ خطرات کاهش جمعیت هنوز افرادی در بدنۀ آموزش‌وپرورش، دولت، مجلس، وزارت بهداشت و دستگاه‌های اجرایی هستند که به سیاست‌های کاهش جمعیت دامن می‌زنند و این نشان دهندۀ این است که یک جریان کاملاً مرموز این مسئله را تعقیب می‌کند.

برای این موضوع باید جامعه را به سمت فرهنگ‌سازی ببریم و اولین اقدام در موضوع برگشت از سیاست‌های کاهش جمعیت از بین بردن فرهنگ «فرزند کمتر و زندگی بهتر» است تا به یک فرهنگ جایگزین برسیم تا این فرهنگ جایگزین در ذهن افراد جامعه حاکمیت پیدا نکند و به یک باور تبدیل نشود، این مشکل حل نمی‌گردد. نکتۀ مهمی که وجود دارد این است که در بحث فرهنگ‌سازی، در کتاب‌های درسی ‌آموزان و دانشجویان به‌اندازه‌ای شعار فرزند کمتر، زندگی بهتر مطرح شده که همه پذیرفتند و باور کردند که باید تعداد فرزند کمتری داشته باشند.

اصلی‌ترین مشکل ما در بحث کنترل جمعیت، باورهای اشتباهی است که بیش از ۲۰ سال به مردم تزریق کردیم. تزریق این باورها به مردم‌، جمعیت کمتر را به یک ارزش و یک گفتمان تبدیل کرده است. درحال حاضر کسی که بچۀ کمتری دارد، احساس می‌کند از فرهنگ بالاتری برخوردار است و کسی که بچۀ بیشتری دارد، احساس می‌کند که در مقابلِ دیگران فرهنگ پایین‌تری دارد. این مسئله مربوط به امروز و فردا نیست و شاید جامعه برای اصلاح این باور و سیاست‌های غلط یک تا دو دهه زمان لازم داشته باشد. دولت در ارتباط با این موضوع نقشی که می‌تواند داشته باشد این است که اگر دستگاه‌های اجرایی و قانون‌گذار به این موضوع ورود پیدا کنند می‌توانند در این تحول فرهنگی سرعت و شتاب را زیاد کنند، علاوه‌براین، طبق بررسی‌های صورت گرفته، مهم‌ترین مسئله در افزایش فرزندآوری، ایجاد محیط‌های حمایتی است و باید این موضوع به‌طور جدّی در تمامی برنامه‌های کوتاه مدت و بلند مدت مورد توجه قرار گیرد و جایی که نیازمند حمایت است، حمایت و جایی که نیازمند تسهیلات است، تسهیلات لازم ایجاد شود تا شرایط برون‌رفت از این بحران فراهم گردد.

* نماینده مردم مشهد و نائب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس