به گزارش «نماینده»  برغم تمام تلاش ها و وعده های داده شده دولت یازدهم، برای بهره برداری نهایی از پروژه تکمیل شبکه ملی اطلاعات شواهد نشان می دهد که این پروژه ملی در دولت یازدهم نیز به مقصد نهایی نرسید و باید منتظر اتمام آن در دولت دوازدهم بود.

دولتهای نهم، دهم و یازدهم با تعاریف مختلفی، پیگیری راه اندازی شبکه ملی اطلاعات را به عنوان اصلی ترین پروژه ملی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در کارنامه دارند اما با این وجود این پروژه ۱۳ ساله کماکان به نتیجه نهایی نرسیده است.

شبکه ملی اطلاعات پس از گذشت حدود ۱۳ سال از تعریف اولیه خود، نیمه دوم سال گذشته در ۲ فاز عملیاتی شد و مطابق با وعده های مسئولان وزارت ارتباطات، قرار بود فاز نهایی این شبکه در اردیبهشت ماه امسال رونمایی شود. در همین حال ۲ پروژه شبکه علمی کشور و نیز دولت الکترونیک، به عنوان پروژه های مبتنی بر بستر شبکه ملی اطلاعات هم قرار بود تا قبل از پایان کار دولت یازدهم به سرانجام برسد.

کوتاهی در راه اندازی شبکه ملی اطلاعات

موضوع راه اندازی عملیاتی شبکه ملی اطلاعات نه تنها در قوانین برنامه پنجم و ششم توسعه، مورد تاکید قرار گرفته بلکه در احکام دور دوم شورای عالی فضای مجازی و نیز سیاستهای اقتصاد مقاومتی به جد روی آن تاکید شده است. اما با این وجود، اقدامات صورت گرفته درمورد این پروژه، با اهداف نهایی کماکان فاصله دارد.

هفته گذشته رهبر انقلاب در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، در جایی از بیانات خود «فضای مجازی» را از مسائل مهم و تأثیر گذار در اداره صحیح کشور خواندند و فرمودند: «یکی دیگر از چیزهایی که در مدیریت کشور تأثیر دارد، مسئله‌ فضای مجازی است؛ فضای مجازی خیلی مهم است. در مسئله‌ فضای مجازی، آنچه از همه مهم‌تر است، مسئله‌ شبکه‌ ملی اطلاعات است. متأسفانه در این زمینه کوتاهی شده، کاری که باید انجام بگیرد، انجام نگرفته؛ این[طور] نمی شود. »

ایشان ادامه دادند: «اینکه ما به‌عنوان اینکه نباید جلوی فضای مجازی را گرفت، در این زمینه‌ها کوتاهی کنیم، این مسئله‌ای را حل نمی کند و منطق درستی هم نیست. خب امروز فضای مجازی مخصوص ما که نیست، همه‌ دنیا امروز درگیرند با فضای مجازی؛ کشورهایی که شبکه‌ ملی اطلاعات درست کرده‌اند و [فضای مجازی را] کنترل کرده‌اند به نفع خودشان و به نفع ارزشهای مورد نظر خودشان، یکی دو تا نیستند. بهترینِ کشورها، قوی‌ترینِ کشورها، در این زمینه‌ها خط قرمز دارند؛ راه نمی دهند؛ خیلی از بخشهای فضای مجازی اعزام‌شده‌ از سوی آمریکا و دستگاه‌های پشت سر و پشت صحنه‌ این قضیه را راه نمی دهند؛ کنترل می کنند. ما هم باید کنترل کنیم؛ این کنترل کردن معنایش این نیست که ما ملت را از فضای مجازی محروم کنیم؛ نه، معنایش این نیست. »

مقام معظم رهبری تاکید کردند:« امروز بهمنی از گزاره‌های درست و نادرست دارد روی سر مراجعین اینترنت ما فرود می‌آید؛ اطلاعات غلط، اطلاعات نادرست، اطلاعات مضر، شبه اطلاعات -بعضی چیزها اطلاعات واقعی نیست، اطلاع‌نمایی است- خب اینها دارد مثل یک بهمنی فرود می‌آید؛ ما چرا باید اجازه بدهیم این اتفاق بیفتد؟ ما چرا باید اجازه بدهیم آن چیزهایی که برخلاف ارزشهای ما است، برخلاف آن اصول مسلم ما است، برخلاف همان اجزا و عناصر اصلی هویت ملی ما است، به ‌وسیله‌ کسانی‌ که بدخواه ما هستند، در داخل کشور توسعه پیدا کند؟ »

ایشان تصریح کردند: «نه. کاری کنید که از منافع و سودها و بهره‌های فضای مجازی همه بتوانند استفاده کنند، سرعت اینترنت را افزایش هم بدهید -این کارهایی که باید انجام بگیرد، انجام بگیرد- اما در آن چیزهایی که به ضرر کشور شما، به ضرر جوان شما و به ضرر افکار عمومی شما نیست؛ این چیز خیلی مهمی است؛ این کار باید انجام بگیرد. بنابراین، مسئله‌ شبکه‌ ملی اطلاعات هم خیلی مهم است.»

قفل شبکه ملی اطلاعات باز نشد

وزارت ارتباطات دولت یازدهم از سال گذشته و با افتتاح فاز نخست شبکه ملی اطلاعات در شهریورماه و نیز افتتاح فاز دوم این شبکه در بهمن ماه ۹۵ وعده داده بود که فاز تکمیلی این پروژه ملی را در اردیبهشت ماه و همزمان با روز جهانی ارتباطات کلید می زند.

با اجرای فازهای اول و دوم این پروژه، تفکیک ترافیک اینترنت داخلی از خارجی کلید خورد تا کاربران برای استفاده از ارتباطاتی که منشا داخلی دارد، هزینه پهنای باند بین الملل پرداخت نکنند. از این رو، قرار بود با اجرای فاز تکمیلی این شبکه و اتصال تمامی کسب و کارها و کاربران خانگی به بستر شبکه ملی اطلاعات، استفاده از این شبکه ارتباطی داخلی، امن و مقرون به صرفه برای کاربران ملموس تر شود.

اما با این وجود، قفل این پروژه ملی در زمان مقرر باز نشد و وزیر ارتباطات و معاونانش در چندین مصاحبه، از تعویق در اجرای تکمیلی این پروژه و موکول کردن آن به بعد از انتخابات ریاست جمهوری با توجه به شرایط موجود، خبر دادند.

محمود واعظی وزیر ارتباطات در آخرین مصاحبه های خود در پاسخ به مطالبه خبرنگاران درمورد زمان راه اندازی فاز تکمیلی شبکه ملی اطلاعات گفته بود که این پروژه به صورت رسمی بعد از انتخابات ریاست جمهوری بهره برداری می شود که تاکنون این اتفاق نیافتاده است.

از سوی دیگر این بار محمدجواد آذری جهرمی معاون وزیر ارتباطات از تلاش برای بهره برداری از فاز سوم شبکه ملی اطلاعات تاقبل از پایان دولت یازدهم (مردادماه )خبرداده و گفته است که سرنوشت تفکیک تعرفه اینترنت داخلی از بین الملل تا قبل از بهره برداری فازسوم نهایی خواهد شد؛ وعده ای که همچنان مشخص نیست در روزهای پایانی عمر دولت یازدهم تحقق می یابد یا خیر.

با این وجود وزیر ارتباطات باتوجه به دغدغه های مطرح شده از سوی مقام معظم رهبری در خصوص شبکه ملی اطلاعات، اعلام کرد که تمام برنامه های اجرایی را برای سرعت بخشی به توسعه همه جانبه شبکه ملی اطلاعات با بهره گیری ازتمام ظرفیتها دنبال می کنیم.

کلید شبکه علمی در دست کیست

همزمان با راه اندازی شبکه ملی اطلاعات، قرار بود وضعیت اجرای طرح شبکه علمی کشور که قدمتی بیش از ۲۲ سال دارد نیز مشخص شود.

از آنجایی که دسترسی به منابع علمی و تحقیقاتی از جمله نخستین اولویت های مورد نیاز دانشجویان به حساب می آید که لازمه آن در اختیار داشتن شبکه ای پرسرعت و امن متصل به شبکه اینترنت جهانی است، طرحی میان دو وزارتخانه علوم و ارتباطات تعریف شد تا با استفاده از ظرفیتهای شبکه ملی اطلاعات، دانشجویان مراکز علمی و دانشگاهی در کشور بتوانند به منابع علمی با سرعت بالاتر و کیفیت بهتری دسترسی داشته باشند.

اما بررسی ها نشان می دهد که این پروژه پس از گذشت بیش از ۲۲ سال از تعریف اولیه، در دولت یازدهم نیز میان دو وزارتخانه متولی دست به دست چرخید و کلید آن پیدا نشد.

در آخرین برنامه ریزی ها قرار بود در فاز نخست این طرح، بیش از ۲۵۰۰ نقطه دانشگاهی به شبکه علمی کشور متصل و مشکل اینترنت دانشگاهها و دسترسی به منابع علمی تحقیقاتی حل شود.

مطابق بند ‌ح‌ ماده ۴۹ برنامه پنجم توسعه کشور، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف شده بود نسبت به ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعه شبکه علمی کشور اقدام کند و تمامی دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه، موسسات آموزشی، پژوهشی و فناوری دولتی نیز موظف شدند با اتصال به این شبکه، محتوای علمی و امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری خود را با حفظ مالکیت معنوی با رعایت استانداردهای لازم روی شبکه علمی قرار دهند.

در همین حال براساس تاکیدات مقام معظم رهبری در خصوص توسعه علمی و فناوری کشور، شبکه علمی به عنوان شبکه ای مستقل که از طریق فیبرنوری، کلیه دانشگاهها و مراکز علمی و پژوهشی را به هم متصل کند تعریف شده است.

چندی پیش وزیر ارتباطات، در مراسم افتتاح دانشگاه علوم پزشکی مجازی از راه اندازی و بهره برداری از فاز نخست شبکه علمی کشور با همکاری وزارت علوم خبر داد و گفت: فاز نخست شبکه علمی کشور آماده بهره برداری است و این شبکه در ۲۵۰۰ نقطه دانشگاهی در شهر تهران راه اندازی خواهد شد.

واعظی وعده داد که مراسم افتتاح این پروژه با همکاری وزارت علوم و وزارت ارتباطات بعد از انتخابات برگزار شود. اما با گذشت یک ماه از پایان انتخابات و تعیین دولت جدید، سرنوشت این پروژه کماکان نامعلوم است.

دولت الکترونیک بی کلید ماند

تصمیم برای اجرایی شدن طرح دولت الکترونیک در ایران نیز سابقه ای نزدیک به ۱۵ سال دارد به نحوی که آیین‌نامه اجرایی تحقق دولت الکترونیک، مصوب شورای عالی اداری و براساس طرح توسعه کاربردی فناوری اطلاعات - تکفا- مربوط به ۱۵ تیرماه سال ۸۱ است. طبق این مصوبه، دولت وقت، مکلف به ارائه خدمات غیرحضوری به مردم در راستای بهبود کیفیت، کاهش هزینه‌ها و گردش سریع اطلاعات بین دستگاه‌های اجرایی شد.

از آن زمان به بعد، دولتهای مختلف با تبصره های متفاوتی قصد در عملیاتی کردن این طرح داشتند، اما به دلایل مختلفی تاکنون این طرح به معنای واقعی در کشور اجرایی نشده است.

مطابق با اهداف برنامه پنجم توسعه، دولت و دستگاههای اجرایی ملزم به ارائه خدمات به صورت آنلاین و الکترونیکی تا پایان سال ۹۵ شدند و برمبنای این قانون، مقرر شد زیرساخت دولت الکترونیک از طریق اتصال به شبکه ملی اطلاعات تامین شود و با اتصال تمامی دستگاههای دولتی و اشتراک گذاری داده ها، ۱۰۰ درصد خدمات دولتی در کشور به صورت آنلاین و الکترونیکی ارائه شود.

با توجه به این الزامات، وزارت ارتباطات در دولت یازدهم از ابتدای کار، تلاش خود را برای راه اندازی این پروژه به کار گرفت و وزیر ارتباطات بارها و بارها وعده راه اندازی عملیاتی پروژه دولت الکترونیک را مطرح کرد اما در آستانه پایان عمر دولت یازدهم، شواهد نشان می دهد که این دولت هم موفق به اجرای تمام و کمال پروژه دولت الکترونیک نشد.

در فروردین ماه سال گذشته حسن روحانی رئیس جمهور، در دیدار نوروزی با مسئولان ارشد وزارت ارتباطات بر ضرورت راه اندازی دولت الکترونیک در کشور در راستای مقابله با فساد تاکید کرد و گفت: «ایجاد دولت الکترونیک از راههای مبارزه با فساد است و باید فساد را از ریشه بخشکانیم. یکی از راههای مبارزه با فساد، شفاف شدن امور در فضای مجازی است و بدین ترتیب می توانیم همه امور وزارتخانه را در اختیار مردم قرار دهیم و این موضوع جلوی فساد را خواهد گرفت.»

پس از این تاکیدات و با توجه به راه اندازی فاز اول و دوم شبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساختهای اصلی دولت الکترونیک، وزیر ارتباطات و مسئولان اجرای این پروژه که آن را منوط به راه اندازی شبکه ملی می دانستند، زمانهای مختلفی را برای راه اندازی این پروژه اعلام کردند.

در بهمن ماه سال ۹۵ و پس از افتتاح فاز دوم شبکه ملی اطلاعات، محمود واعظی وزیر ارتباطات گفت که آمادگی راه اندازی فاز نخست پروژه دولت الکترونیک وجود دارد و انشاءالله تا پایان سال ۹۵ مراسم افتتاح دولت الکترونیکی برگزار خواهد شد.

پس از عملیاتی نشدن این وعده، وزیر ارتباطات تعویق در افتتاح پروژه دولت الکترونیک را به دلیل نبود وقت خالی در برنامه رئیس جمهور و مشغله های وی عنوان کرد و گفت: در صورتی که ایشان به ما وقت دهند تا چند روز آینده (روزهای پایانی سال ۹۵ ) این پروژه افتتاح می‌شود.

پس ازآن نیز، وزیر ارتباطات بار دیگر در سخنانی راه اندازی دولت الکترونیک را در فاز نخست به فروردین ماه موکول کرد و درنهایت اردیبهشت و خرداد، زمانهایی بودند که از سوی مسئولان وزارت ارتباطات برای بهره برداری رسمی از دولت الکترونیک مطرح شد اما این وعده ها هم محقق نشد و دولت در تحقق این پروژه نیز، ناکام ماند.