«نماینده»/ اگر کسی بعد از چند سال به شهر شیراز برود و بخواهد به آرامگاه شاهچراغ رفته و زیارتی کند، برای او شهر دو رنگ دارد؛ یکی رنگ توسعه و دیگری رنگ تخریب.

شیراز و بافت تاریخی آن را با خانه‌های تاریخی‌اش می‌شناسند که دارای تزئینات بسیار زیادی است خانه‌هایی که گوشه گوشه آن حتی سردر ورودی و سقف‌ها نقاشی، مقرنس و آیینه کاری شده است و هر کدام اگرچه سبک و سیاق سلیقه شیرازی‌ها را دارد اما متفاوت از یکدیگر بوده و هر کسی سعی کرده خانه‌اش را زیباتر کند از درختان نارنج در خانه و حوض‌های آبی رنگ و پنجره‌های ارسی نقاشی شده. حالا اما بخش اعظمی از این خانه‌ها تخریب شده و به جای آنها خیابان کشیده و مجتمع‌های تجاری متعددی ساخته‌اند.

مجتمع‌هایی که برخی از مغازه‌های داخل آنها راه افتاده و به فروش اجناس معمولا چینی و خارجی می‌پردازند این درحالی است که عنوان انتخاب شده برای این مجتمع‌ها، فرهنگی، اجتماعی، گردشگری و مذهبی است اما در داخل هیچ یک از آنها نه می‌توان مغازه صنایع‌دستی دید نه مجتمع تفریحی و نه حتی فرهنگی.

شاید این برنامه برای درازمدت باشد اما آنچه که تا کنون قابل مشاهده است و از زمان ساخت این مجتمع‌ها رخ داده چیز دیگری را به نمایش می‌گذارد. مجتمع‌های شیکی که در جوار حرم شاهچراغ ساخته شده‌اند و برخی از آنها مانند مجتمع «نارنج» بسته است و معلوم نیست تا چه زمانی واحدهای تجاری آن به فروش می‌رسد. این را مسئول فروش این مجتمع می‌گوید و اعلام می کند که قیمت ها معمولا توافقی است اما تا اطلاع ثانوی هیچ فروشی انجام نمی‌شود به همین دلیل است که پاساژ را بسته‌اند.

اما مجتمع تجاری بین‌الحرمین دارای مغازه‌های متعددی است که بخشی از آن به فروش رفته و بخشی دیگری توسط یک ارگان خریداری شده تا به هایپر مارک تبدیل شود. با این وجود مغازه‌دارانی که هنوز پای ثابت مجتمع‌های تجاری نشده‌اند بعد از مدتی فعالیت قصد فروش مغازه را دارند.

یکی از آنها که در اینترنت تبلیغ کرده و نوشته که قیمت توافقی خواهد بود، می‌گوید: سرمایه‌ام باید چند سالی بخوابد تا این مجتمع‌ها رونق بگیرد من نمی‌توانم چنین کاری کنم فکر می‌کردم این مغازه‌ها به سرعت فروش رفته و مجتمع‌ها پر می‌شود اما این طور نشد. به همین دلیل می‌خواهم با نرخ کمتری یعنی متری ۳۳ میلیون تومان مغازه‌ام را بفروشم.

مدیر فروش یکی از مجتمع‌های تجاری که حدود ۳۰۰ مغازه را در اختیار برای فروش دارد نیز می‌گوید: واحدهای اصلی قیمت پایه ۴۵ میلیون تومانی برای هر متر مربع را دارند اما این قیمت بستگی به شرایط قرارداد و مالک خواهد داشت همچنین نرخ هر مترمربع برای واحدهای داخل پاساژ متفاوت است و در آینده این نرخ بالاتر نیز می‌رود.

یکی دیگر از مسئولان فروش واحدهای تجاری ادامه می‌دهد: مجتمع تجاری بین‌الحرمین دارای حدود ۵۰۰ واحد تجاری بین ۱۸ تا ۴۰ متری است. این نرخ برای هر متر واحدهای تجاری بین ۴۰ تا ۹۰ میلیون تومان برای متغیر است.

مجتمع تجاری بین الحرمین

با این وجود شهر شیراز به خصوص بافت تاریخی آن را مجتمع‌های تجاری فراگرفته؛ از مغازه‌های اطراف و بازار سنتی گرفته تا پاساژهای جدید الاحداثی که گویا برای فروش آنها باید تبلیغات زیادی کرد چون خریداری ندارند. آنطور که مجتمع نارنج درحال حاضر بسته شده و بسیاری از مغازه‌های دیگر خالی هستند با این حال مسئولان فروش این واحدها به هر متقاضی اعلام می‌کنند که نرخ و مکان همه توافقی است بلکه خریداری پیدا شود!

اما پشت پرده ساخت این مجتمع‌های تجاری خانه‌های تاریخی دوره قاجار و زندیه است که تخریب شدند تا این مجتمع‌ها ساخته شوند. خانه‌هایی با تزئینات و معماری ایرانی را تخریب کردند تا مجتمع بسازند و ساختمان‌های جدیدی که تنها در ظاهرشان تلاش شده معماری ایرانی به کار رود. 

امید نظری که از خریداران این واحدهای تجاری واقع شده در بین الحرمین است می‌گوید پلانی از این مجتمع در اختیارش قرار داده‌اند تا هر کجا از پاساژ را که مایل است انتخاب کند اما به او گفته‌اند که هر متر مربع را می‌تواند تا ۵۰ میلیون تومان بخرد اما اگر هایپر مارکت طبقه بالایی مجتمع بین‌الحرمین ساخته شود دیگر این قیمت را نمی‌دهند. چون نرخ مغازه‌ها بالا می‌رود.

او می‌گوید: به فرض که تمام مغازه‌ها فروش برود آن وقت کجا باید ماشین فروشندگان و خریداران پارک شود؟ در حیاط خانه‌ها؟ ترافیک اینجا پس از شروع به کار واحدهای تجاری سرسام آور خواهد شد.

نظری یکی از افرادی است که خانه خود را متری ۲۰۰ هزار تومان فروخت تا الان به جای خانه‌اش که در مجتمع بین‌الحرمین قرار گرفته یک واحد تجاری بخرد. او می‌گوید: خانه‌ام تاریخی بود و از پدرانم به ارث رسید اما آن را در فهرست میراث ملی ثبت نکردم می‌ترسیدم دیگر نتوانم آن را بفروشم. سقف خانه‌ام نقاشی روی چوب بود و دیوارهایش کاشی آبی داشت هر روز یک مشکلی برایش به وجود می‌آمد به من گفتند اگر خانه‌ات را نفروشی دیگر از تو نمی‌خریم روزهای آخر برق خانه‌ام را قطع کردند تا مجبور به فروش شوم من هم پول لازم داشتم خانه‌ام بزرگ بود و پولش را می‌خواستم حالا پشیمان هستم به من که خانه‌ام را متری ۲۰۰ هزار تومان دادم مغازه‌ای با متری ۵۰ میلیون تومان می خواهند بفروشند.

احمد سپاسی نیز از مالکان خانه‌های قدیمی در بافت تاریخی شیراز بوده که خانه‌اش در طرح بین‌الحرمین قرار گرفته است، او که در بازار سنتی مغازه دارد می‌گوید: ۳۵۰ متر خانه‌ام را متری ۷۰۰ هزار تومان فروختم و الان پشیمان هستم چون من آن خانه را می‌توانستم گران‌تر بفروشم اما طمع کردم فکر نمی‌کردم واحدهای تجاری تا این حد گران باشد می‌توانستم نفروشم آن وقت نه آن خانه زیبا تخریب می‌شد و نه الان دنبال یک خانه شبیه آن بودم.

مجتمع تجاری اطراف شاهچراغ

سپاسی می‌گوید: بعد از دو سه سال آپارتمان نشینی دلمان برای آن خانه با حیاط بزرگش تنگ شده الان خانه‌هایی را می بینم که به اقامتگاه تبدیل شده‌اند و یا آنها را به مرکز فرهنگی تبدیل کرده‌اند بعضی از اوقات می‌روم به بهانه اینکه یادی از خانه‌ام کنم. حالا اگر بخواهم دیگر نمی‌توانم مثل آن را پیدا کنم و یا بسیار گران است. مردم متوجه شدند که نباید خانه‌های قدیمی‌شان را می‌فروختند.

آثار باقی مانده از خانه های قدیمی تخریب شده

مشاهدات خبرنگار ما حاکی از آن است که اگرچه مسیر اطراف شاهچراغ صاف و ساماندهی شده اما هنوز می‌توان رد خانه‌های تاریخی و قدیمی را مشاهده کرد که اطراف شاهچراغ تخریب شدند تا فضای خالی به وجود آید و یا مجتمع های مدرن ساخته شوند هنوز هم از هر کسی که دلش به حال میراث شهر شیراز می‌سوزد می توان شنید که خانه های قدیمی و تاریخی را به ارزان‌ترین نرخ ممکن خریداری و به گران‌ترین نرخ ممکن تبدیل به پاساژ کرده و می‌فروشند. از متری ۲۰۰ هزار تومان برای خرید تا متری ۱۰۰ میلیون تومان برای فروش واحد تجاری.

خانه پورنواب قبل از تخریب

نمونه آن را می‌توان برای خانه پورنواب مثال زد که ۴۹۰ متر مربع مساحت داشت و ۳۳۰ میلیون تومان آن را خریدند و تخریب کردند. خانه پورنواب که از جمله خانه‌های تاریخی متعلق به دوره زندیه در شیراز بود سرنوشتی مانند سرنوشت ۱۰۰ خانه تاریخی ثبتی وغیرثبتی که دو سال پیش در طرح بین‌الحرمین قرار گرفت و تخریب شده بودند، داشت.

در حال حاضر زمین‌های شرقی شاهچراغ متری یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان نرخ دارد اما در این میان هم هنوز خانه‌های باارزش وجود دارد. حالا مردم شیراز به این نتیجه رسیده‌اند که حفظ خانه‌هایشان ارزش بیشتری داشت تا تبدیل آنها به ساختمان‌های جدید. اتفاقی که خیلی دیر افتاد.  

از سوی دیگر حالا که قرار است در قلب زیارتی و تاریخی شیراز، واحدهای تجاری جایگزین بافت تاریخی شوند تا اجناس خارجی بفروشند، باید از متولیان امر پرسید ایجاد این تعداد واحد تجاری، ترویج مصرف‌گرایی بین مردم آن هم به قیمت تخریب بناهای قدیمی و احداث بناهای جدید، چقدر مطابق با سبک زندگی ایرانی و اسلامی است؟