«نماینده»: اواخر شهریورماه گذشته بود که معاون سازمان زمین‌شناسی کشور از شناسایی گسل جدید در مرکز تهران خبر داد و گفت: نقشه جدیدی از گسل‌های تهران در سازمان پژوهش‌های کاربردی زمین‌شناسی تهیه شده است که این گسل‌ها فعال هستند.

جلیل قلمقاش همچنین با بیان اینکه گسل‌های شناسایی شده می‌توانند فعالیت‌های لرزه‌ای در آینده داشته باشند، عنوان کرد: در حال حاضر یک گسل جدید در تهران شناسایی کرده‌ایم که از کنار برج میلاد رد می‌شود و تقریباً در بخش مرکزی تهران است.

وی ادامه داد: در تهران که شهری پرخطر از نظر زلزله است، این گسل می‌تواند فعالیت لرزه‌ای داشته باشد و جابه‌جایی آن بیش از گسل‌هایی است که از قدیم شناسایی شده و باید مراقب باشیم چون در تهران همیشه خطر زلزله وجود دارد.

قلمقاش با تشریح جزییات این گسل و دامنه فعالیت آن اظهار کرد: این گسل از شرق تا غرب تهران را در بر می‌گیرد و از آن عبور می‌کند.

این اظهارات معاون سازمان زمین شناسی موجی از نگرانی را در شهروندان و ساکنان تهران پدید آورد اما این پایان راه نبود. یک ماه پس از آن، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز با تایید خبر شناسایی یک گسل جدید در تهران و با بیان اینکه گسل‌های جدیدی در تهران شناسایی شده‌ است، گفت: اکنون ۵ گسل اصلی و بزرگ و بیش از ۴۰ گسل متوسط و خرد فقط در محدوده شهر تهران شناسایی شده است.

علی بیت‌الهی با اشاره به اینکه از حدود ۳۰ سال گذشته خطوط گسلی منقطعی در لاین میانی امتداد بزرگراه حکیم شناسایی شده‌ است، افزود: لاین‌های گسلی در امتداد غرب به شرق تهران وجود دارد که مطالعات و بررسی‌های دقیق‌تر توسط همکاران ما در سازمان زمین شناسی نشان می‌دهد این گسل‌ها به هم پیوسته‌اند که این گسل به هم پیوسته قدرت و توان لرزه‌زایی بالایی دارد.

وی تاکید کرد: این گسل که بررسی‌های اخیر نشان داده لاین‌های آن به هم پیوسته است به طور قطع وسعتی بیش از ۵۰ کیلومتر دارد.

در حالی که به نظر می رسید گسل تازه شناخته شده در تهران همان گسلی است که از مجاورت یا زیر برج میلاد عبور می کند، رئیس شورای شهر تهران با تایید وجود گسلی جدید در پایتخت، در اظهار نظری گفت: مکان این گسل ها را برای عدم نگرانی شهروندان اعلام نمی کنیم اما از ساخت و ساز برج ها بر روی آن جلوگیری کرده ایم.

مهدی چمران افزود: متاسفانه همچنان گسل شمال تهران گسل خطرناکی است که باید ساخت و سازها بر روی آن بر اساس ضوابط ویژه ای انجام شود.

شناساسی گسل جدید در تهران در حال حاضر موجب نگرانی شهروندان و اظهار نظرهای گاه متفاوت مسئولان شد که برخی کارشناسان معتقدند اصولا شناسایی گسل جدید در تهران ممکن نیست؛ زیرا مطالعات جامعی در خصوص گسلهای تهران و میزان لرزه خیزی آنها از حدود ۴ دهه قبل توسط پژوهشگران ایرانی و خارجی انجام شده و در این مطالعات تمامی گسلهای تهران با جزییات شدت فعالیت و احتمال لرزه آنها معرفی شده است.

در این زمینه مهدی زارع، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زمین شناسی و مهندسی زلزله با تشریح سابقه انجام مطالعات در زمینه گسلهای تهران می گوید: گسلهای تهران از حدود ۴۰ سال پیش مطالعه و شناسایی شده و نتایج آن هم از سوی محققان ایرانی و خارجی منتشر شده است.

وی می افزاید: شاید از نخستین گزارش‌ها در مورد گسلهای تهران، گزارش «چالنکو» است که در حدود ۴۰ سال پیشبرای سازمان زمین شناسی تهیه شده است. همچنین در سال ۵۹ گزارش دکتر قریشی و ارژنگ روش از سوی سازمان زمین شناسی انجام شد و جزییات بیشتری را در مورد گسلهای تهران نمایان کرد. در ادامه در سال ۶۴ گزارش لرزه‌خیزی تهران شامل گسها منتشر شد که در این گزارشها گسلی نزدیک یا زیر برج میلاد شناسایی شده است.

زارع با رد شناسایی گسلی در تهران معتقد است: در مورد گسلی که این روزها به عنوان گسل جدید معرفی می شود، جایی که گسل و ترانشه آمده و چگونگی جابجایی آبرفتها در هر دو گزارش سال ۵۹ و ۶۴ با نام گسل ونک پارک توضیح داده شده است. البته به تازگی اطلاعات بیشتری از این گسل به دست آمده و گزارشهای جدید، یافته‌های بیشتری را در مورد این گسل در اختیار گذاشته است. واقعیت این است که در مورد این گسل با گذشت زمان اطلاعات بیشتری به دست آمده و مقاله ای که به تازگی در سازمان زمین شناسی منتشر شده در همین راستا است. این گزارش شامل اندازه گیریهای تغییر مکان روی این گسل منتشر شده است؛ اگرچه این گسل با نام‌های متفاوتی چون گسل بزرگراه همت، گسل طرشت، گسل چیتگر یا ونک پارک شناخته می شود.

به اعتقاد کارشناسان زمین شناسی، آخرین گسل‌های ایجاد شده در پوسته در آخرین مرحله کوهزایی حدود ۲.۵ میلیون سال پیش ایجاد شده و گسلهای تهران مربوط به این زمان است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زمین شناسی و مهندسی زلزله با تایید این موضوع می گوید: در تهران گسل جدید نداریم و آنچه در مطالعات و در حفاری‌ها می بینیم به معنی گسل جدید نیست. ما در ساخت برج میلاد یا مجتمع ونک پارک حفاری‌هایی انجام دادیم که حین کار، گسلها را مشاهده و اطلاعات جدیدی کسب کردیم. به عنوان مثال اگر تصور ما این بود که میزان تغییر شکل گسل یک میلیمتر در سال است، با یافته های جدید متوجه شدیم که تغییرات گسل بیش از تصور ماست. به بیان ساده تر، اطلاعات جدید از گسلهای تهران در ادامه روندهای شناخته شده قبلی است.

زارع در مورد اینکه اطلاعات جدید چه تغییری در مواجهه ما با زلزله احتمالی تهران ایجاد می کند، می گوید: این داده های جدید سبب می شود تصویر ما از زلزله احتمالی تهران تصویر دقیق تر و شفات تری باشد. در واقع با این اطلاعات، آنچه احتمال رخ دادن دارد را با روشنی بیشتری می توانیم رصد کنیم.

وی در مورد مشخصات گسل مورد نظر که به عنوان گسل جدید معرفی شده است، می افزاید: این گسل از منطقه چیتگر تا بزرگراه همت و در ادامه از بزرگراه زین الدین تا سرخه حصار را در بر می گیرد. اگر همه این گسلهای مقطعی را  یک گسل ببینیم طول این گسل بیش از ۱۵ کیلومتر می شود. بسیاری از  متخصصان زلزله شناسی این گسل را ادامه یک روند می دانند و به نظر می آید همینطور است.

به طور کلی اگر راندگی‌های پیشانی گسل تهران را بررسی کنیم، یک راندگی اصلی داریم از کن و ولنجک و دربند و دارآباد که تا گردنه قوچک و لواسان امتداد دارد و خود شامل گسلهای دیگری مثل گسل نیاوران است که از میدان نیاوران تا دانشگاه شهید بهشتی ادامه دارد. این گسل اصلی چند راندگی به موازات خود در شهر تهران دارد. یک راندگی اصلی هم همین ونک پارک است که احتمالا تا چند سال آینده اطلاعات بیشتری هم از آن به دست می آید.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زمین شناسی و مهندسی زلزله  در مورد قدرت این گسل در هنگام بروز زلزله احتمالی می گوید: گسل اصلی شمال تهران همان است که در دامنه های البرز قرار دارد. ما با یک پهنه گسلی مواجهیم اگر سناریو فقط زلزله در گسل ۱۵ کیلومتری باشد، خیلی خطرناک نیست اما اگر آن را مجموعه ای از گسلها بدانیم که حدود ۱۰۰ کیلومتر در تهران امتداد دارد، آنجا با روندی مواجهیم که توانایی لرزه ای ۷ تا ۷.۵ را دارد.

وی می افزاید: در تحقیقات اخیر متوجه شدیم که گسل ونک پارک توانایی لرزه‌زایی شاید بالاتری هم داشته باشد. با این حال گسل نیاوران با طول ۱۵ کیلومتر و گسل ونک پارک به تنهایی نمی توانند خیلی خطرناک باشند مگر اینکه آنها را در مجموعه گسلهای شمال تهران بدانیم. همچنین در بزرگراه امام علی (ع) موقع ساخت که ترانشه زده شد، یک سری روندها خودشان را نشان دادند که خبر خوبی است چون مطالعات ما را کامل کرد. آنچه از آن به عنوان گسل جدید یاد می شود، افزوده شدن اطلاعات است و از این گسل قبلا خبر داشتیم اما باید بیشتر مطالعه کنیم و با سرمایه گذاری علمی جزییات این گسل و دیگر گسلها را شناسایی کنیم.