به گزارش «نماینده»، عباس خامه‌یار، معاون بین الملل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی سفر 10 روزه‌ای به برخی از کشورهای حوزه بالکان داشت. این سفر از کشور آلبانی شروع شد و با حضور در محافل فرهنگی و هنری صربستان و بوسنی و هرزگوین ادامه یافت و سرانجام دوم آذر، در بلغارستان به ایستگاه پایانی خود رسید. وی در طول اقامت چهار روزه در بلغارستان بیش از 15 دیدار با مقامات فرهنگی و دانشگاهی این کشور از قبیل جانشین و معاون رئیس جمهور بلغارستان، رئیس آکادمی علوم، معاون فرهنگی شهرداری صوفیا، رئیس کتابخانه ملی، رئیس دانشگاه صوفیا، رئیس دانشگاه مطالعات کتابخانه‌ای و فناوری اطلاعات، مفتی اعظم مسلمانان و وزارت فرهنگ این کشور داشت که این ملاقات‌ها به امضای سه یادداشت همکاری دوجانبه با مراکز و دانشگاههای این کشور منتهی شد.

در جریان این سفر گفت‌وگویی با معاون بین‌الملل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی انجام شد که مشروح آن به این قرار است:

در طول سفر جایگاه ایران را از لحاظ فرهنگی در این چند کشوری که حضور داشتید چطور ارزیابی کردید؟

حوزه بالکان اهمیت ویژه‌ای برای ایران دارد. می‌شود گفت که این حوزه خط تماس ما با غرب است و به لحاظ فرهنگی راه ورود ما به غرب این خطه است؛ به تعبیر دیگری هم می‌شود گفت که خط تماس اسلام و مسیحیت است. این مسئله به خصوص در شرایط امروز دنیا و چالش‌ها و بحران‌هایی که ما امروز داریم حائز اهمیت هست.

نگاهی که در دنیای امروز به مقوله دین می‌شود در کنار جریان‌های تکفیری و بحران‌زایی آنها با این کشتارهایی که انجام می‌دهند و تقابل دینی که ایجاد کرده‌اند؛ هجمه‌هایی که علیه مراکز دینی در خاورمیانه رشد کرده‌اند؛ از  برآیند همه این عوامل این‌گونه تلقی می‌شود که هدف اصلی این جریانات، مسیحیان شرق هستند. بر اساس مجموعه این شرایط، ما نیاز به یک بازسازی و تجدید روابط و گفتگوی فرهنگی با دنیای غرب و دنیای مسیحیت داریم. حوزه بالکان از این رو هم اهمیت بسیاری دارد.

از طرفی، میراث تمدنی خودمان هم در حوزه بالکان ریشه‌دار هست و سنگ نوشته‌ها، دست نوشته‌ها و آثار و میراث فرهنگی خودمان در جای جای این حوزه کاملا عیان هستند و به وضوح دیده می‌شوند. کتابخانه‌های ملی این حوزه سرشار از نسخه‌های خطی به زبان فارسی است. زبان این منطقه یا زبان‌های این منطقه پر از واژگان زبان فارسی هستند. عشق و علاقه مردم به فرهنگ و تمدن ما وصف ناپذیر است و این منطقه از این جهت هم برای ما اهمیت دارد.

 اگر بخواهیم به طور اختصاصی در مورد بلغارستان صحبت کنیم، رابطه فرهنگی دو جانبه مان را در این چند روزی که در این کشور حضور داشتید چطور ارزیابی می‌کنید؟

به خاطر اینکه ارتباطات تمدنی دیرینه‌ای با این کشور داریم رابط ما با این خطه یعنی بلغارستان عمیق‌تر است؛ همچنین روابط فرهنگی ما با این کشور پیش از کشورهای دیگر قانونمند بوده یعنی بیش از هفتاد سال است که ما الان توافقنامه‌ها و قراردادهای فرهنگی و روابط فرهنگی را با این کشور ایجاد کرده‌ایم و این قانونمندی یک نوع بسترسازی برای گسترش روابط در طی دهه‌ها و به ویژه سال‌های اخیر ایجاد کرده است. چون زبان آنها در این منطقه از قدیم متاثر از زبان فارسی بوده است، زبان فارسی ما هم ریشه‌دار هست. طبق مطالعات انجام شده بیش از هزار واژه فارسی در زبان بلغاری وجود دارد و مردم نه تنها نسبت به فرهنگ و تمدن و تاثیرگذاری زبان فارسی و گذشته ایران زمین بر فرهنگشان اقرار دارند و آن را می‌پذیرند بلکه از این بابت هم احساس خرسندی می‌کنند. به تعبیری اگر یک مقداری، بخواهیم زیاده روی کنیم، مردم خودشان را جزئی از تمدن ایرانی و فارسی می‌دانند و این زمینه همکاری بسیار خوبی برای ما ایجاد می‌کند.

ما در همه مذاکراتی که طی این مدت بطور فشرده و گام به گام و با سرعت تمام با مراکز فرهنگی، دانشگاهی، کتابخانه ای و.... انجام شد، برخورد مسئولان نهادهای فرهنگی، علمی، آموزشی و مطالعاتی این کشور به گونه‌ای بوده است که شاید کمتر جایی در کشور های دیگر بتوانیم این استقبال و این آمادگی و این همراهی و همکاری را ببینیم یا سراغ داشته باشند. البته نقش رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بلغارستان در ایجاد چنین زمینه و تمهیدات لازم هم به طور اخص برای این سفر و هم برای این ارتباط در طی سال‌های گذشته نقش بسیار بزرگی بوده که قابل تقدیر است. آن چه که بنده به عنوان دستاورد این سفر می‌توانم داشته باشم این است که ملاقات‌ها و ارتباطات، صرفا نتیجه این سفر سه روزه نیست؛ بلکه نتیجه کار مداوم، مستمر و کار کاملا همراه با مطالعات و همراه با پژوهشی است که از سال های قبل انجام شده است. به طور کلی این زمینه بسیار کم سابقه بوده است و از این ظرفیت باید به نحو احسن در جهت گسترش روابط فرهنگی استفاده کرد.

در جلسه‌ای که با خانم پوپووا (جانشین و معاون رئیس جمهور بلغارستان) داشتیم، صحبت‌های خوبی مطرح شد. اینجا با هر که صحبت شد در واقع اولا یک اشراف نسبتا کاملی نسبت به ایران امروز و تحولات منطقه‌ای داشتند. ثانیا یک ارادت ویژه‌ای نسبت به تاریخ و تمدن ایران از خود نشان می‌دادند و در برابر عظمت و جایگاه ایران تمدنی و حوزه تمدنی ایران حقیقتا کرنش می‌کردند. وقتی هم که آمارها، توضیحات، دستاوردها و پیشرفت‌های علمی انقلاب اسلامی را به طور ادواری ارائه می‌کردم، مجددا شگفت زده می‌شدند. واکنش جانشین رئیس جمهور بلغارستان که در دیدار سه شنبه 2 آذر در پاسخ به توضیحاتی که در رابطه با پیشرفت‌های علمی کشور دادم اظهار داشت، جمله بسیار قابل توجهی است. او این مساله را مطرح کرد که این دنیای غرب است که از تحریم‌هایی که به ایران تحمیل کرد، خود را از فرهنگ و تمدن ایران محروم و دور کرد و خسارات حقیقی متوجه دنیای غرب است. این اعتراف رسمی یک مسئول بلندپایه این خطه است.

همین مسئله هم مستقیم و هم غیرمستقیم بارها و بارها در جلسات مختلف و متعددی که با مسئولان این حوزه ها در کشور‎های مختلف داشتیم تقریبا بیان شد. همه بدون استثناء در همه این کشورها آمادگی فوق‌العاده خودشان را برای گسترش روابط همه جانبه بخصوص در زمینه های فرهنگی اعلام کردند و این مسئله در شرایطی است که فشارهای متعددی بر آنها وارد می‌شود.

 وضعیت آموزش زبان فارسی در کشور بلغارستان را چطور ارزیابی می‌کنید؟  

ما در زبان فارسی اینجا هم در بعضی از دانشگاه‌ها کرسی داریم و هم در رایزنی فرهنگی از گذشته کلاس‌هایی دایر بوده است. من فکر می‌کنم که اقبال فوق‌العاده‌ای هم نسبت به این قضیه وجود دارد. فکر می‌کنم که ضروری است ما وضعیت زبان فارسی را در کل حوزه بالکان و به خصوص بلغارستان ساماندهی کنیم. ما رقیبان قدری داریم که اساساً موضوعی در گذشته نداشتند، ولی آنها رقیبان بزرگی هستند که الان وارد میدان شده‌اند و به طور کاملا سامان یافته و با هزینه‌های بسیار و با ترسیم آینده روشنی برای مخاطب‌هایشان بدنبال آموزش زبان خودشان هستند.

در این رابطه چین، کره، ترکیه و حتی ژاپنی‌ها فعال هستند و بخاطر وضعیت اقتصادی اینجا و آن تضمین‌هایی که برای آینده آن‌ها در رابطه با آموزش زبان‌های دیگران ایجاد شده، این تهدید برای ما وجود دارد که از آنها عقب بیفتیم. از این جهت باید وضعیت زبان فارسی را در این کشور و در تمامی کشورهای حوزه بالکان ساماندهی و بازسازی کنیم. در واقع نکته اول این است که بدون استثنا همه شخصیت‌ها، نخبگان و مسئولانی که با آنها ملاقاتی در کل این حوزه انجام شد، نسبت به ایران بزرگ و ایران متمدن و ایران امروز واقعا متواضعانه سر فرو می‌آوردند و در برابر عظمت ایران احساس وامداری می‌کردند و این نکته بسیار قابل توجه و مهمی در همه کشورها بود. نکته دوم، همه معتقد بودند که ما از کانال و از دریچه روابط فرهنگی می‌توانیم به گسترش روابط سیاسی و روابط اقتصادی برسیم. زیرساخت روابط سیاسی و روابط اقتصادی، روابط فرهنگی است و مصرانه از ما می‌خواستند که در این رابطه توجه ویژه‌ای بشود و روی این مسئله تاکید داشتند. نکته سوم، علیرغم همه فضاهای تبلیغاتی که علیه ما وجود دارد و امپراطوری رسانه‌ای که متاسفانه سعودی‌ها و مخالفان نظام، علیه ما ایجاد کرده‌اند اما یک جریان قوی آگاه در نزد هم ملت‌های مسلمان و هم غیر مسلمان وجود دارد که هم حقانیت موضع گیری‌ها و حقانیت مواضع ما را خوب می‌دانند و هم دروغ پردازی‌های بدخواهان را کاملا تشخیص داده و این مرزبندی را به طور کامل می‌شناسند. این نکته بسیار مهمی است.

یکی از روشنفکران بوسنی که رئیس جلسه یکی از همایش‌های کشور های این حوزه بود گفت که کسی در جلسه، نقدی را متوجه شیعه کرد؛ گفت من بلافاصله جواب دادم «اگر تو نسبت به دولت جمهوری اسلامی نقد داری خیلی راحت می‌توانی بیان کنی، در این زمینه آزاد هستی. ولی اینکه شیعه و تشیع را این‌گونه مورد حمله قرار بدهی، قابل قبول نیست و من همین الان جلسه را به نشانه اعتراض ترک می‌کنم. شما بحث سیاسی جلسه را می‌خواهید تبدیل به بحث مذهبی کنید». می‌گفت که همه حضار در همایش برای او دست زدند و تشویقش کردند و از ادامه صحبت آن شخص جلوگیری کردند؛ این نکته مهمی است. این را ما با اطلاعاتی که وجود دارد و با تماس‌هایی که با نهادهای مختلف دریافتیم که واقعا همچین فضایی وجود دارد و ما نباید در این رابطه فریب فضاهای تبلیغاتی دشمن را بخوریم. نکته چهارم تقریبا اتفاق نظر وجود داشت که شما باید در فضای مجازی فعالیت بیشتری داشته باشید و از این فضا که امروز با قوت و قدرت با رسانه‌ها و شبکه‌های تلویزیونی رقابت تنگاتنگی دارند و به احتمال قوی هم پیروز میدان هستند، استفاده بیشتری بکنید. ما باید با ارتباط گیری بیشتر و با ایجاد محتوای بیشتر بتوانیم با نخبگان و کاربران این فضا ارتباط برقرار کنیم.

رابطه علمی و دانشگاهی ایران با بلغارستان چگونه است؟

با اساتید و روسای دانشکده‌ها و دانشگاه‌هایی که با آنها ملاقات داشتیم و این چند دانشگاهی هم که توافق نامه‌هایی را با آنها امضاء کردیم، ملاحظه کردید که تا چه اندازه آمادگی برای پذیرش استاد، تبادل دانشجو و اعطای بورسیه در هر زمینه علمی و آموزشی وجود دارد. اساسا هم در این ملاقات‌ها، باتوجه به اینکه بالاخره این کشور با یک سری مشکلات اقتصادی هم درگیر است، علی‌رغم این مشکلات همه آنها تاکید داشتند که همه هزینه‌ها و این دعوت‌ها از سوی خود دانشگاه‌ها پرداخت می‌شود و این مسائل با یک عزتمندی از طرف آنها مطرح می‌شد و مشخص بود که آنها دنبال تبادل علمی و گسترش همکاری های علمی هستند و به هیچ وجه و تحت هیچ شرایطی چشم داشتی بابت توسعه روابط علمی و فرهنگی ندارند.

بنیاد نخبگان و بنیاد علمی اینجا، بنیاد قادری است، کتابخانه ملی اینجا، کتابخانه بسیار قابل توجهی است. دانشگاه‌هایشان، دانشگاه‌های معتبری هستند و این نوع همکاری‌ها بالاخره می‌تواند برای ما هم مفید باشد ضمن اینکه باید به این نکته هم توجه کنیم که این کشور از سال 2007 عضو اتحادیه اروپاست. به هر حال نقطه اتکای این کشور هم کشورهای اروپایی است. این فرصت از طرفی برای ما اهمیت دارد و از طرفی هم اینها ارتباط خیلی وسیع‌تری نسبت به کشورهای دیکر اروپایی می‌توانند با ما داشته باشند، می‌توانند امکانات آن‌ها را بگیرند و از سرمایه‌های عظیم اتحادیه اروپا در زمینه‌های علمی و دانشگاهی به خوبی بهره‌مند شوند.

چشم‌انداز روابط فرهنگی ایران را با کشورهای حوزه بالکان در آینده نزدیک و در آینده دور را چطور ارزیابی می‌کنید؟

من هیچ محدودیتی را از سوی مقامات رسمی متولی امور فرهنگی این کشورهایی که مورد بازدید قرار گرفتند و ملاقات‌های فشرده‌ای با مسئولان آن‌ها داشتم، احساس نکردم. فکر می‌کنم که این ما هستیم که نتوانستیم بهره برداری‌های خودمان را در گذشته و الان از این ظرفیت‌های عظیم و از این فرصت‌های والا داشته باشیم و ارتباط خودمان را گسترش بدهیم. طبیعتا ما با محدودیت بودجه‌ای روبرو هستیم و بخش اعظم کار فرهنگی هم نیازمند تامین بودجه‌های ارزی است. فکر می‌کنم که اگر ما در این رابطه سرمایه‌گذاری کنیم به طور قطع بیش از مقدار سرمایه‌گذاری‌ ما و چند برابر بودجه‌های تخصیص یافته می‌توانیم بهره برداری کنیم و می‌توانیم از امکانات و توانمندی‌ها و ظرفیت‌های بومی استفاده کنیم. این امر بسیار مهمی است که باید مجموعه نهادهای فرهنگی فعال در عرصه بین‌الملل در کشورمان، هم‌افزایی و ساماندهی و حمایت همه جانبه را از فعالیت در این حوزه داشته باشند.

 آیا اصلاً جامعه بلغارستان با هنر ایرانی اسلامی آشنایی دارد؟

جالب است هر جا که صحبت از فرهنگ بود، بلافاصله طرف‌های مقابل واژه هنر را همردیف با فرهنگ به کار می‌بردند و نسبت به هنر ایران در همه رشته‌ها واقعا احساس ویژه‌ای داشتند. به خاطر فعالیت‌های خوبی که رایزنی فرهنگی ما در طی سال‌های گذشته انجام داده هم با موسیقی و هم با هنر های تجسمی آشنایی خوبی داشتند. سینمای ایران جایگاه ویژه خودش را در این کشور دارد. جشنواره سینمایی گسترده‌ای را در گذشته داشتیم که مورد استقبال قرار گرفت. در جلساتی که داشتیم همواره این بحث از سوی دو طرف مطرح می شد که هنر گویاترین و موثرترین زبان برای ارتباط و ایجاد گفتگو و توسعه روابط بین دو کشور به حساب می‌آید.

دوستان و همکاران ما در 20 سال گذشته همواره در تسهیل روابط و تعمیق قرابت‌های فرهنگی خوب ظاهر شده‌اند و هر کدام از رایزنان فرهنگی در حوزه خودشان با توجه به شرایط زمانی اقداماتی را در حوزه‌های مختلف متولی بوده‌اند. اعتقادم این است ما محدودیتی در حوزه بالکان نداشته‌ و نداریم؛ هم به لحاظ امکانات، هم به لحاظ فضای فیزیکی، هم به لحاظ آماده بودن بسترها و زیرساخت‌های حقوقی به این معنی که ما قراردادهای فرهنگی را از گذشته داشته ایم و مجددا هم تمدید می‌کردیم و هم به لحاظ حضور نیروهای انسانی هیچگونه مانعی برای افزایش سطح فعالیت وجود نداشته است. این فعالیت‌ها در طول سال‌های گذشته به طور طبیعی فراز و نشیب‌هایی هم دارد که به طور کل این موضوع به شخصیت و شاکله افراد و نمایندگان اعزامی جمهوری اسلامی در این کشور مربوط می‌شود. در سال‌های نیز این توسعه با حضور رایزن فرهنگی فعلی، بیش‌از پیش با محوریت حضور جدی در محافل فرهنگی، علمی، هنری، دانشگاهی پیگیری شده است.

خوشبختانه این روزها به دلیل فعالیت خوب برای نمونه رایزنی فرهنگی بلغارستان رفت و آمدهای شخصیت‌ها و گروهای ایرانی و بلغار چند برابر شده است. یعنی یک نوع فعالیت همه جانبه در همه عرصه‌ها، اما با وجود این من احساس می‌کنم که هنوز ظرفیتهای بکر و استفاده نشده‌ای را داریم که نیازمند کوشش بیشتر و البته تخصیص بودجه بیشتر است. با محدودیت زیادی که ما در داخل کشور از لحاظ بودجه مواجه هستیم، نیروی انسانی مسئله بسیار مهمی است. شاید ناباورانه باشد که همه فعالیت‌هایی که در طول اقامتم در این کشور شاهد آن بودم، صرفا توسط یک نیروی اعزامی در این کشور انجام گرفته و باید گفت که این کار در حد یک اعجاز است. امیدواریم که با جذب امکانات بیشتر و با تامین نیروهای انسانی بیشتر بتوانیم فرهنگ والای کشورمان را به جهانیان و مردم به این منطقه معرفی کنیم.