«نماینده»؛ اواخر سال گذشته ناسا گزارشی منتشر کرد که موضوع آن گرمایش جهانی و خشکسالی در ۳۰ سال آینده بود. براساس این گزارش می‌توان گفت ۴۵ کشور جهان در معرض خشکسالی شدید قرار دارند و در صورت ذخیره نکردن منابع آبی دچار بحران کشاورزی و دامداری خواهند شد و ایران در رتبة چهارم این هشدار جا خوش کرده است.

به این معنا که اکوسیستم طبیعی کشور در معرض آسیب بسیار جدّی قرار گرفته است که به طور قطع در کوتاه‌مدت و بلندمدت برای اقلیم ایران دردسرساز خواهد بود. به عبارتی نگاه بلندمدت می‌توان گفت ۳۲ درصد مساحت کشور دچار خشکسالی خفیف، ۳۰ درصد خشکسالی متوسط، ۱۰درصد خشکسالی شدید و یک درصد نیز با خشکسالی بسیار شدید مواجه است، همچنین با همین رویکرد ۳۱درصد جمعیت ایران با خشکسالی خفیف، ۳۴درصد با خشکسالی متوسط، ۸درصد با خشکسالی شدید و یک درصد از جمعیت کشور هم با خشکسالی بسیار شدید روبه‌رو بوده و در مجموع می‌توان گفت، ۷۳درصد مساحت کشور و ۷۴درصد جمعیت نیز با این بحران زیست محیطی که ارتباط زیادی با ادامة حیات جانداران از جمله انسان دارد، روزگار می‌گذرانند.

شرایطی که به اعتقاد «عیسی کلانتری»؛ رئیس ستاد احیای دریاچة ارومیه، عوامل انسانی بزرگترین دلیل برای بروز آن بوده است و وی در گفت‌وگو با «نماینده» عنوان کرد با ادامة روند فعلی مصرف آب، کشور به کویر تبدیل خواهد شد. بحثی که «مسعود منصور»، معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور هم با آن موافق است. به اعتقاد وی متأسفانه به دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی‌‌های پی‌در پی، تغییرات اقلیمی و فعالیت ‌های گستردة انسانی، عرصه‌‌های بیابانی روبه افزایش بوده و آثار این تخریب‌ها به وضوح نمایان است.

• ایرانی‌ها ۲برابر میانگین جهانی آب مصرف می‌کنند

بنابراین باید گفت افزایش دمای هوا در دنیا به عبارتی گرمایش جهاني در کنار تغییرات اقلیم و اکوسیستم بحث داغی است که سال‌هاست تبدیل به معضلی برای بسیاری از کشورها شده است، این درحالی است که فعالیت‌هاي ناسنجیدة بشر نیز خود به مشکلی برای محیط زیست و منابع آبی پایدار رقم زده است تا کفة ترازوی عوامل انسانی بر تغییرات اقلیمی چیره شود. این درحالی است که پديدة خشکسالي در سال‌های گذشته شرايط حساس حتی بحراني را برای کشور به ويژه روستاييان رقم زده و آسیب زیادی به اقتصاد این قشر رسانده است. از این موضوع که بگذریم، سرانة مصرف روزانة آب در ایران ۳۰۰ و در جهان ۱۵۰لیتر است. به عبارتی ایرانی‌ها ۲برابر میانگین جهانی آب مصرف می‌کنند که به طور قطع تأثیر نامطلوبی بر منابع آب تجدید شونده یا همان منابع حاصل از بارش‌ها دارد و موجب کاهش آنها می‌شود.

• از دست رفتن منابع آبی فسیلی

آمار و ارقامی که موجب شده تا کلانتری عنوان کند؛ امروزه یکی از مشکلات اساسی کشور ما رویارویی با مسائل خشکی و خشکسالی است. در چند سال گذشته متوسط بارش‌ها به زیر ۲۰۰ میلیمتر رسیده است که معنای دقیق خشکسالی را می‌دهد. واقعیت این است که الگوی زندگی و مصرف این مایع حیاتی در ایران حتی بیشتر از کشورهای پر آب بوده، این امر موجب شده تا منابع آبی فسیلی خود را از دست دهیم. روندی که به اعتقاد رئیس ستاد احیای دریاچة ارومیه باعث شده است، نه تنها زندگی را با آب جاری نگذرانیم بلکه الگوی مصرف را به نحوی پیش ببریم تا آب‌های فسیلی که حاصل میلیون‌ها سال تلاش طبیعت در سفره‌های زیرزمینی بوده است، در طول سه یا چهار دهة گذشته از دست برود که توضیح برای آن هم مواردی مانند تولید مواد غذایی یا آبیاری فضای سبز بوده است. نتیجة چنین رفتارهايی این می‌شود که اکنون کاهش ۵ درصدی بارش‌ها تأثیرات نامطلوب زیادی از خود برجای گذاشته است، درحالی که در کشورهای خشک حتی اگر۲۰ تا ۱۰درصد بارش‌ها هم کم شود، به دلیل اینکه ساکنان آنها الگوی مصرف را درست رعایت کرده‌اند، به مشکل حادی در این زمینه بر نمی‌خورند. اما ما در حوزة مسائل زیست محیطی و توسعة پایدار با مشکلات زیادی مواجه شده‌ایم که دلیل آن علاوه بر موارد عنوان شده بی‌برنامگی، اجرای سیاست‌های غلط و مدیریت غیر علمی نیز بوده است.

• مصوبات و سیاست‌های نادرست هم مقصرند

اشاره به این نکته ضرورت دارد که هیچ کشوری در دنیا به جز ایران بیش از ۹۰ درصد از آب‌های تجدیدپذیر خود بهره‌برداری نمی‌کند و این در حالی است که در منابع سازمان ملل به صراحت اعلام شده کشوری که بیش از ۴۰درصد از این منابع آبی را استفاده کنند با خطرات عظیم زیست محیطی روبه‌رو می‌شود. البته همانطور که معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور می‌گوید؛ در این میان تغییرات اقلیمی و خشکی‌های متعدد در این سال‌ها موجب نشست سفره‌های زیر زمینی و افزایش دما همچنین تأثیرات منفی آن بر زندگی انسان شده است، اما کلانتری که سابقة قرار داشتن در جایگاه وزیر کشاورزی را نیز در کارنامة خود دارد، براین باور است که مصوبات و سیاست‌های دولت‌ها در سال‌های گذشته با این رویکرد بوده که آب در ایران بی‌انتهاست. بنابراین مسئولان حتی از یاد بردند که در روند طبیعی به جمعیت کشور اضافه خواهد شد و باید در این زمینه نیز تدابیر لازم را اندیشید.

وی مثالی عینی هم برای اظهارات خود می‎زند. اینکه به طور مثال یک کیلو گوشت که ۱۵هزار کیلو آب و یک کیلو نان حدود یک تن از این مایع حیاتی را مصرف می‌کند، از این رو باید پتانسیل‌های کشور در همة برنامه‌ریزی‌ها مدنظر قرار گیرد، سپس سیاست‌ها تدوین و اجرایی شود. بحثی که به نظر می‌رسد فراموشی آن در سال‌های گذشته اثرات ناخوشایندی بر پیکر منابع آبی کشور گذاشته است. به عبارت دلایلی که اکنون موجب شده نبض حیات در دامن طبیعت به کندی بزند.

• ایران اکنون نخستین کشور در زمینة فرسایش خاک

همة اینها موجب شده تا پوشش گیاهی به تدریج از بین رفته، خاک‌ها لخت شده و مقاومت خود را در قبال باد و فرسایش باران از دست بدهند تا به آنجا که ایران اکنون نخستین کشور در زمینة فرسایش خاک شناخته شود. البته از نظر کلانتری بیماری ذغالی جنگل‌های زاگرس و سایر مخاطرات زیست محیطی همه و همه نتیجة سیاست‌های غلطی است که در طول دهه‌های گذشته برای بهره‌برداری کوتاه مدت از منابع آبی اعمال شد، تا امروز به واقع از نظر زیست محیطی در روند تهدید کامل قرار گیریم، ضمن اینکه منابع آبی قابل توجهی نیز برای نسل‌های آینده باقی نماند. توجه داشته باشید که از حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب بارندگی سالانه در کشور، ۶۶ درصد آن پیش از رسیدن به رودخانه‌ها تبخیر می‌شود. کل منابع آب تجدیدپذیر داخلی سالانه برابر ۱۲۸میلیارد مترمکعب بوده و با احتساب ۹ میلیارد مترمکعب منابع آب تجدیدپذیر خارجی، حجم سالانة منابع آب تجدیدپذیر واقعی برابر ۱۳۸ میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود. حال اتخاذ سیاست‌های غلط در کنار تغییرات اقلیمی و اشتباهات عوامل انسانی می‌تواند در بازة زمانی نه چندان طولانی بحران سخت و طاقت‌فرسا را برای ما به همراه داشته باشد.

این در حالی است که براساس اظهارات کلانتری درحال حاضر در استان خراسان رضوی برداشت آب بالای ۱۳۰درصد، فارس بیش از ۱۰۰درصد، کرمان ۱۱۲درصد و همدان بیش از ۱۰۰ درصد آب‌ها تجدیدپذیر است، اما همانطور که پیش‎تر اشاره شد، ما حداکثر حق داریم ۴۰ درصد استفاده کنیم. همة اینها موجب شده تا حتی با وجود بهبود وضعیت بارشی در ماه‌های اخیر که استان‌های شمال کشور را در شرایط ترسالی قرار داده است، در فلات مرکزی کشور شرایط خشکسالی از خفیف تا شدید وجود داشته باشد و صدای زنگ خطر خشکسالی و بحران بی‌آبی همچنان برای بیشتر استان‌های کشور به گوش برسد.