«نماینده» - تبارشناسی صورت بندی جناح های سیاسی دوران سی و هفت ساله انقلاب اسلامی، ما را با واژه ها و مفاهیم متنوعی آشنا می کند. مرور با دور تند این صورت بندی در خانواده نیروهای انقلاب، از چپ و راست در دهه شصت آغاز می شود تا در سال ۷۳ به چپ سنتی، چپ مدرن، راست سنتی و راست مدرن برسد و با انتخابات دوم خرداد سال ۷۶ اصلاح طلب و اصولگرا جایگزین آن شود که تا امروز ادامه پیدا کرده است. در این میان «اصولگرا» و «اصلاح طلب» را می توان تنها عناوینی دانست که دو جناح اصلی کشور نه فقط از قرار گرفتن ذیل آنها اعتراضی ندارند بلکه استقبال هم می کنند.

تقریباً هیچ یک از این صورت بندی ها، معرف و گویای فضای واقعی کشور نبوده و از آن جهت که فاقد تفکر مدون و برنامه و سیاست تعریف شده و دارای چارچوب بوده اند، نمی توان آنها را مصداق کاملی برای یک جناح سیاسی دانست. علل و عوامل این موضوع را می توان در یک کلمه خلاصه کرد و آن را نبود بلوغ لازم سیاسی و تشکیلاتی در کشور نامید.

رهبر انقلاب اسلامی نیز ضمن تشبیه دو جریان سیاسی کشور به دو بال در صورت پایبندی به ارزش ها و داشتن روحیه تحول، در عین حال به دفعات، ناخشنودی و موافق نبودن خود را با دسته بندی های چپ و راست، چپ سنتی و راست مدرن و حتی اصولگرایی و اصلاح طلبی ابراز و آن را شبیه «اختلافات قبایل قدیمی عرب» دانسته اند و ریشه این دسته بندی ها را عمدتاً عاطفی و اخلاقی برشمرده اند.

در عین حال و با تمامی کاستی ها و اشکالات، این را هم نمی توان نادیده انگاشت که این صورت بندی ها علاوه بر جنبه نمکین آن، توانسته تا حدودی به تحلیل شرایط کمک کند و شفافیتی نه در حد کفایت، بلکه در اندازه یک شمای کلی ارائه و تنور رقابت های سیاسی را گرم نگه دارد!
با توجه به همین نگاه حداقلی، امروز این پرسش قابل طرح است که به ویژه با توجه به آنچه در جریان رقابت های انتخاباتی مجلس دهم رخ داد و دو جریان ائتلاف اصولگرایان و ائتلاف دولت و اصلاح طلبان به میدان آمدند، واژگان اصولگرایی و اصلاح طلبی می توانند همچنان به این شفافیت و تحلیل صحیح کمک کنند یا نه؟

پیشینه این پرسش درباره اصولگرایان به صورت کمرنگ به انتخابات سال ۸۴ برمی گردد؛ آن هنگام که آقای محمود احمدی نژاد سهم خود را از شورای هماهنگی اصولگرایان جدا و ساز دیگری را کوک کرد؛ سازی ناموزون که اصولگرایان نمی دانستند حرکات خود را در صحنه سیاست چگونه با آن موزون کنند!

از منظر گفتمانی، آنچه احمدی نژاد ادعا می کرد انطباق زیادی به گفتمان انقلاب داشت و اصولگرایان از این منظر با او احساس همسویی داشتند اما در عمل و رفتار هرچه می گذشت، اختلافات بیشتر و بیشتر می شد و همین موجب به هم خوردن انسجام نسبی اصولگرایان و طیف بندی های جدید شد.

در آن  طرف معرکه هم اصلاح طلبان وضعیت بهتری نداشتند. تندروی ها و افراط گری گروهی از اصلاح طلبان در دوران دوم خرداد و آنچه در برخورد با آقای هاشمی رفسنجانی انجام دادند و همچنین وقایع مجلس ششم و اوضاع نخستین شورای اسلامی شهر تهران و سرانجام انتخابات سال ۸۸ و فتنه سبز، اصلاح طلبان را هم چندپاره کرد. این چندپارگی و افراط ها و تفریط ها جریان اصلاحات را در رقابت انتخابات سال ۸۴ به آنجا رساند که تمام قد زیر عبای عالیجناب سرخ پوش قرار گیرد و تا امروز بی توجه به آنچه بر سر آقای هاشمی آورده بودند، این قیمومیت را بپذیرد. این جریان پس از فتنه ۸۸ هم بخش دیگری از اعتبارش را از دست داد تا جایی که امروز حلقه مرکزی اصلاحات که اعضای دو حزب مشارکت و مجاهدین انقلاب آن را تشکیل می دادند، به حاشیه رفته و حداقل در ظاهر حضور معنا داری ندارند و اکنون این طیف کارگزاران است که در جناح اصلاحات تاثیرگذارترین طیف محسوب می شود؛ یعنی همان طیفی که روزگاری مشارکتی ها، شنود جلساتشان را علنی می کردند تا به آنان تفهیم کنند حد و اندازه خود را بدانند و پا را از گلیمشان درازتر نکنند! شرایطی که معلوم نیست تا کی می توان با لطایف الحیل آن را تداوم بخشید.

این به هم ریختگی دو جریان که از سال ها قبل آغاز شده بود در جریان انتخابات اخیر مجلس به عبارتی برملا شد؛ آن هنگام که اصلاح طلبان برای صدر فهرست خود می خواستند از ناطق نوری و لاریجانی کسب اعتبار کنند و سرانجام هم چهره شاخصی چون آقای علی لاریجانی در قم از قرار گرفتن در فهرست اصولگرایان جا ماند و در عوض اصلاح طلبان که روزی خواستار نابودی سیمای لاریجانی بودند، او را در صدر فهرست خود در شهر قم قراردادند!

در تهران هم اتفاقات عجیبی افتاد؛ مثلاً آقای کاظم جلالی اصولگرا که پس از فتنه ۸۸ خواستار اشد مجازات برای آقایان موسوی و کروبی شده بود و در دوره های قبل با آقای مصطفی کواکبیان اصلاح طلب در شاهرود به رقابت پرداخته و در خارج کردن او هم از صحنه رقابت از هیچ تلاشی فروگذار نبود، در یک فهرست در کنار هم قرار گرفتند! موضوعی که رییس شورای سیاستگذاری اصلاح طلبان آن را دستپخت دولت برای لیست اصلاح طلب خوانده بود!

این رویدادها همه و همه ما را به این نتیجه می رساند که واژگان اصلاحات و اصولگرایی یا از نظر صورت بندی واقعی به پایان خط رسیده است و وقت آن شده که طرحی نو درافتد یا حداقل به ما می فهماند این واژه ها دیگر رسا نیستند و باید بازتعریف شوند.

البته بازتعریف این واژگان به نحوی که جامع و مانع باشند، کاری است دشوار و درانداختن طرحی نو کاری است دشوارتر و پیچیده تر؛ اما در عین حال لازم است که ورای مسائل عاطفی یا معادلات قدرت و تقسیم منافع، نیروهای باورمند به ارزش های بنیادین انقلاب و پیرو مکتب امام(رحمه الله علیه) با سلایق و دیدگاه های گوناگون حتی متفاوت با اصولگرایی یا اصلاح طلبی، انرژی جدیدی را به صحنه سیاسی کشور تزریق کنند و مهم تر اینکه با توجه به چند دهه تجربه، اسباب ارتقای سیاست ورزی را فراهم آورند.

این بحث حتماً در حد کفایت نیست اما می تواند برای پرهیز از صورت بندی های دم دستی و نازلی چون «برجامیان و نابرجامیان» زمینه ای برای گفت وگوی صاحب نظران فراهم آورد تا درباره آن اقتراحی شکل بگیرد و به پخته شدن بحث کمک کنند. صبح نو، ضمن استقبال از دیدگاه های گوناگون تلاش می کند این بحث را تا رسیدن به نقطه مناسب دنبال کند.
منبع: روزنامه صبح نو