هفته نامه «نماینده»؛ سیدعلیرضا آل‌داوود*/امروزه در سطح دنیا و با گسترده‌تر شدن ارتباطات انسان‌ها از طریق رسانه‌های جمعی، میدان بازی از روی زمین به افکار و قلوب مردم منتقل شده و از شیوه‌های خاص مهندسی اندیشه، رسانه و فضای مجازی برای تغییر ترجیحات افراد در جامعه استفاده شده است.

در شرایط فعلی، کشور ما با پدیده‌هایی نظیر شبکه‌های مجازی روبه‌رو شده است و تب داشتن یک ابزار هوشمند و حداقل ۲ برنامک مجازی در میان سال‌های ۹۱ تا ۹۴ که تا امروز ادامه دارد، به خوبی دیده می‌شود. در این میان صاحبان این ابزارها و رسانه‌ها که حتی در شرایط تحریم‌های هوشمند بر ضد کشورمان فعالیت‌هایشان بدون کوچکترین خللی در حال انجام شدن بود از فضای غفلت به‌وجود آمده توسط مسئولان ذی‌ربط که البته ممکن است این غفلت عمدی بوده باشد! نهایت استفاده را کردند و مردم ما بدون داشتن آگاهی لازم در خصوص مؤلفه‌هایی نظیر اعتیاد رسانه‌ای و ... به این ابزارها بسیار وابسته شدند، به‌طوری که امروز بزرگترین تعداد مخاطب در تلگرام و برخی شبکه‌های مجازی را ایرانیان به نام خود ثبت کرده‌اند و متأسفانه در برخی از پدیده‌های منفی اجتماعی مانند: «طلاق و جرایم دیگر» این حضور تأثیرات بسیاری داشته است.

اما تلگرام که جای پای خود را برای سرقت و پایش اطلاعات، عدم احساس خطر برای فیلتر شدن و... در سطح کشورمان محکم می‌دید حتی درخواست بالاترین مقام در حوزة فناوری اطلاعات مبنی بر انتقال سرورهایش به داخل کشور را رد کرد و بدتر از این حتی به درخواست مسئولان ما برای فیلتر کردن محتوای مستهجن به صورت روبات‌ها و کانال‌های عمومی پاسخ گستاخانه داد و این درحالی است که به عنوان مثال حتی در کشور کوچک دبی قوانین سختگیرانه‌ای برای فعالیت این برنامک‌های مجازی وجود دارد.

هدف سفر رئیس «NSA» به رژیم صهیونیستی، گزارش تأثیرگذاری برنامک‌های مجازی بر انتخابات ایران بود

در ایام نوروز ۹۵ و پس از انتخابات ۷ اسفند، «مایکل راجرز»، رئیس آژانس امنیت ملی آمریکا که همزمان فرماندة سایبری اين كشور نيز هست، به سرزمین‌های اشغالی سفر کرد تا متحدان منطقه‌ای رژیم آمریکا را از تأثیرات شبکه‌های مجازی به‌خصوص تلگرام و تأثیرگذاری آنان بر افکار عمومی ایرانیان آگاه کند.

این سفر دارای دو هدف عمده بود که هدف نخست آن برنامه‌ریزی برای حملات سایبری بزرگتر از استاکس نت، سرقت و پایش اطلاعات و تقویت هرچه بیشتر آمریکا و اهداف آن بر بستر اینترنت  و شبکه‌های مجازی در میان ایرانیان و هدف دوم رخنه از طریق برجام به کمک جریان نفوذ با ابزارهای فضای مجازی بود.

هر چند نقش تلگرام در نتایج انتخابات ۷ اسفند مشهود بود، اما متأسفانه وجود کانال‌های غیر اخلاقی به زبان فارسی برای استحالة اخلاقی مردم ما که بسیاری از آنها در سفر مایکل راجرز به سرزمین‌های اشغالی برنامه‌ریزی شده است، می‌تواند ضربه‌های مهلک اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی به جامعة ما وارد کند.

اما در بحث داغ شدن خبر «فیلتر کانال‌های غیراخلاقی تلگرام توسط مدیران آن» چند نکتة مهم در حوزة تاکتیک‌های جنگ «روانی-رسانه‌ای» وجود دارد که باید به آن اشاره کرد. مدیران تلگرام و برخی از جریانات نفوذی داخل کشور به شدت خطر فشار و مطالبة عمومی برای فیلتر شدن ابزار شبکه‌ای خود را جدّی می‌بینند و برای فریب افکار عمومی از تکنیک‌های رسانه‌ای با هدف کم کردن حساسیت روی این برنامک در میان مردم و مسئولین استفاده می‌کنند.

از مهمترین تکنیک‌های رسانه‌ای در این خبر می‌توان به تکنیک «شایعه» اشاره کرد. زمانی که مردم دسترسی به اصل منبع خبر نداشته باشند، شایعه آغاز می‌شود و تكرار آن بدون ارائة برهان و دلیل ادامه می‌یابد تا تقریباً بسیاری از مردم آن را باور می‌كنند و در نهایت شیوة معینی برای ترویج آن پیش گرفته می‌شود. در اینجا یك شرط اساسی برای كامل شدن شایعه وجود دارد. این شرط عبارت است از اهمیت پیشامد یا شخصی كه در شایعه مطرح شده و همچنین ضرورت وجود ابهامی كه شایعه را فرا گرفته باشد و هرچه به دامنة این شایعه اضافه شود، حساسیت عمومی نسبت به موضوع کم خواهد شد.

دومین تکنیک مهم استفاده شده در این خبر، تاكتیك «دروغ» بزرگ است. در اين تكنيك، پیامی كه به هیچ‌وجه واقعیت ندارد، مطرح مي‌شود.

به نظر می‌رسد خبر فیلتر محتوای غیراخلاقی تلگرام از دو تاکتیک اصلی اشاره شده، استفاده کرده است و باید توجه داشت با گسترده‌تر شدن رسانه‌های جمعی، سرعت انتقال اطلاعات چه درست و چه نادرست هم بیشتر شده و تنها راه در امان ماندن از این آسیب‌ها، ارتقای سواد رسانه‌ای و سواد فضای مجازی مردم در سطح جامعه و همچنین استفادة هدفمند آنان از ابزار‌های هوشمند است.

عدم ورود سریع مسئولین برای تصمیم‌گیری در مورد فضای مجازی و بی‌توجهی به فرامین رهبر فرزانة انقلاب دربارة شورای عالی فضای مجازی در کوتاه زمان می‌تواند ما را با چالش‌های بسیار بزرگی در سطح جامعه و در تمام سطوح روبه‌رو سازد. باید توجه داشت دشمن هر لحظه در حال استفاده از این فضا برای کسب اطلاعات استراتژیک از کشور ما و طراحی ضربه‌های سهمگین فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ... است.

* پژوهشگر فضای مجازی