«نماینده»- پیروز مجتهدزاده استاد جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک است. او سالهاست در جایگاه مشاور پژوهشی دانشگاه سازمان ملل متحد فعالیت می‌کند و همچنین مدیرعاملی بنیاد پژوهشی یوروسویک (Urosevic Research Foundation) لندن را نیز برعهده دارد. مجتهدزاده باوجود اینکه از موافقان تحقق توافق هسته‌ای میان ایران و کشورهای ۱+۵ به حساب می‌آید، همواره به روش تحقق این توافق و مدل اجرای آن انتقاداتی داشته است و معتقد بوده که ایالات متحده آمریکا به هیچ عنوان کشوری نیست که از مسیر حل مساله بخواهد با ایران وارد گفتگو و تعامل شود. مجتهدزاده این روزها با تحلیل دیگر رفتارهای آمریکا به منتقدان ورود آمریکا به مسائلی چون مسائل منطقه ای و مساله موشکی ایران نیز بدل شده است. او هوشیاری جدی ایران در این برحه زمانی را حیاتی تلقی می کند و به صورت مکرر از دولت یازدهم می خواهد که نسبت به توطئه هایی که از سوی آمریکا در عرصه دیپلماتیک در حال رقم خوردن است هوشیار باشد و آنها را شناسایی کند و خنثی کند.
مجتهد زاده تحلیلی از شرایط سیاست خارجی کشور در دوران پسا برجام بیان کرده و برخی از مناسبات جدید در این عرصه را بررسی می کند. آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح این گفتگو است:
* آمریکا می‌خواهد با استفاده از توافق هسته ای، مسائل منطقه را هم حل کند
چه میزان از اهداف دستگاه سیاست خارجی کشور بعد از توافق هسته ای به تحقق رسیده و آیا نقش آن تعامل مستقیم با آمریکا در جریان توافق هسته ای توانسته امروز اثر خود را بگذارد و راه‌گشا باشد؟
پیروز مجتهدزاده: تغییر رفتار آمریکا دقیقاً بعد از نهایی و رسمی شدن برجام کاملا محسوس است. من احساس می‌کنم ایالات متحده آمریکا می‌خواهد این تفاهم حاصل شده با ایران را فراتر از خود تفاهم به کار ببرد، البته وزیر خارجه ما هم چند وقت پیش اشاره‌ای به همین مسئله داشت که به این تردید من دامن زد.
چند وقت پیش گفته بودند ما با ایالات متحده آمریکا و با آقای جان کری در "تفاهم گسترده" هستیم. من خیلی علاقه‌مند هستم بفهمم که این تفاهم گسترده شامل چه چیزهایی می‌شود چون ظاهراً تفاهم باید برای حل بحران هسته‌ای می‌شد و حتی مسئله "روابط دیپلماتیک ایران با آمریکا" را نیز شامل نمی‌شد اما اینجا صحبت از این است که ما تفاهم گسترده داریم و حتی مسائلی هم در مورد سوریه مطرح می شود.
به هرجهت آشکار است که طرف آمریکایی می‌خواهد با استفاده از تفاهم هسته‌ای با ایران مسائل منطقه را حل کند ولی چگونه و به سود چه کسی حل‌کردن این مساله جای سؤال است!
برای مثال در سوریه هر آدم کمتر آشنایی با مسائل می‌داند که به طور خیلی عادی ایران و روسیه نمی‌خواهند اسد برود، ولی عربستان سعودی و ترکیه و اسرائیل می‌خواهند که او برود. ایالات متحده آمریکا که اخیرا به شکل جدی وارد بحث‌های سوریه شده بعضی از مواقع در ظاهر با اقدامات خود از جناح ایران و روسیه حمایت می‌کند ولی از طرف دیگر میبینیم که عربستان سعودی را تشویق می‌کند تا به سوریه لشکرکشی کند و سرباز بیاورد که این دقیقاً به سود داعش، القاعده و گروه‌های مسلح ضد اسد ست.
ما هر روز بیشتر شاهد بازی‌های چند پهلو از طرف ایالات متحده و شخص جان کری هستیم، جان کری چند روز پیش در ادامه همین رفتار اعلام کرد "ما از ایران می‌خواهیم که برای حل مسائل سوریه، بحرین و یمن به ما کمک کند" که معنی این کلام وی این است که آمریکا به صورت پیش فرض در نظر گرفته است که "همه مسائل بحرین، یمن و سوریه را ایران درست کرده است" و ایران مسئول ایجاد چالش‌های این کشور هاست و حالا از ایرانی که مسئول و ایجاد کننده این تلاطم و تشتت است می‌خواهد کمک کند تا این مشکل حل شود.
اظهارات چند پهلو در عمل، سیاست‌های متضادی را سبب می‌شود. ما این سیاست متضاد را در سوریه هم میبینیم که به همین دلیل روسیه تصمیم به خارج کردن نیروی زمینی خود از سوریه گرفت؛ وقتی که نیروی زمینی عربستان توسط آمریکا وارد سوریه شد، روسیه تصمیم گرفت بخشی از نیروی‌های خود را از این کشور خارج کرده و با استفاده از قدرت هوایی و نیروی زمینی ارتش سوریه مبارزه را ادامه دهد و دیدیم که پیشروی بر علیه داعش و دیگر تروریست‌ها در این کشور به همین روش منجر به آزادی شهر تدمر یا پالمیرا شد.
* دستگاه دیپلماسی از جان کری بپرسد که چرا از عربستان که به یمن و سوریه هجوم برده، نمیخواهد که برای حل مشکلات منطقه کمک کند؟
پس مساله برجام منطقه‌ای با مشارکت ایران جدی است؟
پیروز مجتهدزاده: ببینید وقتی ایالات متحده آمریکا می‌گوید که ما از ایران انتظار داریم برای حل مسئله یمن، بحرین و سوریه به ما کمک کند در شرایطی که موضع ایران در این کشور ها و مخصوصا در سوریه کاملاً واضح و برای همه آشنا است، باید ببینیم که آیا ما این دیپلماسی معقول را داریم که در جواب آقای کری بپرسیم که از ما می‌خواهید چه کمکی بکنیم؟ آیا ما به یمن حمله هوایی و زمینی کردیم یا عربستان سعودی؟ شما چطور از آنها کمک نمی‌خواهید؟ شما اول باید ثابت کنید که ما آنجا مشغول اقدام یا مثلا توطئه هستیم بعد انتظار داشته باشید که آن کارها را متوقف کنیم.
۴۰ سال است عربستان سعودی و شورای همکاری خلیج فارس، ایران را متهم می‌کنند که در بحرین دخالت دارد اما آنها چهل کلمه را هم در خصوص این مساله نتوانستند ثابت کنند، اما وقتی آقای کری وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا از ما می‌خواهد که کمک کنیم تا مسئله بحرین حل شود این حرف برروی پیش فرضی از قبل تصویر شده متکی است و آن این است که تمام مسائل بحرین در دست ما است و ما باید کوتاه بیاییم تا مسئله حل شود این است.
* نگران سوء استفاده های آمریکا از برجام هستم
اکنون این اظهارات کری که "آمریکا آماده همکاری با ایران برای حل موضوع آزمایش‌های موشکی تهران است" باز بر شک و تردید من بیشتر اضافه می‌کند که آقای ایالات متحده آمریکا با این زبان چرب و نرمی که با وزیر خارجه ما و ر ئیس جمهور جدید ما برقرار کرده است دنبال چه هدف‌هایی است و چه استفاده‌ای از ما و از برجام می‌خواهد به پیش ببرد.
* آمریکا برجام را فراتر از تفاهم در مسئله حل بحران هسته‌ای تصور کرده است
آمریکا برجام را فراتر از تفاهم در مسئله حل بحران هسته‌ای تصور کرده و در سطح تفاهم استراتژیک و ژئواستراتژیکی با ما از آن بهره‌برداری می‌کند و می‌خواهد از این تفاهم برای تضعیف ما در نقاطی از خاورمیانه که با منافع استراتژیک اسرائیل و عربستان سعودی متقابل شده‌است بهره‌برداری کند.
وقتی کری در شورای همکاری خلیج فارس می‌گوید "آمریکا حاضر است که کمک کند که موضوع موشکی ایران را حل کند" در واقع دارد به آنها دلداری میدهد که ما می‌توانیم این مسئله را حل کنیم.
در وهله اول باید از آقای جان کری درخواست کرد در همان جلسه‌ای که با وزرای خارجی مقامات شورای همکاری خلیج فارس دارد اول ثابت کند که چیزی به نام مسئله موشکی ایران وجود دارد.
باید از آمریکایی‌ها پرسید آیا برداشت شما از این تفاهمی که ایجاد کردید و اسمش را برجام گذاشتید یک برداشت ژئو استراتژیکی است که ما از نظر نظامی هم با شما تفاهم ایجاد کردیم؟
* شکی نیست که آمریکایی‌ها به دنبال شکل گرفتن برجامی در خصوص منطقه هستند
پس برجام ۲ و ۳ موشکی و منطقه ای هستند؟
پیروز مجتهدزاده: در خصوص طرح موضوعاتی مانند برجام ۲ و ۳ شعار و حرف زیادی زده شده اما کسی نگفته منظور از برجام ۲ و ۳ چیست؟ اگر موضوعاتی مانند بحث منطقه و بحث موشکی مدنظر باشد باید گفت اصلا این موضوعات چه ربطی به برجام دارد؟ برجام به معنای رسیدن به تفاهم بر سر مسئله هسته‌ای ایران است.
اما از سوی دیگر شکی نیست که آمریکایی‌ها به دنبال شکل گرفتن برجامی در خصوص منطقه هستند. ولی چیزی که این وضعیت را تائید می‌کند حرف آقای وزیر خارجه ایران است که می‌گوید ما در مورد خاورمیانه تفاهم گسترده‌ای داریم.
لذا باید به آقای ظریف گفت که آقای وزیر خارجه شما مسئول هستید در مقابل دولت و ملت و باید تشریح کنید که گسترده تا کجا؟ و تا کی؟ این تفاهم در چه سطحی گسترده است که ملت خبر ندارد؟
*کسی که می گوید ما با آمریکا در تفاهم گسترده هستیم باید محاکمه شود
مطمئن باشید وقتی اقای جان کری زبان بازی می‌کند و مطالبی را می‌گوید این مطالب دقیق و حساب شده و چرتکه انداخته است، باید بررسی کرد که آیا طرف ایرانی هم به این سبک حرف می‌زند یا اینکه می‌گوید ما تفاهم گسترده داریم؟ هر کسی که چنین حرفی بزند باید محاکمه‌اش کنند که شما با اجازه چه کسی تفاهم گسترده کردید؟ در چه زمینه‌ای تفاهم گسترده کردید؟ بر اساس چه ضابطه‌هایی تفاهم گسترده کردید؟
وقتی "جان کری" می‌بیند که از طرف ما این حرف‌ها زده می‌شود، از طرف ایران به شورای همکاری خلیج فارس وعده و وعید می دهد. اینها مسائلی است که، انتقادات آن در درجه اول متوجه دولت قرار می‌گیرد.
این عملیاتی است که در قبال آن من به دولت می گویم که هوشیاری زیادی می‌خواهد به خصوص هنگامی که شما صحبت از برجام‌های دیگر می‌کنید و جلوی چشم شما هم ایالات متحده آمریکا با عرب‌ها می‌نشینند و بحث موشکی ایران را به عنوان یک مسئله بین المللی مطرح می‌کند و می‌گوید که باید کمک کنید تا حل شود!
* در رفتار و مواضع آمریکایی ها نشانی از تلاش برای حل مسئله نمی بینیم
لذا به جان کری مستقیماً باید هشدار داده شود که شما حق ندارید وضعیت دفاعی غیر اتمی کشور را زیر سؤال ببرید و مسئله درست کنید. موشک دوربرد یا کوتاه برد یا متوسط برد مانند شهاب و ... مورد اعتراض هیچ کس در منطقه و خارج از منطقه نبوده جز اسرائیل؛ که این اسرائیل حتی به موجودیت ما هم اعتراض دارد.
در این بحث‌هایی که جان کری می‌کند حل مسئله نمی‌بینیم در درجه اول مسئله درست کردن میبینیم. با این بحث‌های خود می‌خواهد به متحدین عرب خودش القاء کند که مسئله‌ای به نام تسلیحات موشکی ایران وجود دارد که می‌خواهد حل کند در حالی که در برجام و قبل از آن در NPT ما فقط نسبت به تسلیحات هسته ای تعهده داده ایم.
*در عمل در مساله هسته ای خنثی شدیم
مساله بد عهدی آمریکا هم از طرف آقای عراقچی هم صالحی و هم ظریف گفته شده، ارزیابی شما چیست؟
پیروز مجتهدزاده: ایالات متحده آمریکا تلاش می‌کند از تفاهم هسته‌ای حداکثر استفاده را برای خنثی کردن نقش ژئوپلوتیکی و ژئواستراتژیکی و سیاسی ایران در منطقه خاورمیانه داشته باشد. ما اینها را برای شما تک به تک شمردم چون به چشم خود میبینیم که با چه تمهیداتی وزیر خارجه ما را در خصوص سوریه خنثی کردند. در زمینه ورود نیروی زمینی عربستان سعودی به سوریه یعنی یک اقدام کاملاً ضد ایرانی ولی وزیر خارجه ما هیچ چیزی نگفت.
لذا کاملا واضح است که آمریکا با اسرائیل هماهنگی می کند که کجا اسرائیل حمله کند و کجا از ایجاد فضای تبلیغاتی و رسانه ای کوتاه بیاید.
نکته این است که استدلال آمریکا بر این اساس است که به اسرائیل می گوید راهی را که آمریکا در مذاکره می رود همه خواسته‌های ما را بهتر برآورده می‌کند یعنی ایران را خنثی می‌کند و ما هم در عمل تا این لحظه خنثی شده‌ایم و امروز هم میبینیم که آقایان وزیر امور خارجه و معاون وی اشاراتی هم کرده اند.
*دولت قدری هم به تذکرات رهبری توجه کند
در اینجاست که من دوست دارم که دولت ما مقداری هم به تذکرات رهبری جمهوری اسلامی در این زمینه‌ها که البته به زبان دیگری و ابعاد دیگری گفته می‌شود که بعضی ممکن است خوششان بیاید و بعضی خوششان نیاید توجه کند.
فلسفه مرکزی تذکرات این است که ما نمی‌توانیم دنبال روی قدرت دیگری باشیم چرا که مستقل هستیم و این استقلال خودمان را باید حفظ کنیم. اگر موشک ۲ هزار کیلومتر برد می‌تواند کمک کند به حفظ استقلال ما وظیفه ملی ما است که آن را بسازیم و توسعه دهیم. نه عربستان سعودی، نه اسرائیل، نه آمریکا و نه هیچ کس دیگری نمی‌تواند جلوی ما بگیرد برای اینکه تمام مقررات بین‌المللی این اجازه را به ما میدهد چنانکه به هر کشوری اجازه میدهد که توان دفاعی خود را تقویت کند منهای توان اتمی که تعهد شده که نباشد.
البته ما در برجام تعهداتی دادیم که برخی دائمی و برخی غیر دائمی هستند و در برخی از آنها که ایراد اساسی وجود دارد. البته ایرادی ندارد برای حل بحران و تحریم‌ها این کار را انجام بدهیم و من هم تایید می‌کنم که لازم بود که این تعهدات موقت دوره‌ای داده شود اما این را باید توجه کنیم که ما نمی‌توانیم کلمه تفاهم گسترده را مطرح کنیم. تفاهم ما با آمریکا و ۱+۵ مشخص است، کلمه به کلمه مشخص است.
این بیان تفاهم گسترده به طرف مقابل این اجازه را میدهد که گسترده عمل کند. لذا من نه تنها این حرفهای جان کری بلکه حرفهای چند روز پیش ایشان را که گفته بود ایران کمک کند که بحران بحرین و یمن و سوریه حل شود و حرفهای دیگری که در مورد سوریه می زند، همه را محکوم می‌کنم و به دولت ایران هشدار می‌دهم که مواظب این بحث و بیان‌ها باشد برای اینکه نیت سوء ایالات متحده آمریکا کاملا مشخص است و یکی پس از دیگری خود را نشان میدهد.
در عین حال به هیچ وجه توصیه نمی‌کند که مسائل را به طرف عصبانیت بکشانیم من ملایمت را همچنان توصیه می‌کنم و به هیچ جه توصیه نمی‌کنم که ما با ایالات متحده آمریکا یا هر کس دیگری عرب یا غیر عرب بخواهیم که وارد نزاع‌های جدیدی شویم. آن چیزی که توصیه می‌کنم دقت و هوشیاری است.
نظر شما